Some Imamate Principles in The Twelve Imams Period

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 2, 571 - 592, 31.12.2019

Aytekin Şenzeybek

https://doi.org/10.33420/marife.623105

Öz

Shiism, emerged when the debate on imams during the Rashid Caliphs took to the theological dimension. The theological principles put forth by the Shiite sects in the matter of Imamate constituted the basis for their other religious interpretations. However, the information given in the classical sources of Shia shows that there has been a constant change in the Imamate doctrines of the Shiite sects that emerged during the twelve imams. The causes and consequences of these changes have been analyzed in our research. The following points have been identified as the reasons for the emergence of the principles examined in the article and its inclusion in the Shiite Imamate Doctrine: the need to emphasize clearly the necessity of imams against criticism of raising the Imamet issue, which is a political issue, to the theological dimension, developments in the personal situation of imams and their Vasi’s in opposition to the principles previously established, the desire to prevent multiple Imamate claims that arise at the same time from dividing society and personal interests. From this point of view, it was concluded that social, political and personal factors had a significant impact in the process of the formation of the Shiite Imamate doctrine.

Anahtar Kelimeler

Twelve Imams, Principles of Imamate, Shia, Imamate, Imamiyyah

On İki İmam Dönemi Bazı İmamet Prensipleri

Öz

Şiilik, Raşid Halifeler döneminde meydana gelen İmamet tartışmalarının akidevi boyuta taşınmasıyla ortaya çıkmıştır. Şii fırkaların İmamet meselesinde ortaya koyduğu itikadi ilkeler diğer dini yorumlarının dayanak noktasını oluşturmuştur. Bununla birlikte, Şia’nın klasik kaynaklarında yer alan bilgiler, On İki İmam dönemimde ortaya çıkan Şii fırkaların İmamet doktrinlerinde sürekli bir değişim yaşandığını göstermektedir. Araştırmamızda bu değişimlerin nedenleri ve sonuçları analiz edilmiştir. Makalede incelenen prensiplerin ortaya çıkmasının ve Şii imamet nazariyesine dahil edilmesinin sebepleri olarak şu hususlar tespit edilmiştir: siyasi bir konu olan İmamet meselesinin teolojik boyuta yükseltilmesine yöneltilen eleştirilere karşı İmamların gerekliliğini kesin bir dille vurgulamak ihtiyacı, İmamların ve Vasilerin kişisel durumlarında daha önce belirlenen prensiplere muhalif gelişmelerin olması, aynı anda ortaya çıkan birden fazla İmamet iddialarının toplumu bölmesinin önüne geçmek isteği ve kişisel menfaatler. Buradan hareketle, Şii İmamet nazariyesinin oluşum sürecinde sosyal, politik ve kişisel etmenlerin önemli bir etkiye sahip olduğu neticesine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şia, İmamiyye, İmamet, On İki İmam, İmamet Prensipleri

Kaynakça

• Azimli, Mehmet. “Abbasiler Dönemi en-Nefsu’z-Zekiyye ve Kardeşi İbrahim’in İsyanı”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 8/3 (2008): 55-74.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. el-Fark beyne’l-fırak. Tsh. Muhammed Osman el-Haşit. Kahire: Mektebetü İbn Sina, ts.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zekkar- Riyad ez-Zirikli. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1996.
• Bozan, Metin. İmamiyye’nin İmamet Nazariyesinin Teşekkül Süreci. İstanbul: İSAM, 2009.
• Bozkurt, Nahide. “Alioğulllarının Siyasal İktidar İstencinde –Abbasiler Dönemi- İlk Mücadelesi: Muhammed en-Nefsu’z-Zekiyye’nin İsyanı”. Dini Araştırmalar. 5/13 (Mayıs-Ağustos 2002): 107-118.
• Bozkurt, Nahide. Oluşum Sürecinde Abbasi İhtilali. Ankara: y.y., 1999.
• Daftary, Farhad. The Ismailis-Their History and Doctrines. 2. Baskı. Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
• Ebû Hâtim er-Râzî, Ahmed b. Hamdân b. Ahmed. Kitabü’z-zine fi’l-kelimati’l-İslamiyyeti’l-Arabiyye. el-Gulüv ve’l-fıraku’l-Gāliyye fi’l-hadâreti’l-İslâmiyye içinde. Abdullah Sellûm es-Sâmerrâî. Bağdat: Daru Vasıt li’n-Neşr, 1972.
• Ebû Mihnef, Lût b. Yahyâ b. Saîd b. Mihnef el-Ezdî el-Gâmidî. Vak’atü’t-Taff. 3. Baskı. Kum: Camiatü’l-Müderrisin, 1417/1996.
• Ebu Temmam. Bâbu’ş-Şeytân min Kitabi’ş-Şecere. An Ismaili Heresiography: The “Bâb al-shaytân’ from Abu Tammâm’s Kitâb al-Shajara” içinde (Arapça metin). Wilferd Madelung- Paul E. Walker. Leiden: Brill, 1998.
• Ebû’l-Ferec el-İsfahânî, Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. Mekâtilü’t-Tâlibiyyîn. Thk. Seyyid Ahmet Sakr. 3. Baskı. Kum: İntişaratü’ş-Şerif er-Rıza, 1374.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn. Tsh. Hellmut Ritter. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH, 1980.
• Fahreddin Râzî, Ebu Abdillâh (Ebu'l-Fazl) Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn, eş-Şeceratü’l-mübâreke fî ensâbi’t-Tâlibîyye. Thk. es-Seyyid Mehdi er-Racai. 2. Baskı. Kum: Mektebetü Ayetullahi’l-Uzma el-Maraşi en-Necefi, 1377.
• Fahruddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebu’l-Fazl) Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Huseyn. er-Riyâzü’l-mûnîka fî ârâi ehli’l-‘ılm. Thk. Esad Cuma. Kayravan: Merkezü’n-Neşri’l-Camii, 2004.
• Fığlalı, E. Ruhi. “Hasan b. Zeyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/361. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Hakyemez, Cemil. Şia’da Gaybet İnancı ve Gaib On İkinci İmam. İstanbul, İSAM Yayınları, 2009.
• Hodgson, M. G. S. İslam’ın Serüveni-Bir Dünya Medeniyetinde Bilinç ve Tarih. Trc. Alp Eker, Mutlu Bozkurt v.dğr. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• İbn Babeveyh el-Kummî. Ali b. Hüseyin. el-İmâme ve’t-tabsıra mine’l-hayra. Thk. Medresü’l-imâm el-Mehdî. Kum: Dâru’l-Murtazâ, 1985.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâʾ ve’n-nihal. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, ts.
• İbn Kesir, Ebu Cafer et-Taberi Muhammed b. Cerir b. Yezid b. Kesir b. Galib. Tarihu’t-Taberi. 2. Baskı. Beyrut: Daru’t-Türas, 1387.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Thk. Abdülkadir Ata. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. Thk. Ömer Abdüsselam et-Tedmuri. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 1997.
• İsferâînî, Ebu’l-Muzaffer Tahir b. Muhammed. et-Tabsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fıraki’n-nâciye ‘ani’l-fıraki’l-hâlikîn. Thk. K. Yusuf el-Hut. Lübnan: Alemü’l-Kütüb, 1983.
• Kâdi, Vedâd. el-Keysâniyye fi’t-târîh ve’l-edeb. Beyrut: Daru’s-Sekafe, 1974.
• Keşşî, Ebû Amr Muhammed b. Ömer b. Abdilazîz. İhtiyâru maʿrifeti’r-ricâl. Tsh. Mirdamad el-Esterabadi-Mehdi er-Recai. Kum: Müessesetü Al-i’l-Beyt, 1404.
• Kummî, Ebû Halef (Ebû’l-Kāsım) Sa‘d b. Abdullah el-Eş‘arî. Kitâbu’l-makâlât ve’l-fırak. Tsh. M. Cevad Meşkûr. Tahran: Matbuat-ı Atai, 1963.
• Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kūb b. İshâk er-Râzî. el-Kâfî. 4. Baskı. Tahran: Daru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 1407.
• Malatî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahmân et-Tarâifî el-Askalânî. et-Tenbîh ve’r-red ʿalâ ehli’l-ehvâʾ ve’l-bidaʿ. Thk. M. Zahid el-Kevseri. Mısır: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türas, ts.
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed Takī b. Maksûd Alî. Bihâru’l-envâri’l-câmia’ li-düreri ahbâri’l-eimmeti’l-ethâr. 2. Baskı. Beyrut: Dar İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1403.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî. İsbâtü’l-vasıyye li’l-İmâm ʿAlî b. Ebî Tâlib. Beyrut: Daru’l-Edva, 1988.
• Mesʻudi, Ebû’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî. et-Tenbîh ve’l-işrâf. Tsh. Abdullah İsmail es-Safevi. Kahire: Daru’s-Safevi, ts.
• Nâşî el-Ekber, Ebü’l-Abbâs Abdullah b. Muhammed b. Abdillâh el-Enbârî. Usûlü’n-nihal elletî ihtelefe fihâ Ehlü’s-Salât. Thk. Seyit Bahcıvan. Konya: y.y., 2007.
• Neşvân el-Himyerî, Ebû Saîd Neşvân b. Saîd (b. Neşvân) b. Sa‘d b. Ebî Himyer b. Ubeydillâh el-Himyerî el-Yemenî. el-Hûrü’l-ʿîn. Thk. Kemal Mustafa. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1948.
• Nevbahtî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Mûsâ b. el-Hasen b. Muhammed el-Bağdâdî. Fıraku’ş-Şîʿa. Tsh. Muhammed Sadık Al-i Bahri’l-Ulum. Kum: el-Mektebetü’l-Murtazaviyye, 1936.
• Nu’mânî, Muhammed b. İbrâhim b. Ebî Zeyneb. el-Gaybe. Tahran: Neşru’s-Saduk, 1397.
• Razuk, Muhammed. “İdrisiler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25: 495-497. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. Thk. Abdülaziz Muhammed el-Vekil. Kahire: Müessesetü’l-Halebi, 1968.
• Şenzeybek, Aytekin. “Muhtar es-Sakafi’nin Hayatı Bağlamında İlk Keysani Fikirlerin Ortaya Çıkışı”. Marife 15/2 (2015): 343-370. https://doi.org/10.33420/marife.437035.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî. el-Fusûlü’l-muhtâra. Kum: Mu’temerü’ş-Şeyh Müfid, 1413.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî. el-İrşâd fî ma’rifeti hucecillâhi ala’l-ıbâd. Kum: Mu’temerü’ş-Şeyh el-Müfid, 1413.
• Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. İʿtikādâtü’l-İmâmiyye. 2. Baskı. Kum: Mutemeru’ş-Şeyh Müfid, 1414.
• Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. Kemâlü’d-dîn ve tamâmü’n-niʿme. 2. Baskı. Tahran: el-İslamiyye, 1395.
• Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. ʿUyûnû ahbâri’r-Rızâ. Tahran: Neşru Cihan, 1320.
• Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh el-Kummî. ʿİlelü’ş-şerâʾiʿ ve’l-ahkâm. Kum: Mektebetü’d-Daveri, 1427.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîhu’t-Taberî: Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk, sılatu târîhu’t-Taberî. Beyrut: Daru’t-Türas, 1387.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî. Kitâbü’l-gaybe li’l-Hucce. Kum: Daru’l-Mearifi’l-İslamiyye, 1411.
• Watt, W. Montgomery. İslami Tetkikler-İslam Felsefesi ve Kelamı. Trc. Süleyman Ateş. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1968.
• Ya‘kūbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târîhu’l-Yaʿkūbî. Thk. Abdülemir Mehna. Beyrut: Şirketü’l-Alemi li’l-Matbuat, 2010.
• Yaşaroğlu, Hasan. Taberistan Zeydileri. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1998.