Dindarlık Tipolojilerini Belirleme Ölçeği: Geliştirilmesi, Geçerlilik ve Güvenirlilik Çalışması -Gazali'nin Anlayışına Göre-

Yıl 2011, Cilt: 11 Sayı: 3, 175 - 189, 31.12.2011

İlhan Topuz

https://doi.org/10.5281/zenodo.3344306

Öz

Gazali, dini tutum ve davranışlar ile ilgili yorumlarında, insanların dini inanç ve değerlere karşı üç değişik tutum geliştirebileceklerini ve bu tutumların da beş değişik dindarlık anlayışını oluşturacağını ileri sürmektedir. Bunlar; inançsızlık, aldatıcı/gösterişçi dindarlık, taklidi dindarlık, tahkiki dindarlık ve zevk alınan dindarlıktır. Bu çalışmada, Gazali’nin ifade ettiği boyutları ölçebilen bir ölçek geliştirilmesi amaçlanmıştır. Ölçek 55 maddeden oluşan, likert tipi bir ölçektir. Dini gelişim Seviyeleri Ölçeği, tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen 336 kişiden elde edilen veriler üzerinde yapılmıştır. Ölçeğin yapı geçerliğini belirlemek için faktör analizi yapılmıştır. Güvenirlik çalışması, iç tutarlık katsayı (Cronbach alpha) değerleri hesaplanarak yapılmış ve ölçeğin iç tutarlık katsayısı α=0.80 bulunmuştur. Geçerlik ve güvenirlik çalışmalarına ilişkin bulgular, ölçeğin geçerli ve güvenilir bir araç olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

İnançsızlık, Aldatıcı/Gösterişçi Dindarlık, Taklidi Dindarlık, Tahkiki Dindarlık, Zevk Alınan Dindarlık

A Scale for Determining Religious Tipologies: Development, Validity and Reliability -In the Respect of al-Ghazali-

Öz

Al-Ghazali, in his comments on religion, claims that people can develop three different attitudes towards the religion and, as a result of these attitudes, five different religiosity can emerge. Namely, disbelief, deceptive religiosity, imitative religiosity, investigative religiosity and pleased religiosity. In this study, developing a scale was proposed to measure different dimensions of religiosity, expressed by al-Ghazali. The Scale is composed of 55 items and it’s a Likert type scale. The scale was applied on 336 persons selected by random technique among people for validity and reliability. Factor analysis was done to determine construct validity of the scale. Cronbach’s alpha was computed for reliability analysis. The reliability coefficient of the scale was found α=0.80. Findings about reliability and validity of the scale indicated that the scale was a valid and reliable instrument.

Anahtar Kelimeler

Disbelief, Deceptive Religiosity, İmitative Religiosity, Investigative Religiosity And Pleased Religiosity

Kaynakça

• Altıntaş, Ramazan, “Bazı Dindarlık Tipolojelerine Eleştirel Bir Yaklaşım: Mevlâna Örneği”, Uluslararası Mevlana Ve Mevlevilik Sempozyumu Bildirileri, Harran Üniversitesi. İlahiyat Fakültesi, 2007, Şanlıurfa.
• Apaydın, Halil, Üniversite Öğrencilerinin Dini Yasaklarla İlgili Tutumları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 1996.
• Arslan, Mustafa, “Popüler Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, III, Sayı 1, 2003, ss. 97-116.
• Erkus, Adnan, Psikometri Üzerine Yazılar, Ankara: TPD Yayınları, 2003.
• Eşer, Hatice, Üniversite Öğrencilerinde Dini İnanç ve Benlik Saygısı İlişkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)”, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2005.
• Fırat, Erdoğan, Üniversite Öğrencilerinde Allah İnancı ve Din Duygusu (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1977.
• Gazali, İhyau ‘Ulumi’d – Din (Çev. Ahmet Serdaroğlu), I, II, III, IV, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1975.
• Gazali, El-Erbain Fi-Usuliddin (Dinde Kırk Esas, Çev. H. S. Erdoğan), Hisar Yayınevi, İstanbul, 1990.
• Gazali, Mearicü’l-Kuds (Hakikat Bilgisine Yükseliş, Çev. S. Özburun), İnsan Yayınevi, İst.,1998.
• Gazali, Mükaşefetü’l-Kulüb (Kalplerin Keşfi, Çev. Hüseyin S. Erdoğan), Hisar Yayınevi, İstanbul.
• Hill, Peter C. & Hood, Ralp W., Measures of Religiosity, Religious Education Press, Birmingham, Alabama,1999.
• Hökelekli, Hayati, Ergenlik Çağı Gençlerinin Dini Gelişimi (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 1983.
• Hökelekli, Hayati, Din Psikolojisi, DİA, Ankara, 1996.
• Karaca, Faruk, “Din Psikolojisinde Metot Sorunu ve Bir Dindarlık Ölçeğinin Türk Toplumuna Standardizasyonu”, EKEV Akademi Dergisi, Cilt 3, S. 1, 2001.
• Kala, Ali, 18 – 25 Yas Grubu Gençlerin Dini Tutum ve Davranısları (Kürtül Kasabası Örneği) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)”, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2006.
• Kayıklık, Hasan, Dini yaşayış Biçimleri : Psikolojik Temelleri Açısından bir Değerlendirme (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2000.
• Kılavuz, M. Akif, “Yaşlanma Sürecinin Dini Gelişime Etkileri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Faültesi Dergisi, Cilt XIV, Sayı 2, 2005, ss. 97-112.
• Koştaş, Münir, Üniversite Öğrencilerinde Dine Bakış, TDV. Yayınları, 1995.
• Köktaş, M. Emin, Türkiye’de Dini Hayat, İstanbul, İşaret Yayınevi, 1993.
• Okumuş, Ejder, “Gösterişçi Dindarlık”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VI, 2006, 2.
• Osmanoğlu, Cemil, Basamak Teorileri Açısından Dini Gelişim, İnanç Gelişimi ve Egitimi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul,2007.
• Özdemir, Baksen, 13–20 Yaşları Arasında Dinî Gelişim Ve Eğitimi ( James W.Fowler ‘In İnanç Gelişimi Teorisi Bağlamında Bir Araştırma ) (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)”, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2008.
• Pargament, K. I., “Of Means & Ends : Religion & The Search For Significance”, JSSR, 1992, ss. 201-229.
• Savaşır, Işık, “Ölçek Uyarlamasındaki Sorunlar ve Çözüm Yolları”, Türk Psikologları Derneği, Ankara, 1994.
• Sünbül, Seda Deniz, Farklı Likert Tipi Ölçek Geliştirme Teknikleri İle Geliştirilen Tutum Ölçeklerinin Psikometrik Özelliklerinin Karşılaştırılması (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin, 2006.
• Tezbaşaran, A. Ata, Likert Tipi Ölçek Geliştirme Klavuzu, TPD, Ankara, 1994.
• Ulvi Mehmetoğlu, Ali, “James W. Fowler ve İnanç Gelişim Teorisi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1), 2006, ss. 117-139.
• Yaparel, Recep, Yirmi-Kırk Yaşlar Arası Kişilerde Dini Hayat İle Psiko-sosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ankara, 1987.
• Yapıcı, Asım, “Dini Yaşayışın Farklı Görüntüleri ve Dogmatik Dindarlık”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 2002.
• Yapıcı, Asım, “Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi:Çukurova Üniversitesi Örneği”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1), 2006, ss. 65-115.
• Yıldız, Murat, Dini Hayat ile Ölüm Kaygısı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 1998.