Zeydiyye-Ca’feriyye Arasında Kırılma Noktası -İmamların Masumiyeti Meselesi ve Masumiyet İnancının Zeydî Usûlüne Tesiri-

Yıl 2008, Cilt: 8 Sayı: 3, 27 - 48, 31.12.2008

Fatih Yücel

https://doi.org/10.5281/zenodo.3344020

Öz

İmâmeti itikâdî bir prensip olarak kabul eden Şi‘a’nın bütün fırkaları, bu noktada Ehl-i Sünnet ve Mu‘tezile’den farklı düşünmüşlerdir. Şi‘a içerisinde önemli bir taraftar kitlesine sahip olan İmâmiyye ekolünün fıkhî yönünü temsil eden Ca‘ferî mezhebi, "imamların masumiyeti"ni itikâdî bir ilke olarak benimsediği gibi, bu ilkeyi fıkıh metodolojisine de yansıtarak, "sünnet" kavramının kapsamına imamların söz, fiil ve takrirlerini de katmıştır. Ca‘ferîlerin imamların masumiyetine dayanak kabul ettiği deliller, bir diğer Şi‘a fırkası Zeydiyye tarafından reddedilmiş ve "imamların masumiyeti" fikrine karşı çıkılmıştır. Bu bakış açısı, Zeydîlerle Ca‘ferîler arasında bir nevi kırılma noktası olmuştur. Bu makale, Ca‘ferîlerin masumiyet anlayışına Zeydî fakih ve usulcülerin cevaplarını ve Zeydiyye içerisinde yer alan "masumiyet inancı-nın" Zeydî usûlüne tesirlerini incelemeyi hedeflemektedir. Bu çerçeve ile sınırlı ol-mak kaydıyla, Zeydîlerce masum kabul edilen "Ehl-i Beyt" ve "Hz. Ali" ile alakalı Zeydî usûlündeki açılımlara da işaret edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ca‘Feriyye, Zeydiyye, Ehl, Hz. Ali, İcmâ‘

Breaking Point Between Zaydiyya and Ja’Fariyya -Issue of Infallibility of the Imams and the Effects of the Creed of Infallibility on Zaydiyya’s Methodology

Öz

All of Shi'ite sects which believe in Imame as a Principle of Islamic Creed differ from Orthodox Islam (ahl al-sunna) and Mutazila in this point. In the case of jurisprudent as a representative of Imamiyyah, which has significantly adherents among the Shi’ite sects, Ja’fariyya accepts infallibility of Imams as a principle of the creed and reflects it on methodology of its jurisprudent and inserted Imams’ discourse, deeds and approvals into comprehensive meaning of the term Sunna. The evidences of Ja’feriyya on the basis of imams’ infallibility have been rejected by another Shi’ite sect Zaydiyya and it is against the infallibility of the imams. It seems that this perspective becomes turning point of view between Ja’fariyya and Zaydiyya. The aim of this article is to investigate Ja’fariyya’s understanding of infallibility, the answers of Zaydiyya’s jurists and methodologists and the effects of the creed of infallibility within Zaydiyya on Zaydiyya’s methodology. With regard to restriction of this framework on the basis of methodology of Zaydiyya this article also will point out some dimensions related to the term of Ahl al-Bayt and Ali of who accepted infallible by Zaydiyya.

Anahtar Kelimeler

Ja’fariyya, Zaydiyya, Ahl al-Bayt, Ali, Ijma (Consensus)

Kaynakça

• Amîd Abdürrezzâk, Muhammed Esved, Mevsûatü’l-Edyân ve’l-Mezâhib, ed-Dâru’l-Arabiyyetü’l-Mevsûât, y.y, t.y.
• Atay, Hüseyin, Ehl-i Sünnet ve Şîa, AÜİFY., Ankara 1983.
• Ateş, Ali Osman, Ehl-i Sünnet ve Şîanın Delil Aldığı Bazı Hadisler, Beyan Yayınları, İstanbul, 1996.
• Ateş, Süleyman, Yüce Kur'ân’ın Çağdaş Tefsiri, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul ty.
• Aydın, Mehmet Akif, “İmâmet”, DİA, İstanbul 2000, XXII.
• Beydâvî, Abdullah b. Ömer (ö.685/1286), Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't Te'vil, Beyrut, 1990.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin (ö.458/1066), el-İ‘tikâd ‘alâ Mezhebi’s-Selefi Ehli’s-Sünne ve’l-Cemâ‘a, es-Selâmü’l-‘Âlemiyye, Kâhire 1984.
• Bezzâr, Ahmed b. ‘Amr (ö.292/905), el-Musned, Beyrut 1409.
• Bilmen, Ömer Nasûhî, Kur'ân-ı Kerîm’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri, Bilmen Yayınları, İstanbul 1965.
• Bozan, Metin, İmâmiyye’nin İmâmet Nazariyye’sinin Teşekkül Süreci, (Basılmamış doktora tezi), Ankara 2004.
• Buhârî, Abdülazîz (ö.730/1330), Keşfü’l-Esrâr ‘an Usûli Fahri’l-İslâmi’l-Pezdevî, haşiye: Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrût 1997.
• Bulut, Halil İbrahim - Gül, Özkan. “İmâmiyye Şîa’sında İlmu’l-İmâm İnancı”. Marife 5/1 (2005): 77-93. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343559.
• Bulut, Mehmet, “İsmet”, DİA, İstanbul 2001, XXIII.
• Çağatay, Neşet; Çubukçu, İ. Âgah, İslam Mezhepleri Tarihi, Ankara, 1976.
• Dölek, Adem. “Sekaleyn Hadisi ve Değerlendirilmesi”. Marife 4/3 (2004): 145-168. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343509.
• Duman, Mehmet Zeki. “Tefsir’in Temel İlkeleri Çerçevesinde Kur’ân-ı Kerîm’de “Ehl-i Beyt””. Marife 4/3 (2004): 7-35. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343511.
• Ebû Zehra, Muhammed, İmam Cafer Sâdık, trc. İbrahim Tüfekçi, Şafak Yayınları, İstanbul 1992.
• Elbânî, Nâsıruddîn, Silsiletu’l-Ehâdîsi’d-Da‘îfe ve’l-Mevdû‘a, Riyâd ty.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'ân Dili, Azim Dağıtım, İstanbul t.y.
• Fığlalı, Ethem Rûhi, İmâmiyye Şîası (Ca‘feriyye Mezhebi Doğuşu, Gelişmesi ve Görüşleri), Selçuk Yayınları, Ankara ty.
• Fığlalı, Ethem Rûhi, “İsnâaşeriyye”, DİA, İstanbul 2001, XXIII.
• Hâdî ile’l-Hak, Yahya b. Huseyin (ö.298/910) Kitâbu’l-Ahkâm fi’l-Helâli ve’l-Harâm, Mektebetü’l-Yemeni’l-Kubrâ, San‘â 1990. (Ahkâm).
• Hâdî ile’l-Hak, Yahya b. Huseyin (ö.298/910), Kitâbu’l-Müntehab ve Kitâbu’l-Funûn, Daru’l-Hikmeti’l-Yemânî, San‘â 1993. (Müntehab).
• Hâdî ile’l-Hak, Yahya b. Huseyin (ö.298/910), Kitâbu’l-Kıyâs (Mecmû‘u Resâil-i İmam Hâdî İle’l-Hak Hahyâ b. Hüseyin içinde),, thk. Abdullah b. Muhammed, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Ammân 2001.
• Hâdî ile’l-Hak, Yahya b. Huseyin (ö.298/910), Kitâbun fîhi Ma‘rifetullâh, thk. Abdullah b. Muhammed, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Ammân 2001.
• Hâdî ile’l-Hak, Yahya b. Huseyin (ö.298/910), Kitâbu’l-Cümle, thk. Abdullah b. Muhammed, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Ammân 2001.
• Hâdî lidînillâh, Yahyâ b. Ali el-Kâsımî (ö.1343/1924), el-Fevâidu't-Tâmme fî ‘İlmi Usûli’l-Fıkh, Merkezü’n-Nûr li’d-Dirâsât ve’l-Buhûs, Sa’de 1996. (Fevâidu't-Tâmme).
• Hâkim en-Nisâburî, Muhammed b. Abdullah (ö.405/1014), el-Mustedrek, Haleb ty.
• Hakyemez, Cemil. “İmamiyye Şiasında İsmet İnancı -İlk Tezahürleri, Teşekkülü ve İtikadîleşmesi-”. Marife 7/1 (2007): 167-192. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343815. Hamîdüddîn, Abdullah b. Muhammed b. İsmail, ez-Zeydiyye, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Ammân 2000.
• Hasanova, Samire, Hicrî V-VI. Asır Caferî Usûl Alimlerine Göre Delil Anlayışı, (Basılmamış yüksek lisans tezi), AÜSBE., Ankara 1999.
• Hatiboğlu, M. Said, Hilafetin Kureyşliliği İslamda İlk Siyasi Kavmiyetçilik, Kitabiyat, Ankara 2005.
• Heysemî, Ali b. Ebi Bekr (ö.807/1405), Mecma‘u’z-Zevâid, Beyrut 1407.
• Heytemî, Ahmed b. Muhammed (ö. 974/1567), Savâiku’l-Muhrika, İstanbul 1994.
• Hillî, Hasan b. Yusuf el-Mutahhar (ö.726/1325), Minhâcul Kerâme fî İsbâti’l-İmâme, Kahire 1962.
• İbn Behrân, Muhammed b. Yahya es-Sa‘dî, (ö.957/1550), Metnu’l-Kâfil, thk. Murtaza b. Zeyd el-Mahatvarî, Mektebetu Bedr, San‘â 2001.
• İbn Hüseyin, Ali Hammûd Muhammed, İthâfu’t-Tâlib min Rivâyeti Emîri’l-Mü’minîn ‘Ali b. Ebî Tâlib, Mektebetü’l-Yemeni’l-Kübrâ, San‘â 1993.
• İbn Kâsım, Muhammed b. İbrahim (ö.284/897), el-Usûlu’s-Semâniye, thk. Abdullah b. Hamûd el-‘Izzî, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Sa’de 2001.
• İbn Lokmân, Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed (ö.1039/1630) el-Kâşif li Zevi’l-‘Ukûl ‘an Vucûhi’l-Kâfil bi Neyli’s-Seûl, thk. Dr. Murtazâ b. Zeyd el-Mahatvarî el-Hasenî, Mektebetü Bedr, San‘â 2000. (el-Kâşif).
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukrim (ö.711/1311), Lisânu’l-‘Arab, Dâru Sâdır, Beyrût ty.
• İbn Muhammed, Kâsım b. Ali (ö.1029/1619) Mirkâtu’l-Vusûl ilâ ‘İlmi’l-Usûl, thk. Muhammed Yahyâ Sâlim ‘İzzân, Dâru’t-Turâsi’l-Yemenî, San‘â 1992. (Mirkâtu’l-Vusûl).
• İbn Muhammed, Kâsım b. Ali (ö.1029/1619), el-İrşâd ilâ Sebîli’r-Raşâd, thk. M. Yahyâ Sâlim ‘İzzân, Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, San‘â 1996. (İrşâd).
• İbnu’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahya (ö.840/1436), Minhâcu’l-Vusûl ilâ Mi‘yâri’l-‘Ukûl fî ‘İlmi’l-Usûl, thk. Ahmed Ali Mutahhar el-Mâhizî, Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, San‘â 1992. (Minhâcu’l-Vusûl).
• İbnu’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahya (ö.840/1436), el-Munye ve’l-Emel fî Şerhi’l-Mileli ve’n-Nihal, thk. Muhammed Cevâd Meşkûr, Dâru’n-Nedâ, Beyrut 1990. (el-Munye ve’l-Emel).
• İrfan Abdülhamit, İslamda İtikadî Mezhepler ve Akâid Esasları, trc. M. Sâim Yeprem, Ma’rifet Yayınları, İstanbul 1981.
• İsfehânî, Râgıb (ö.502/1108), Müfredâtu Elfâzı’l-Kur'ân, thk. Safvan Adnan Dâvûdî, ed-Dâru’ş-Şâmiyye, Beyrût 1997.
• Kâdî Abdülcebbâr, İmâduddîn Ebu’l-Hasan (ö.415/1025), Tenzihu’l-Kur'ân ‘anil Metâin, Mısır 1329.
• Kahraman, Hüseyin. “Şîa’da Bir Hidâyet Rehberi Olarak Ehl-i Beyt ve “Nûh’un Gemisi” Benzetmesi”. Marife 4/3 (2004): 169-180. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343513.
• Karaman, Hayreddin, “Şîada Fıkıh Usûlü ve Şer‘î Deliller”, Milletler Arası Tarihte ve Günümüzde Şiîlik Sempozyumu, İSAV., İstanbul 1993.
• Karaman, Hayreddin, “Ca‘feriyye”, DİA, İstanbul 1993, VII.
• Kârî, Ali (ö.1014/1605), Mirkatu’l-Mefâtih, Beyrut ty.
• Küleynî, Ebû Cafer Muhammed b. Yakûb (ö.329/941), Usûlu’l-Kâfî, İntişârât-ı İlmiyye-i İslâmiyye, Bâzarşirâzî ty.
• Kummî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali (ö.381/991), Risâletu’l-İ‘tikâdâti’l-İmâmiyye (Şiî İmâmiyye’nin İnanç Esasları), trc. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara 1978. (Risâle).
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed (ö.671/1273), el-Câmî‘ li Ahkâmi’l-Kur'ân, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1988.
• Mahatvarî, Murtaza b. Zeyd, Şerhu Muhtasar ‘alâ Metni’l-Kâfil, Merkezü Bedri’l-‘İlmî ve’s-Sekâfî, San‘â 2001. (Şerh).
• Mansûr billâh, Abdullah b. Hamza (ö.614/1217), Safvetu’l-İhtiyâr fî Usûli’l-Fıkh, Merkezü Ehl-i Beyt li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Yemen 2002. (Safvetu’l-İhtiyâr).
• Mansûr billâh, Abdullah b. Hamza (ö.614/1217), Mecmû‘u Resâil-i İmam Mansur Billah Abdullah b. Hamza (Mecmû‘u’l-Mansûrî 2 içinde), thk. Abdüsselam b. Abbas el-Vecîh, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, San‘â 2002.
• Mansûr billâh, Abdullah b. Hamza (ö.614/1217), el-‘Ikdu’s-Semîn fî Ahkâmi’l-Eimmeti’l-Hâdîn (Mecmû‘u’l-Mansûrî 1 içinde), thk. Abdüsselam b. Abbas el-Vecîh, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, San‘â 2001.
• Mueyyedî, Mecduddin b. Muhammed, Levâmi‘u’l-Envâr fî Cevâmi’l-‘Ulûm ve’l-Âsâr ve Terâcumi li’l-‘İlmi ve’l-Enzâr, thk. Muhammed Ali İsâ, Merkezu Ehli’l-Beyt, Sa’de 2001. (Levâmi‘u’l-Envâr).
• Munâvî, Muhammed Abdurraûf (ö.1031/1622), Feyzu’l-Kadîr, Mısır 1356.
• Murşid Billah, Yahyâ b. Hüseyin eş-Şecerî (ö.479/1086), Kitâbu’l-Emâlî, Âlemü’l-Kütüb, Beyrût 1983. (Emâlî).
• Murtazâ lidînillâh, Muhammed b. Hâdî (ö.310/922), Kitâbu’l-Usûl, thk. Abdullah b. Hamûd el-‘Izzî, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Sa’de 2001.
• Murtazâ lidînillâh, Muhammed b. Hâdî (ö.310/922), Mecmû‘u Kutub-i ve Rasâili’l-İmam Murtazâ Muhammed b. Yahyâ, thk. Abdülkerim Ahmed Cedbân, Mektebetü’t-Türâsi’l-İslâmî, Sa‘de 2002.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî (ö.261/875), Sahih-u Müslim, Çağrı yayınları, İstanbul 1992.
• Mutevekkil ‘Alellâh, Ahmed b. Süleyman (ö.566/1171), Usûlu’l-Ahkâm, thk. Abdullah Hammûd el-‘İzzî, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Ammân 2003.
• Muzaffer, Şeyh Muhammed Rıza, Usûlu’l-Fıkh, Dâru’t-Teâruf li’l-Matbûât, Beyrut 1983.
• Nâtık Bi’l-Hak, Ebû Tâlib Yahya b. el-Huseyin el-Hârûnî, (ö.424/1032), Teysîru’l-Metâlib fî Emâlî Ebî Tâlib, thk. Abdullah b. Hamûd el-İzzî, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, Ammân, 2002. (Teysîru’l-Metâlib).
• Okumuş, Mesut. “Şiî ve Sünnî Müfessirlerin Ehl-i Beyt’le İlgili Bazı Ayetlere Yaklaşımları Üzerine”. Marife 4/3 (2004): 203-224. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343523.
• Öz, Mustafa, “İmâmiyye”, DİA, İstanbul 2000, XXII.
• Öz, Mustafa, İlhan, Avni, “İmâmet”, DİA, İstanbul 2000, XXII.
• Öztürk, Mustafa. “Şiî ve Sünnî Müfessirlere Göre Ehl-i Beyt Kavramı”. Marife 4/3 (2004): 37-52. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343525.
• Rassâs, Ahmed b. Muhammed (ö.656/1258) Cevheretu’l-Usûl ve Tezkiretu’l-Fuhûl fî ‘İlmi’l-Usûl, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye Arşivi, San‘â Yazması. (Cevhere).
• Rassâs, Hasan b. Muhammed, (ö.584/1188), el-Fâik fî Usûli’l-Fıkh, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye Arşivi, San‘â Yazması. (Fâik).
• Rassî, Kâsım b. İbrâhîm (ö.246/860), Kitâbu Tesbîti’l-İmâme (Mecmû‘u Kutub-i ve Rasâil-i İmam Kâsım er-Rassî içinde), thk. Abdulkerim Ahmed Cedbân, Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, San‘â 2001.
• Rassî, Kâsım b. İbrâhîm (ö.246/860), Kitâbu’t-Tahâra, thk. Abdulkerim Ahmed Cedbân, Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, San‘â 2001.
• Râzî, Fahrettin Muhammed b. Ömer (ö.606/1209), el-Mahsûl fî ‘İlmi Usûli’l-Fıkh, thk. Tâhâ Câbir Alvânî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrût 1997. (Mahsûl).
• Râzî, Fahrettin Muhammed b. Ömer (ö.606/1209), Mefâtihu’l-Ğayb, Mısır ty.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed (ö.490/1097), Usûlu’s-Serahsî, thk. ve tlk. Refik Acem, Dâru’l-Müeyyed ve Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1997.
• Sofuoğlu, Cemal, Hadis Tenkidi Yönünden El-Kâfî Üzerine Bir İnceleme, (Basılmamış doçentlik tezi), Ankara 1982, s. 50 vd.
• Sofuoğlu, Cemal, Cemal Sofuoğlu, “el-Kâfî”, DİA, İstanbul 2001, XXIV.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr (ö.911/1505), el-Câmi‘u’s-Sağîr, Mısır ty.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerim b. Ebî Bekr Ahmed (ö.548/1153), el-Milel ve’n-Nihal, thk. Emîr Ali Mehnâ, Ali Hasan Fâ’ûr, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1993.
• Şerafüddîn, Ali b. Abdilkerim el Fudayl, ez-Zeydiyye Nazariyye ve Tatbîk, Cem’ıyyetü ‘Ummâli’l-Matâbi’i't-Teâvüniyye, Ammân 1985.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali (ö.1250/1834), Fethu’l-Kadîr, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1997.
• Taberânî, Süleymen b. Ahmed (ö.360/970), el-Mu‘cemu’l-Kebir, Musûl 1983.
• Taberî, Ali b. Muhammed (ö.1072/1662), Kitabu Şifâi Ğalîli’s-Sâil ‘ammâ Tahammelehu’l-Kâfil, Mektebetü’l-Yemeni’l-Kübrâ, San‘â t.y. (Şifâ).
• Taberî, Muhammed b. Cerîr (ö.310/922), Câmi‘u’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur'ân, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1999.
• Taftazânî, Sâdüddîn (ö.793/1391) Şerhu’l-Makâsıd, Beyrut 1989.
• Tirmîzi, Muhammed b. İsa (ö.279/892), Sünen, Çağrı yayınları, İstanbul 1992.
• ‘Ukaylî, Muhammed b. ‘Amr (ö.323/934), Kitâbu’d-Du‘afâi’l-Kebîr, Beyrut 1984.
• Uyar, Mazlum, İmâmiyye Şîa’sında Ahbârîlik, (Basılmamış doktora tezi), DEÜSBE., İzmir 1996.
• Vezîr, Ahmed b. Muhammed b. Ali (ö.1372/1953), el-Musaffâ fî Usûli’l-Fıkh, Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, Beyrût 2002. (Musaffâ).
• Vezîr, İsmail b. İbrahim, Raf‘u Te‘âruzi’l-Edille ‘inde’l-Usûliyyîn (Basılmamış doktora tezi), Câmiatü Ümmi Durmân el-İslâmiyye Külliyyetü’ş-Şerîah ve’l-
• Kânûn Kısmu’d-Dirâsâti’l-‘Ulyâ, Sûdan ty. (Raf‘u Te‘âruzi’l-Edille).
• Vezîr, Sârimuddîn İbrahim b. Muhammed (ö.914/1508), el-Fusûlu’l-Lu’luiyye fî Usûl-i Fıkhi’l-‘İtrati’z-Zekiyye ve A‘lâmi’l-Ümmeti’l-Muhammediyye, thk.
• Muhammed Yahyâ Sâlim ‘İzzân, Merkezü’t-Türâs ve’l-Buhûsi’l-Yemenî ve Dâru’l-Menâhil, Beyrût 2001. (Fusûlu’l-Lu’luiyye).
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ (ö.1205/1790), Tâcu’l-‘Arûs, Dâru’l-Fikr, yy., 1994.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed (ö.748/1347), Mîzânu’l-İ‘tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, Beyrut ty.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmud b. Ömer (ö.538/1143), el-Keşşâf, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1995.
• Zeyd b. Ali (ö.122/739), Kitâbu’s-Safve (Mecmû‘u Kütübi ve Resâili’l-İmâm Zeyd b. Ali içinde), thk. İbrahim Yahya ed-Dersî, Merkezu Ehli’l-Beyt, San‘â 2001.
• Zeyd b. Ali (ö.122/739), Kitâbu Tesbîti’l-İmâme, thk. İbrahim Yahya ed-Dersî, Merkezu Ehli’l-Beyt, San‘â 2001.
• Zeyd b. Ali (ö.122/739), el-Mecmû‘u’l-Hadîsî ve’l-Fıkhî, thk. Abdullah b. Hammûd el-‘Izzî, Müessesetü’l-İmam Zeyd b. Ali es-Sekâfiyye, San‘â 2002. (el-Mecmû‘).