Kur’an-ı Kerim Dersi Öğrenme Alanları (Örgün Öğretim Bağlamında)

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 1197 - 1225, 30.12.2021

Halil İbrahim Önder

https://doi.org/10.33420/marife.988938

Cited By: 2

Öz

Her Müslümanın en azından lafız itibariyle bilmesi ve öğrenmesi gereken bir kitap olarak Kur’an-ı Kerim’in eğitim ve öğretimi yüzyıllardan bu yana Müslümanların en önemli uğraşı alanlarından biri olmuştur. Öncelikle Hz. Peygamber tarafından başlatılan bu faaliyet, onun uygulama ve örnekliğine uygun olarak günümüze kadar şifâhi aktarımın esas olduğu bir öğretim silsilesiyle sürdürülmüş ve İslam tarihinde çocukların eğitimine Kur’an-ı Kerim’in öğretimiyle başlanmıştır. İslam eğitiminin başlangıcı sayılan Kur’an eğitim ve öğretiminin yoğun olarak camilerde sürdürülmesi ve müşafeheten aktarımı yanında ilk dönemlerden başlamak üzere küttab, sıbyan mektebi, medrese gibi okullarla Kur’an’ın okul ortamında öğretimi de söz konusu olmuştur. Zira bizzat hocanın ağzından öğrencinin görmesi, duyması ve uygulamasıyla gerçekleştirilmesi gereken bu eğitim ve öğretimin bireysel yönünün ön plana çıktığı görülse de örgün eğitim şartlarında bir ders olarak sürdürülme zarureti vardır. Gelenekte günümüz örgün eğitiminin aksine Kur’an eğitimi, sınıf içinde de olsa her öğrencinin hocasının önüne sırası geldikçe gidip dersini vermesi şeklinde daha çok bireysel uygulamaların ön planda tutulduğu yöntemlerle sürdürülmüştür. Ancak tarihi veriler, yaygın eğitimdeki tatbikat ve Kur’an derslerinin bireysel eğitime daha uygun olma keyfiyetine rağmen özellikle günümüz örgün eğitim kurumlarının uygulamaları göz önünde bulundurulduğunda bir sınıf ortamında genellikle aynı yaş ve bilgi düzeyinde öğrencilerin olduğu da düşünülerek böyle bireysel bir yöntemle ders işlemek pek mümkün değildir. Üstelik bir öğrenciyle ilgilenirken diğer öğrenciler arasında disiplinsiz davranışlar, sıkılmalar olması da ihtimal dahilinde olup örgün eğitim şartları içerisinde sınırlı zaman ve kalabalık sınıf ortamları da dikkate alındığında bazı çözüm stratejileri geliştirmek ve bütün sınıfın dikkate alındığı ama dersin bireysel olma özelliğinin de göz ardı edilmediği planlı, programlı bir şekilde ders süreçlerini yönetmek elzem hale gelmektedir. Bu noktada ders süreçlerinin netleştirilmesi adına öğrenme alanlarının belirlenmesi ve hedefler doğrultusunda hangi öğrenme alanlarına ne kadar süre ayrılacağı gibi hususların tayin edilmesi de önem arz etmektedir. Türkiye’de Kur’an eğitim ve öğretimi anlamında daha çok Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yaygın eğitim kapsamındaki kursları ön plana çıksa da imam hatip ortaokulu ve liseleriyle ilahiyat fakülteleri gibi okullarla örgün eğitim içerisinde de Kur’an-ı Kerim dersleri mevcuttur. Üstelik 2012 yılı itibariyle tüm orta öğretim kurumlarında seçmeli Kur’an-ı Kerim dersleri açmak da mümkün hale gelmiştir. Özellikle imam hatip liseleriyle ilahiyat fakültelerindeki Kur’an-ı Kerim derslerinin bu okullardaki en önemli derslerden biri olduğu söylenebilir. Zira mezkûr okullardan mezun olanların istihdamı noktasında Kur’an-ı Kerim’i iyi tilavet etme bilgi ve becerisi ilk aranan özelliklerdendir. Dolayısıyla örgün eğitimdeki bu Kur’an-ı Kerim derslerinde öncelikle Kur’an’ın tecvid gibi kendine has kuralları gereği doğru tilavetinin öğretimi esas olup öğrencilerin Kur’an-ı Kerim’i doğru okuma yeterliliğini kazanabilmesi adına sistemli çalışmaların yapılması gerekmektedir. Belli bir müfredat çerçevesinde her öğreticinin özgün bir ders işleyiş tarzının olması doğal olsa da dersten derse değişen bazı özel hususiyetler, dersin karakterine uygun metot, öğrenme alanı ve süreçleri zorunlu kılabilir. Öğrencilerin dinleme- taklit etme- uygulama örneklerine sahne olması ve öğreticinin hâkim etkisi gibi sebeplerle Kur’an-ı Kerim derslerinde de belli süreçlerin işletilmesi gerekmektedir. Ancak örgün eğitimdeki Kur’an derslerinin öğrenci, öğretici, ortam, metot, materyal, müfredat gibi farklı açılardan birçok problemleri mevcuttur. Bu problemlerden birisi de öğrenme alanlarının ve dersin sınırlarının tam olarak tayin edilemeyişidir. Bunun için de bu dersin eski öğretim uygulamaları da göz önünde bulundurularak öğrenme alanlarının netleştirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada örgün öğretim Kur’an dersi programlarındaki öğrenme alanlarının kritiği yapılarak ideal bir Kur’an dersi için elzem olan temel öğrenme alanları elifba, yüzüne okuma/tilavet, talim, tecvid ve ezber olarak belirlenmiş ve her bir öğrenme alanının ders içindeki ağırlığı ve uygulama süreçlerine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an-ı Kerim, Öğrenme Alanı, Elifba, Yüzüne Okuma/Tilavet, Talim, Tecvid, Ezber.

Learning Domains of the Holy Qur'an Courses (Within the Scope of Formal Education)

Öz

As a book that every Muslim should be acquainted with and learn how to read, the education and training of the Holy Qur'an has been one of the most important areas of concern for Muslims for centuries. This education activity that was initiated firstly by the Prophet himself, was continued in accordance with his practices with a teaching sequence in which verbal transmission is essential and primary education of children began with the education of the Qur’an in the history of Islam. In addition to that Qur'anic education and training which is considered the beginning of the Islamic education, mostly performed in mosques and its verbal transmission, beginning from the early periods the Qur'anic education was also given in the school environment with schools such as küttab (or school), sıbyan mektebi (Ottoman elementary-primary school), madrasa. Although it is seen that individualistic aspect of this education that should be performed in a way that students need to see, hear and practice directly from the teacher himself, predominates, it is also a necessity to be continued as a course within formal education. Contrary to contemporary formal education, even if it is actualized in the classroom environment, in the tradition, the Qur'anic education was carried on with methods that individual practice is prioritized such as every student submits his/her duty in his/her own tutorial time. However, despite the historical data and the fact that applications and the Qur'anic lessons in non-formal education are more suitable for individualized instruction, especially considering practices of contemporary formal education and also considering that generally classrooms consist of students from same age and knowledge level, it is not quite possible to teach with such an individualized method. Moreover, while taking care of a student, it is possible that there will be undisciplined behaviors and boredom among other students and considering the limited time and crowded classroom environments within the formal education conditions, it is a necessity to develop some solution strategies and it is essential to manage the learning process in a planned way by paying attention to whole students in the classroom but without ignoring that the education has individualistic feature. At this point, in order to clarify learning processes, it is also important to determine the learning domains and determine the points such as how much time will be allocated to which learning domains in accordance with the objectives. Although courses of Presidency of Religious Affairs (Diyanet) become more prominent within the scope of formal education in Turkey, courses of the Holy Qur'an are available also in institution like Imam Hatip secondary schools and high schools and Faculty of Theology. Moreover, as of 2012, it has become also possible to open elective the Holy Qur'an courses in all secondary education institutions. It can be said that the Holy Qur'an courses especially in Imam Hatip high schools and theology faculties are one of the most important courses in the curriculum. Because, knowledge and skills to recite the Holy Qur'an properly are one of the most required specifications for employment of those who graduate from these schools. Therefore, in these Qur'an courses within formal education, it is essential to teach the correct recitation of the Qur'an in accordance with its own rules such as tajwid and it is necessary to do systematic scientific studies in order for students to gain the competence to recite the Qur'an correctly. Although it is natural for each instructor to have a unique teaching style within the framework of a certain curriculum, some special characteristics that change from course to course may necessitate certain methods, learning domains and processes suitable for the character of the course. Certain processes must be operated in the Qur'an courses, for reasons such as the students' listening-imitation-application examples and the dominant influence of the instructor. However, Qur'an courses in formal education have many problems from different aspects such as student, instructor, environment, method, material and curriculum. One of these problems is that the learning areas and the boundaries of the course cannot be determined exactly. Therefore, it is necessary to clarify the learning domains of this course by also taking into account the previous teaching practices. In this study, by evaluating learning domains of the Qur'an courses' curriculum within formal education, it is determined that the essential learning domains for an ideal the Qur'an course are elifba, reading/recitation, teaching, tajwid and memorization; and the weight of each learning domain in the course and its application processes were given.

Anahtar Kelimeler

The Holy Qur’an, Learning Domain, Elifba (the Qur, Reading/Recitation, Tajwid, Memorization.

Kaynakça

• Abdülaziz Bey. Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri. haz. Kazım Arısan, Duygu Arısan Günay. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.
• Adıgüzel, Mehmet. “Kur’an Öğrenim ve Öğretiminin Önemi ve Ezberleme Teknikleri”. Ekev Akademi Dergisi 3/1 (2001), 179-186.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned el-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût. 6 Cilt. Kâhire: Müessese-tü Kurtuba, 1955.
• Akyüz, Yahya. “İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Talimatı”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 5/5 (1994), 1-47.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pagem Akademi, 2018.
• Alemdar, Yusuf. “İlahiyat Fakültelerinde Kur’an Dersleri ile İlgili Problemler ve Çözüm Önerileri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2008), 177-212.
• Alemdar, Yusuf. “Teknik ve Estetik Açıdan Kur’an Öğretme ve Okumaya Dair Bazı Gözlem ve Görüşler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2008), 213-252.
• Altaş, Nurullah. Orta Öğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi Öğretmen El Kitabı. İs-tanbul: DEM, 2007.
• Ayar, Hatice. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kur’an Öğretim Materyali Olarak Elifbalar (1824-1928). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Maḥmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-kârî Şerhu Sahîh-i Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyy, t.y.
• Bahçekapılı, Mehmet. Yeni Eğitim Sisteminde Seçmeli Din Dersleri İmkânlar, Fırsatlar, Aktör-ler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri. İstanbul: İlke Derneği, 2013.
• Banarlı, Nihat Sami. “Kur’an-ı Kerim ve Türkçe”. İslam Medeniyeti (15 Aralık 1967), 41-43.
• Benli, Abdullah. “İlahiyat Fakültelerinde Yürütülen Kur’an Okuma ve Tecvid Dersleri için Bir Program Önerisi”. Bilimname XXVIII/ (2015), 125-165.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük İslam İlmihali. Ankara: Akçağ Yayınları, t.y.
• Binbaşıoğlu, Cavit. “İlkokuma ve Yazma Eğitiminin ve Alfabe Kitaplarının Tarihi Gelişimi”. Eğitim ve Bilim 14/114 (1999), 8-34.
• Bozkurt, Sema Nur. Ortaokul-İmam Hatip Ortaokulu Kur’an-ı Kerim Dersi Öğretim Programı-nın İncelenmesi (Afyonkarahisar Örneği). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail el. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki - Muhibbüddin El- Hatip. Kahire: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1980.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’an Kırâatında Mûsikînin Yeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fa-kültesi Dergisi 7/7 (1998), 115-134.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Said b. Osman. et-Tahdîd fil’-İtkân ve’t-Tecvîd,. thk. Ğânim Kaddûrî Hamed. Amman: Dâru Ammâr, 2000.
• Daşkın, Abdurrahman. İmam Hatip Liselerinde Kur’an-ı Kerim Derslerinde İzlenen Yöntem-ler. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Demirci, Naci. Abdurrahman Gürses’in Kıraat İlmindeki Yeri. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Ebu Şâme, Şehabüddin Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim el-Makdisî. El-Mürşidü’l-Veciz ilâ Ulûmi Tetealleku bi’l-Kitâbi’l-Aziz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dârü Sâdır, 1975.
• Egin, Osman. “Kur’an Öğretiminde Problemler ve Çözüm Önerileri”. Etkili Din Öğretimi. ed. Şaban Karaköse. 601-605. Ankara: TİDEF Yayınları, 2010.
• Egin, Osman - Öresin, Hüseyin. Kur’an Öğreniyorum. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Ya-yınları, 2015.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yakûb. el-Kâmûsü’l-Muhît. Beyrut: Mektebetü’r-Risâle, 2005.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Ahmet. İhyâü Ulûmi’d-dîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Gökdemir, Ahmet (ed.). İlahiyat Fakültelerinde Kur’an Eğitim ve Öğretimi (Sorunlar-Çözümler-Yöntemler). İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
• Gökdemir, Ahmet. “Kur’an Okuma ve Tecvid Derslerinde Karşılaşılan Problemler (Kırklare-li üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”. İlahiyat Fakültelerinde Kur’an Eğitim ve Öğretimi (Sorunlar-Çözümler-Yöntemler). ed. Ahmet Gökdemir. 17-42. İstanbul: Ravza Yayınları, 2019.
• Gövsa, İbrahim Alaaddin. Çocuk Ruhu. İstanbul: Devlet Matbaası, 1931.
• Gözütok, Şakir. Hz. Peygamber Döneminde Eğitim Öğretim. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Gürses, Abdurrahman. “Abdurrahman Gürses Hoca ile Kur’an Saatleri” (Görüşmeci: İsmail Lütfi Çakan vd., Görüşme Transkripsiyonu) Altınoluk 15 (Mayıs 1987).
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Haskefî ed-Dımaşkî. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-Ebsâr ve Câmii’l-Bihâr. thk. Abdülmümin Halil İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Âbidin, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtar ale’d-Dürri’l-muhtar. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvız. 13 Cilt. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüp, 2003.
• İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Mu-hammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Mukaddime. thk. Abdullah Muhammed ed-Derviş. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru Ya’reb, 2004.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. el-Mukaddime. thk. Eymen Rüşdi Süveyd. Cidde: Dâru Nûri’l-Mektebât, 2006.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr. thk. Ali Muhammed Dabbâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İmiyye, ts.
• İbrahim Tetik. Tecvid ilmi: Tarihsel Evveliyatı, Doğuşu ve Gelişim Süreci. Erzurum: Atatürk üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• İşlek, İhsan. Öğretmen Görüşleri Doğrultusunda İmam Hatip Liselerinde Kur’an-ı Kerim Dersi Ezber ve Sorunları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yük-sek Lisans Tezi, 2020.
• Jaschke, Gotthard. Yeni Türkiye’de İslamlık. çev. Hayreddin Örs. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1972.
• Kara, İsmail. Kutuz Hoca’nın Hatıraları: Cumhuriyet Devrinde Bir Köy Hocası. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2000.
• Kara, İsmail. Sözü Dilde Hayali Gözde. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2006.
• Karaçam, İsmail. Kur’an-ı Kerim’in Faziletleri ve Okunma Kaideleri. İstanbul: İFAV, 2009.
• Kattan, Mennâ’ Halil el-. Mebâhis fi ‘ulûmi’l-Kur’an. Riyad: Mektebetü’l-maârif, 1996.
• Kılıç, Mustafa. “İmam-Hatip Ortaokul ve Liselerinde Kur’ân Eğitimi Üzerine Bir Araştırma”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 47/47 (2014), 69-106.
• Kotan, İlhami. Ortaöğretimde Bazı Seçmeli Dini Derslere İlişkin Öğrenci Öğretmen ve Yönetici Görüşlerinin İncelenmesi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Köylü, Mustafa. “Çocukluk Dönemi Dini İnanç Gelişimi ve Din Eğitimi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45/2 (2004), 37-54.
• Öcal, Mustafa. “Okulöncesi ve İlköğretim Çağı Çocuklarının Allah Tasavvurları Üzerine Bir Araştırma”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2004), 54-80.
• Öcal, Mustafa. Tanıkların Dilinden Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi ve Dînî Hayat. 3 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
• Öymen, Hıfzırrahman R. - Dağ, Mehmet. İslam Eğitim Tarihi. Ankara: Millî Eğitim Basımevi, 1974.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1983.
• Pakdil, Kurrâ Hafız Ramazan. Ta’lim Tecvid ve Kıraat. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 2014.
• Sağman, Ali Rıza. Meşhur Hafız Sâmi. İstanbul: Ahmet Said Matbaası, 1947.
• Selçuk, Mualla. Çocuğun Eğitiminde Dinî Motifler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Selçuk, Ziya. Gelişim ve Öğrenme. Ankara: Nobel Yayınları, 2001.
• Suyûtî, Ebu’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebu Bekr es. el-İtkân Fî Ulûmi’l-Kur’an. thk. Şuayb Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2008.
• Şahbaz, Namık Kemal. Tanzimat’tan Cumhuriyet’in ilk Yıllarına Kadar (1839-1928) Türkiye’de İlkokuma ve Yazma Öğretimi. Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Şenat, Fatma Asiye. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Kur’an Okuma ve Tecvid Dersinin İşlenişiyle İlgili Kanaatleri Üzerine Bir Araştırma”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42/42 (2016), 215-238.
• Şentürk, Lütfi - Yazıcı, Seyfeddin. İslam İlmihali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. Sevre es-Sülemi. es-Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Maruf. Bey-rut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslami, 1996.
• Uludağ, Süleyman. İslâm Açısından Müzik ve Semâ. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
• Ünlü, Demirhan. Kur’an-ı Kerim’in Tecvidi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Varol, Hasan Hüseyin. Yaşadıklarım ve Gördüklerim. Konya: Hayra Hizmet Vakfı Yayınları, 2015.
• Yılmaz, Nazif. “Kur’an Öğretiminde Temel İlkeler ve Yöntem-Teknikler”. Din ve Toplum 5/1 (2016), 98-113.
• Yılmaz, Nazif. Kur’an-ı Kerim’i Nasıl Öğretelim? İstanbul: DEM Yayınları, 2016.
• Yılmaz, Nazif - Yiğit, Hulusi. “İmam Hatip Liselerinde Kur’an-ı Kerim Öğretimi Nasıl Olmalı-Müzakereler”. İmam Hatip Liselerinde Meslek Dersleri Öğretimi Nasıl Olmalı? 42-47. İstanbul: DEM Yayınları, 2006.
• Yılmaz, Oğuz. “Türk İslam Edebiyatında Manzum Tecvidler”. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışma-lar Kongresi, Bildiriler Kitabı III. ed. Hümeyra Dinçer - Ümit Güneş. 81-100. İstan-bul: İlmi Etüdler Derneği (İLEM), 2015.
• Yüksel, Yakup. “İmam Hatip Liselerinde Kur’an Eğitimi Üzerine Bir Araştırma (Tekirdağ Örneği)” 2/1 (2016), 9-29.
• Anadolu İmam Hatip Liseleri Kur’an-ı Kerim Dersi Öğretim Programı. Millî Eğitim Bakanlığı, 2016. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_08/17174905_KuraniKerim_AYHL_YeniYYretimProgramY_2016.pdf
• “Elifun ba”. Yayın Tarihi 2012. https://www.youtube.com/watch?v=6XGwREft-8c
• Hafızlık Eğitimi Programı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2010.
• Hafızlık Uygulama Esasları. 2018-2019 Eğitim-Öğretim Yılı Kur’an Kursları Uygulama Esas-ları. EK-4. Diyanet İşleri Başkanlığı, 2018.
• İhtiyaç Odaklı Kur’an Kursları Öğretim Programları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Eğitim Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2019.
• İlk Mekteplerin Müfredat Programı. İstanbul: Milli Matbaa, 1926.
• “İlköğretim ve Eğitim Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”. Resmî Gazete 28261 (11 Nisan 2012).
• “İmam Hatip Okulu Müfredat Programı.” MEB Tebliğler Dergisi 35/1709 (07 Ağustos 1972), 247-254.
• Kur’an Okuma Teknikleri Öğretim Programı. Ankara: MEB Din Öğretimi Genel Müdürlüğü, 2014.
• Ortaokul-İmam Hatip Ortaokulu Kur’an-ı Kerim Dersi Öğretim Programı (5-8.sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı, 2017. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_08/18110258_Secmeli_KuraniKerim_YHOveORTAOKUL.pdf
• Ortaöğretim Kur’an-ı Kerim Dersi (9-12. Sınıflar) Öğretim Programı. Millî Eğitim Bakanlığı, 2017. http://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_08/17175645_Secmeli_KuraniKerim_ORTAYYRETYM.pdf
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umûmiye. Dâru’l-Hilâfeti’l-Aliyye: Matbaa-i Âmire, 1316.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umûmiye. Dâru’l-Hilâfetil’-Aliyye: Matbaa-i Âmire, 1318.