Hanefî Fıkıh Kaynaklarında Hükme Delalet Etmesi Açısından Hz. Peygamber’in Dini Nitelikli Bir Fiile Devamı (Muvazâbe)

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 2, 553 - 569, 31.12.2019

Bekir Karadağ

https://doi.org/10.33420/marife.621624

Cited By: 1

Öz

Bu makalede Hz. Peygamberin dini nitelikli bir fiile devam etmesi anlamındaki muvâzabenin klasik Hanefî kaynaklarında ifade ettiği anlam ve sonuçları ele alınmaktadır. İslâm hukukunda Kur’an-ı Kerîm’den sonra ikinci şerî delil kabul edilen sünnetin fiili kısmında değerlendirilen muvâzabeye birbirinden farklı sonuçlar bağlanmıştır. Mezheplerin sistematiğinden kaynaklanan sebeplerden dolayı her mezhebin farklı bir hüküm bağladığı muvâzabeye Hanefî fakihler de bazı hüküm/hükümler bağlamışlardır. Hanefî fakihler Hz. Peygamber’in bir fiile devamlılığın mahiyetini göz önünde bulundurarak muvâzabeyi birbirinden farklı hükümlere mesned kabul etmişlerdir. Hanefî fıkıh eserleri incelendiğinde bunların vacib, sünnet, müstehab ve mendup gibi hükümler olduğu görülmektedir. Fakat muvâzabenin Hanefî fıkıh eserlerinde ifade ettiği bu hükümlerin net olmadığı, Hanefî fakihlerin Hz. Peygamber’in bir fiile devam sıklığının aynı olmasına rağmen muvâzabeyi farklı hükümlerin kaynağı kabul ettikleri anlaşılmaktadır. Bu bağlamda özellikle Hanefî fakihler arasında muvâzabenin medlûlleri olan vacib-sünnet-i müekkede ve müstehab-menduba delaleti konusunda görüş ayrılıkları meydana gelmiştir. Bu ihtilafı sona erdirmek maksadıyla bazı Hanefî fakihler konuyla ilgili farklı görüşleri uzlaştırmaya çalışmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Hanefî Mezhebi, Muvâzabe, Vacip, Sünnet, Müstehab

The Prophet’s Regular Practice of a Religious Act (Muwāẓabah) in Terms of Generating a Religious Obligation in the Ḥanafite Legal Literature

Öz

This article is intended to address the implications of muwāẓabah in the Ḥanafite legal literature in the sense of the Prophet’s regular practice of a religious act. Though the word muwāẓabah literally means the same as the word mudāwama, the former has a wider sense than the latter. In this context, the Ḥanafite jurists employ the muwāẓabah to refer to both the fact that the Prophet practiced a religious act regularly and the fact that he performed it once or twice. However, they specified the less lasting cases with a negative preposition. On the other hand, the word mudāwama was either used very rarely or was not used at all. The sunnah as the second source of Islamic law after the Qur’ān has been associated with establishing various rulings. The Islamic legal schools attributed different rulings to the muwāẓabah due to their differing systematics. Majority of the legal scholars are of the opinion that the Prophet’s continuous practice of an act in the specific sense of muwāẓabah indicates the obligatory nature of that act unless there is evidence signifying the opposite. Yet the Ḥanafite jurists hold that the continuity of an act by the Prophet only means obligation if the Prophet rebuked those who failed to perform the act in question. However, we have found out that the Ḥanafite jurists held differing views concerning this issue. Thus, they disagreed on which obligatory rulings the Prophet’s continuous performing of a religious act generates.

Anahtar Kelimeler

Hanafī Sect, Muwāẓaba, Wājib, Sunnah, Mustaḥab.

Kaynakça

• Abdülhalik, Abdülğânî. Hücciyetü’s-Sünne. B.y.: Dâru’l-Vefâ, 1407/1987.
• Ali El-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed. Fethu Bâbi’l-İnâye bi Şerhi Kitâbi’n-Nukâye. İ‛tena bihi Muhammed Nizâr Temîm, Heysem Nizâr Temîm. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkâm b. Ebi’l-Erkâm, 1418/1997.
• Avvâme Muhammed. Hucciyetu ef‛âli’r-resûl. Medine: Dâru’l-Yüsr-Mekke: Dâru’l-Minhâc, 1424/2013.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed b. Musa. el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1420/2000.
• Bâbertî, Ekmeluddîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-İnâye Şerhu’l-Hidâye. B.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Bedir, Mürteza. “Sünnet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 150-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. “Hukuki İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye” Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Enes Sarmaşık Yayınları, ts.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed Abdülazîz. Keşfü’l-Esrâr an Usûli Fahrülislâm el-Pezdevî. Thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1418/1997.
• Dilek, Uğur Bekir. İslam Hukuk Metodolojisinde Teklifi Hüküm Terimleri (Doğuşu-Gelişimi-Terimleşmesi). Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2010.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Gumârî, Ebu’l-Fadl Abdullah Muhammed es-Sıddîk. “İslam Hukukunda Terk Kavramı ve Delil Değeri”. Trc. Hasan Özer. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 12 (2008): 221-238.
• Habbâzî, Ebû Muhammed Ömer b. Muhammed. el-Muğnî fî usûli’l-fıkh. Thk. Muhammed Mazhar Bekâ. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1983.
• Kâtib Çelebî, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 6 Cilt. Bağdad: Mektebetü’l-Müsenna, 1941.
• Himyerî, Ebû Saîd Neşvan b. Saîd Neşvan. Şemsü’l-ulûm ve devâu kelâmi’l-Arab mine’l-kulûm. Thk. Hüseyin b. Abdullah el-Amrî, Mutahhar b. Ali el-İryanî, Yusuf Muhammed b. Abdullah. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1999/1420.
• İbn Abidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî. Hâşiyetu Reddi’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerh-i Tenviri’l-ebsâr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1424/2000.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Fethü’l-kadîr. 10 Cilt. B.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lîsânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâder, 1414.
• İbn Nüceym, Sirâcüddin Ömer b. İbrâhim b. Muhammed. en-Nehrü’l-fâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Thk. Ahmed Izzû ‛İnâye. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1422/2002.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed. Fethü’l-gaffâr bi şerhi’l-Menâr. 2 Cilt. Kahire: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1936/1355.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhim b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. By.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmi, ts.
• Karadâvî, Yusuf. Sünnet-i Anlamada Yöntem. Trc. Bünyamin Erul. 4. Baskı. İstanbul: Nida Yayınları, 2013.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes‛ud b. Ahmed. Bedâi‛ü’s-sanâi‛ fî tertîbi’ş-şerâi‛. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1406/1986.
• Kevâkibî, Muhammed İbn Hasan b. Ahmed. el-Fevaidü’s-semiyye fi şerhi’l-Ferâid’'s-seniyye. 2 Cilt. Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1322.
• Koca, Ferhat. “Sünnet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 154-155. İstanbul: TDV Yayınları 2010.
• Leknevî, Abdülali Muhammed b. Nizameddin Muhammed es-Sehâlevî el-Ensârî. Fevâtihü’r-rahamût bi şerhi Müsellemi’s-sübût. Dab. ve Sah. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
• Leknevî, Muhammed Abdülhalim b. Muhammed Emin. Kameru’l-Akmâr. İstanbul: Mektebetü’l-Hanefiyye, 1438/2017.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye. Thk. Tallâl Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabi, ts.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd b. Mevdud. el-İhtiyâr li-ta‛lîli’l-Muhtâr. Ta‛lîk. Muhammed Ebû Dakîka. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1356/1937.
• Meydânî, Abdülganî b. Talib b. Hammâde ed-Dımaşkî el-Hanefî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi, 2014.
• Özdemir, İbrahim. Nebevî Fiil Ve Terklerin Anlam Ve Yorumu. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Özen, Şükrü. “Teftâzânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 299-308. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Râzî, Ebû Abdullah Zeynüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkadir. Muhtârü’s-sıhâh. Thk. Yusuf Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1420/1999.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâuddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânu’l-usûl fî netâici’l-ukûl. Thk. Muhammed Zeki Abdulberr. 1 Cilt. Katar: Metâbi‛d-Doha el-Dadîsiye, 1404/1984.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâuddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1421/2000.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Usûlu’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Şa‛bân, Zekiyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-fıkh). Trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Şilbî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Yunus b. İsmail b. Yunus. Hâşiyetu’ş-Şilbî. Kahire: el-Matbaatu’l-Kübrâ‘l-Emîriyye, 1414.
• Tehânevî, Muhammed b. A‛la b. Ali el-Fârûkî el-Hanefî. Keşşâfu ıstılahâti’l-fünûn. 2 Cilt. Thk. Ali Dahrûc. Beyrut: Mektebet Lübnân, 1996.
• Teftazânî, Sa‛deddîn Mesud b. Ömer b. Abdullah. et-Telvîh. Mısır: Mektebetu Subeyh, ts.
• Tahâvî, Ahmed b. Muhammed b. İsmail. Hâşiyetü’t-Tahtâvî ala Merâki’l-Felâh Şerhu Nûri’l-Îzâh. Thk. Muhammed Abdulaziz el-Hâlidî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1997.
• Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiye. “Tavâf”. el-Mevsû‛atü’l-Fıkhiyyetü’l-Küveytiye. Mısır: Metâbi‛u Dâri’s-Safve, 1404-1427.
• Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiye. “İstihbâb”. Kuveyt: Dâru’s-Selâsil.1404-1427.
• Yaman, Ahmet. “İslâm’da İbadet”. İslâm İbadet Esasları. Ed. Talip Türcan. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
• Zuhaylî, Vehbe. İslâm Fıkıh Ansiklopedisi. İstanbul: Risale Yayınları, 1994.