Mesnevî, Mesnevîhanlık ve Dârülmesnevîler

Yıl 2007, Cilt: 7 Sayı: 3, 287 - 304, 31.12.2007

Hüseyin Güllüce

https://doi.org/10.5281/zenodo.3343901

Öz

Mesnevî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin en önemli ve en meşhûr eseridir. Mevlânâ, Doğu ve Batı kültürlerinin sentezini oluşturan bu kitabında, ilâhî sırları, in-sanın hakikatini ve kâinatın mahiyetini bir kısım çekici hikâye ve temsillerle anlat-maya çalışmış, "mecâz hakikatin köprüsüdür" kuralına göre yazmıştır. Mesnevî, aynı zamanda, birçok ayet ve hadis-i şerifin de işârî/sûfî bir yorumu; İslâm tasavvufunun önemli bir klâsiği durumundadır. Mesnevî, bu önemli ilmî ve edebî özelliğinden dolayı herkes tarafından ye-terince anlaşılıp istifade edilememiştir. Bu gaye ile onu, asıl maksadına göre okuyup anlatacak, kıssalarından hisse çıkaracak, mecâzlarından hakikate yol bulacak, Mes-nevî uzmanları olan "mesnevîhan" ların yetişmesi ve yetiştirilmesi bir zaruret hâline gelmiştir. Başlangıçta aynı zamanda mesnevîhan olan mevlevî şeyh ve halifelerinin, işlerinin çoğalması, zamanla eskisi kadar bilgili ve ârif şeyh ve halifelerin azalması ve Mesnevî’ye diğer insanların da ihtiyaçlarının olması, hususî olarak mesnevîhanlık mesleğinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Mesnevîhânlık gittikçe kurumsallaşmış, mesnevîhanların yetişmesi için ihtiyaç duyulan dinî ve tasavvufî eğitimin yanı sıra, Mesnevî’nin, dolayısı ile onun dili Farsça’nın eğitim ve öğretimine tahsis edilen müesseseler olan "dârülmesnevî"lerin açılmasına başlanmıştır. XIX. asırda yaygınlaşan dârülmesnevîler, dinî ve tasavvufî kültürün, mevlevîlik ve Mesnevî öğretisi ile karışımı olan "engin bir insanlık ve hoş-görü anlayışı"nın oluşmasına sebep olmuş, Türk-İslâm medeniyetinin çok yararlı ilmî kurumları arasındaki yerini almıştır.

Anahtar Kelimeler

Mesnevî, Mesnevîhan, Dârülmesnevî

The Masnavi, Masnavihanship and Darulmasnavis

Öz

The Mathnawî is the most important and famous book of Mawlânâ Jalâladdîn Rumî. In this book that consists of synthesis of East and West cultures, Mawlânâ has written divine secret, reality of human being and nature of the world by attractive stories and representations and he has written it according to the rule of "metaphor is the bridge of the reality". At the same time The Mathnawî is the comment of many verse of the Koran and hadith and a classic of an Islamic sufism. In spite of the fact that The Mathnawî has an important scientific and literary property, it hasn’t been under-stood and benefited from by everybody. Therefore bringing up the experts of The Mathnawî called "mathnawîhâns" who can read and tell it according to its real purpose, draw a moral from a story and find a way to the fact from metaphors has been a necessary. At first increasing the works of The Mathnawî sheik and caliphs, as time passed decreasing well formed and wise sheik and caliphs and needed The Mathnawî by the other people caused to appear the Job of mathnawîhânship. Gradually mathnawîhânship turned into an institution. Dârulmathnawî which is thought to be built for sufism education that is needed to bring up mathnawîhâns and The Mathnawî and consequently Persian, that is the language of The Mathnawî, began to be opened. Dârulmathnawîs, that became widespread in the 19th century caused to form the perceptives of a vast humanity and tolerance that is a mixture of religious and sufistic culture and principles of mawlavilik and The Mathnawî.

Anahtar Kelimeler

The Mathnawî, Mathnawîhânship, Dârulmathnawîs

Kaynakça

• Altuncî, Muhammed, el-Mu’cemü’z-Zehebî Fârisî-Arabî, Beyrut, 1969.
• Araz, Nezihe, “Bir Eğitim Yöntemi Olarak Mevlevîlik”, Mevlânâ Güldestesi, Konya, 1974.
• Âsım Efendi, Kâmûs Tercemesi,I-IV, İstanbul, 1305/1887.
• Banarlı, Nihad Sâmi, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, I-II, İstanbul, 1971.
• Bayram, Mikâil, “Selçuklular Zamanında Konya’da Kültürel Faaliyetler”, Yedi İklim, sy. 57, 1994.
• Can, Şefik, Mevlânâ, Hayatı- Şahsiyeti- Fikirleri, İstanbul, 1995.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara, 1962.
• Eflâkî, Ahmet, Ariflerin Menkıbeleri, çev: Tahsin Yazıcı, I-II, İstanbul, 1989.
• Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul, 1977.
• Fürûzanfer, Bedîüzzaman, Mevlânâ Celâleddîn, Çeviren: Feridun Nafiz Uzluk, İstanbul 1986.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İstanbul, 1963.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlânâ Celâleddîn, İstanbul 1985.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul, 1953.
• Güllüce, Hüseyin, Kur’ân Tefsîri Açısından Mesnevî, İstanbul, 1999.
• Güllüce, Hüseyin, Mevlânâ ve Mesnevî Gerçeği, Ankara, 2007.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlu’d-Dîn Muhammed bin Mükrim el-Mısrî, Lisânü’l-Arab, I-XV, Beyrut, 1410/1990.
• İbrahim Mustafa-Ahmed Hasan ez-Zeyyât v.dğr., el-Mu’cemü’l-Vasît, I-II, Kahire, 1380/1960.
• Kabaklı, Ahmet, Mevlânâ, 7. Baskı, İstanbul, 1991.
• Korucuoğlu, Nevin, Veled Çelebî İzbudak, Ankara, 1994.
• Lermioğlu, Ayten, Hz. Mevlânâ ve Yakınları, İstanbul, 1969.
• Levend, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi - Giriş, Ankara 1988.
• Mehmet Ziya, Yenikapı Mevlevihânesi, İstanbul, 1913.
• Merçil, Erdoğan, Müslüman - Türk Devletleri Tarihi, Ankara, 1993.
• Mevlânâ Celâleddîn Muhammed b. Muhammed b. el-Huseyn el-Belhî, Mesnevî-i Ma’nevî, Bekûşeş ü İhtimâm-i Reynold Alleyne Nicholson, 1925-1933, Tahran, ts. Önder, Mehmet, Hazreti Mevlânâ, İstanbul, 1961.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III, İstanbul, 1993.
• Sarı, Mevlût, el-Mevârid, Arapça - Türkçe Lûgat, İstanbul ts.
• Semih, Ceyhan, , “Mesnevî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara, 2004.
• Sipehsâlâr, Feridûn bin Ahmed, Mevlânâ ve Etrafındakiler, Risâle, İstanbul, 1977.
• Şükûn, Ziya, Gencine-i Güftâr, Farsça Türkçe Lûgat (Ferhengi Ziyâ), I-III, İstanbul, 1984.
• Tâhirü’l-Mevlevî, Edebiyât Lûgatı, İstanbul, 1973.
• Üzümeri, M. Ekrem –Dinçer, Selami v.dğr., Türkiye Ansiklopedisi, I-VI, Ankara, 1957.
• Yaylalı, Kâmil, Mevlânâ’da İnanç Sistemi, 7. Baskı, Konya, 1987.
• Yeniterzi, Emine, Mevlânâ Celâleddîn Rûmî, Ankara 1995.
• Yetik, Erhan, İsmail-i Ankaravî,İstanbul 1992.