Maksadın Akde Tesiri Bağlamında Outsourcıng (Dış Kaynak Temini) Uygulamalarının Fıkhî Açıdan Değerlendirilmesi

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 1, 141 - 158, 30.06.2019

Cemil Liv

https://doi.org/10.33420/marife.544000

Öz

Sanayi ve teknolojinin hızlı gelişimi sosyal, kültürel ve ekonomik alanda büyük değişimlere sebep olmuştur. Üretim anlayışı yerini tüketime bırakınca ticari firmalar tüketim hızına erişmek için yeni arayışlara yönelmiştir. Firmalar rekabet gücünü artırmak, talebe cevap verebilmek ve maliyeti düşürmek gibi nedenlerle dış kaynak teminine gitmek zorunda kalmışlardır. İktisadi alandaki bu gelişmelerin İslâm hukukuna uygunluğunu belirlemek ve bu hususta müteşebbislere rehberlik etme gereksinimi artmıştır. Konunun ilk dönem kaynaklarda, haram faaliyette bulunacak kişi veya firmalara hammadde temini özelinde akitlerde zâhirî irade beyanının yanı sıra maksatlara da itibar edilip edilmeyeceği kapsamında değerlendirildiği görülmüştür. Bu araştırmada klasik kaynaklardaki yaklaşımdan hareketle kötülüğe vesile olma maksadı sebebiyle sedd-i zeria ilkesi bağlamında konunun değerlendirmesi amaçlanmıştır. Buna göre; outsourcing uygulamalarının fıkhî değerlendirmesinde; işletmenin faaliyet alanı, dış kaynak temininin hangi konuda sağlanacağı, firmaya temin edilen dış kaynağın haram faaliyette kullanılıp kullanılmayacağı ve verilecek desteğin işletmenin ana faaliyet alanının bir halkasını oluşturup oluşturmadığının tespiti belirleyici olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Maksad, İktisat, Dış Kaynak Temini, Sedd-i Zerâi

An Assessment of the Practices of Oursourcing from an Islamic Legal Perspective

Öz

The rapid development of industry and technology has caused great changes in social, cultural and economic areas. Production concept has been replaced by consumption. The rate of consumption of societies has pushed new searches. Companies have had to go to outsourcing for reasons such as increasing their competitiveness, responding to demand and reducing costs. It is necessary to determine the compliance of these developments in the economic field with Islamic law and to guide the entrepreneurs. Evaluations about the new economic structure will be determined in accordance with the basic principles of Qur'an and Sunnah. The Islamic law rules must be observed while meeting the demands of outsourcing of enterprises. In the first term’s sources, this subject is evaluated operating in the field of haram raw material. From these examples, We work to analyze outsourcing. raw material, human resources, transportation, technical support to company.
As a result; Evaluation of outsourcing practices by Islamıc law, it is important to determine the scope of the enterprise, whether outsourcing and support can form a link to the company's core business.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Outsourcing, Economics, Objective, Sadd al-Dharāi

Kaynakça

• Abdurrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. el-Musannef. 11 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1403/1982.
• Ahmed İbn Hanbel, Ebû Abdillâh. el-Müsned. 45 Cilt. Kahire: Müessesetü’r-risâle, 1416/1995.
• Afâne, Hüsamüddin b. Musa, Fetâva Yes’elüneke. 14 Cilt. el-Halil: Mektebetü Dendis, 1428/2007.
• Akdoğan, Asuman - Karacaoğlu, Korhan. “Dış Kaynaklardan Yararlanma ve Bankacılık Sektöründe Teknoloji ve Bilgi İşlem Faaliyetleri İle İlgili Dış Kaynaklardan Yararlanma Üzerine Bir Uygulama”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 17/2 (2003): 91-107.
• Aydın, Nervin. “Dış Kaynak Kullanım Nedenleri ve Uygulamaları”. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi 41 (2016): 61-79.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Binâye. 13 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1981.
• Babertî, Ekmelüddin Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye Şerhu’l-Hidâye. 10 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, ts.
• Bakan, İsmail - Fettahlıoğlu, Seçil - Eyitmiş, Melih. “Türkiyede Dış Kaynak Kullanımında Tedarikçi Seçim Kriterleri ve Sözleşme Şartlarında Dikkat Edilecek Hususlar”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2/2 (2012): 141-161.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ. 10 Cilt. Mekke: Darü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Mergīnânî. el-Muhîtü’l-Burhânî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424/2004.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Ahkâmu’l-Kur’ân. 5 Cilt. Beyrut: Daru’l İhyâi Türâsi’l-Arabi, 1405/1984.
• Çetintaş, Çetintaş, “İslâm Hukuku Açısından Tedarik Sözleşmesinin Meşrûiyeti (Türk Borçlar Hukuku’ndaki Mahiyeti Bağlamında), Turkish Studies 11/12 (2016): 43.
• Dalgın, Nihat. Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular. 2 Cilt. Samsun: Etüt Yayınları, 2010.
• Damad Efendi, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman Şeyh-i Zade. Mecmaʿu’l-enḥur fî şerhi Mülteka’l-ebhur. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, ts.
• Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’l-Desûkî ‘ale’ş-Şerhi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Es’as es-Sicistânî. es-Sünen. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ebû Zehrâ, Muhammed. Fetave’ş-Şeyh Muhammed Ebû Zehra. Dımaşk: Daru’l-Kalem, 2010.
• Erdoğan, Mehmet. “Garar”. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. 150. İstanbul: Ensar Yayınları. 2010.
• Gazzâlî, Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Vasît fi’l-fıkh. Kahire: Dâru’s-selâm, 1417/1996.
• Gül, Hasan. “Dış Kaynak Kullanma Nedenleri ve Taşıdığı Riskler; İmalat Sanayiinde Bir Uygulama”. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 3/4 (2005): 157-184.
• Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed. el-Cevheretü’n neyyira. 2 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Hayriyye, 1322.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed. İbrâhîm Mülteka’l-Ebhur. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye,1419/1998.
• Harrânî, Ebü’l-Berekât Mecdüddîn Abdüsselâm b. Abdillâh b. el-Hadır. el-Muharrer fi’l-fıkh ʿalâ mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. Riyad: Mektebetü’l-meârif, 1404/1984.
• Hattâb, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân er-Ruaynî, Mevâhibü’l-celîl li-şerhi Muhtasarı Halîl. Beyrut: Daru’l-fikr, 1412/1992.
• Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed, Tuhfetü’l-Muhtâc. Beyrut: Dâru İhyai’l-Turasi’l-Arabi, 1357/1983.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī. Reddü’l-muhtâr ʿale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1412/1992.
• İbn Abdillah, Muhammed b. Abdulaziz. Fetâve’l-İslâmiyye. 4 Cilt. Riyad: Daru’l-vatan, 1413/1993.
• İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dârü't- Tunusiyye, 1999.
• İbn Ba‘z, Abdulaziz b. Abdullâh. “Faiz Oranları İle İlgili Değerlendirme”. Mecelletü’l-Buhûsi’l-İslâmiyye 39 (1414/1994): 27-77.
• İbnü’l-Cevzî. Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdu’l-mesîr fî‘İlmi’t-tefsîr. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1987.
• İbn Derib, Suud b. Sa’d , “eş-Şeriatü’l- İslâmiye mine’l-Müskirat ve’l-Mühdırat”, Mecelletü’l-Buhusi’l-İslâm 1(1395/1975): 369.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed. el-Musannef. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd. 1409.
• İbnü’l-Fevzan, Salih b. Fevzan. “İslâmi Şeriatta Alışverişle Riba Arasındaki Fark”. Mecelletü’l-Buhusi”l-İslâmiyye 10 (1404/1984): 77-97.
• İbn Hacer el-Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed el-Heytemî es-Sa‘dî. el-Fetâva’l-kübra’l-fıḳhiyye. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmi, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b. Abdilvâhid. Fethu’l- Kadîr. 10 Cilt. Beyrut: el-Matbaatü'l-Kübra'l-Emiriyye, ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. İʿlâmü’l-muvakkıʿîn ʿan rabbi’l-ʿâlemîn. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1991.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Mugnî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İbn Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm b. el-Münzir en-Nîsâbûrî. el-İşrâf ʿalâ mezâhibi ehli’l-ulema. Ras el-Haimah: Mektebetü Mekke es-Sekafiyye, 1425/2004.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Eşbah ve'n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ilmiyye, 1999.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhim b. Muhammed. el-Bahru’r- râ’ik. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ilmiyye, 1993.
• İbn Rüşd, Ebü'l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü'l-müctehid ve nihâyetü'l-muktesid. 4 Cilt. Kahire: Daru’l-hadis, 2004.
• İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. el-Fetâva'l-kübrâ. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1987.
• İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmuatü’l-fetâva. Riyad: Mecmau’l-Melik Fahd,1416/1995.
• İmrânî, Ebü'l-Hüseyin Yahya b. Ebü'l-Hayr b. Salim. el-Beyan fi Mezhebi'l-İmami'ş-Şâfiî. 13 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1421/2000.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1407/ 1986.
• Karadavi, Yûsuf. Fetâvâ Muâsıra. Kuveyt: Daru’l-kalem, 1432/2011.
• Köse, Saffet. “Outsourcing İşlemleri (Haram Faaliyetlerde Bulunan İş Yerlerine Dışarıdan Ürün ve Hizmet Satımı)Başlıklı Tebliğin Müzakeresi”, II. Uluslararası İslam Ticaret Hukuku Kongresi “Günümüzdeki Meseleler”, Ed. Mehmet Babayiğit 340-345. Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. 20 Cilt. Kahire: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1372/1952.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye. Beyrut: Daru’l İhyâi Türâsi’l-Arabi, ts.
• Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd. el-İhtiyar li ta’lili’l-Muhtar. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1996.
• Molla Hüsrev. Dürerü’l-Hükkam. Beyrut: Daru İhyai’l-kütübi’l-arabi, ts. Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc b. Müslim. el-Câmi’u’s-sahîh. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâil b. Yahyâ b. İsmâil. el-Muhtasar. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1410/1990.
• Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr. el-Kâfî fî fürûʿi’l-Mâlikiyye. Riyad: Mektebetü’r-Riyad, 1400/1980.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
• Lecnetü’d-Dâime li’l-Buhûsi’l-İslâmiyye. Fetâve’l-lecneti’d-dâime. Thk. Ahmed b. Abdurrezzâk ed-Devîş. Riyad: er-Riaseti’l-Amme li’l-İdarati’l-Buhusi’l-İlmiyye ve’l-İfta ve’d-Da’ve ve’l-İrşad, ts.
• Liv, Cemil. “İslâm Fıkhında Zâhiri - Bâtıni İrade Ayrımının Hukuki İşlemlere Etkisi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 28 (Konya: 2016): 181-200.
• Makdisî, Ebü’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed, eş-Şerhu’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-kitabi’l-arabi, ts.
• Okur, Kaşif Hamdi. “Outsourcing İşlemleri”. II. Uluslararası İslam Ticaret Hukuku Kongresi “Günümüzdeki Meseleler”. Ed. Mehmet Babayiğit. 323-338. Konya: KTO Karatay Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Öztürk, Azim - Sezgili, Konuralp. “Dış Kaynaklardan Yararlanmanın Yeni Bir Rekabet Stratejisi Olarak Kullanılması ve Uygulama Süreci”. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 21/2 (2002): 127-142.
• Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed. el-Aziz Şerhu’l-Veciz. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1417/1997.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Uyûnü’l-mesâʾil. Bağdad: Matbaatü Es‘ad, 1386/1966.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1402/1981.
• Sıkılli, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah b. Yunus. el-Câmi li Mesâili’l-Müdevvene. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1434/2013.
• Suyûtî, Ebü'l-Fazl Celalüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve'n nezâ’ir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ilmiyye, 1990.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. el-Eşbâh ve'n-nezâ’ir. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-ilmiyye, 1991.
• Şâban, Zekiyyüddin. İslâm Hukuk ilminin Esasları. Trc. İbrahim Kafi Dönmez Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1983.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Alî. 8 Cilt. Neylü’l-evtâr. Mısır: Daru’l-Hadis, 1357.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Alî. Seylü’l-cerrârü’l-mütedeffik ʿalâ hadâʾiki’l-Ezhâr. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1425/2004.
• Şevkânî, Ebû Abdillah Muhammed b. Alî. el-Fethu’r-rabbânî min fetâva’l-İmâm eş-Şevkânî. Thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hallâk. San‘a: Mektebetü’l-celili’l-cedid, ts.
• Şirâzi, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî. el-Mühezzeb. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l İlmiyye, ts.
• Taberânî, Ebü'l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu'cemü'l- Evsat. 10 Cilt. Kahire: Daru’l-Harameyn, ts.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed b. es-Serî. Me’âni’l-Kur’ân ve İ’râbuh. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Hadîs, 1988.
• Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kitabi'l-Arabi, 1408.
• Zeydan, Abdulkerim. “Akidlerde ve Hukuki İşlemlerde Kasdın Rolü”. Trc. Ali Bardakoğlu. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3(1986): 353-373.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus, Tebyînü’l-hakāʾik. Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-emiriyye, 1313/1895.