Ca’ferîlikte Mut’a ve Ona Karşı Sünnî Duruş

Yıl 2008, Cilt: 8 Sayı: 3, 75 - 120, 31.12.2008

Saffet Köse

https://doi.org/10.5281/zenodo.3344000

Öz

Mut‘a nikâhı dört mezhep ile Ca‘ferîler arasındaki en temel tartışma konula-rından birisidir. Tartışmanın temelinde şu hususlar vardır: Hz. Peygamber döneminde başlangıçta izin verilen mut‘a nikâhının belli aralıklarla yasaklanıp serbest bırakılması [Ca‘ferîlerin iznin devam ettiği yönündeki iddiaları]; Sahabenin önde gelenlerinden Abdullah b. Abbas (ö.68/687) ile tâbiûn’un büyük âlimlerinden İbn Cüreyc’ten (ö.150/767) mut‘a nikâhının cevazı yönündeki bazı rivayetler, İbn Abbas’ın bu görüşünden rücu edip etmediği münakaşaları; Übeyy b. Ka‘b (ö.21/642) ile Abdullah b. Mes‘ûd’un (ö.32/652) Nisâ suresinin: مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنّ} اسْتَمْتَعْتُم بِهِ { فَمَا "…O halde onların hangilerinden nikâh ile yararlanmışsanız, belirlenen me-hirlerini Allah’ın öngördüğü değişmez bir hak olarak tastamam verin…" şeklindeki 24. ayetini إلى أجل مسمى "belirli bir süreye kadar" ilavesiyle okudukları yönündeki ri-vayetlerle bu ayet etrafındaki farklı yorumlar [ki en önemlisi Ca‘feriyye’nin ayetin mut‘anın cevazına delil teşkil ettiği görüşü]; Mut‘a nikâhını Hz. Peygamber’in değil Hz. Ömer’in (ö.23/644) yasakladığı ve bunun üzerine Hz. Ali’nin (ö.40/661) "Eğer Ömer mut‘ayı yasaklamasaydı isyan-kar/şakî dışında kimse zina etmezdi"şeklinde kaynaklarda nakledilen sözü bu alan-daki tartışmaların odak noktalarını oluşturmaktadır. Bu makalede konu etraflıca işlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mut‘a, Nisâ’ (4), 24, Ca‘feriyye, Abdullâh b. Abbâs, Hz. Ömer, Hz. Ali

Legitimacy of Mut‘A Marriage in Ja‘Fariya and the Sunnī Stand Against It

Öz

One of the most fundamental issues debated between four madhahib and ja‘ferī scholars is mut‘a marriage. The underlying issues of the debates on this topic are as follows: Permission and prohibition of mut‘a marriage at certain times during the life time of the prophet though permitted at the beginning (the ja‘farī claim for permission to continue) Some narrations from Abdullāh b. ‘Abbās (d.68/687), one of the highly re-spected companions of the prophet, and from Ibn Jurayj (d.150/767), one of the great scholars of those who followed the companions of the prophet, al-tabieen, as to permission of mut‘a The claims Ibn ‘Abbās changed his view on mut‘a marriage Sayings related to ‘Ubeyy b. Ka‘b (d.21/642) and ‘Abdullāh b. Mas‘ūd (d.32/652) as they used to read the verse of al-Nisā’: مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنّ} اسْتَمْتَعْتُم بِهِ { فَمَا "so those of them whom you enjoy, give them their appointed wages" (4:24) with three more words resulting in the sentence of the form: "...to an ap-pointed time (ilā ajal musammā)." and different commentaries on this verse (the view of ja‘fariya, the most important one, referring to the permissibility of mut‘a marriage) The argument that mut‘a was only forbidden by the caliph ‘Umar (d.23/644) and for it was ‘Alī himself who said: "If ‘Umar had not prohibited mut‘a, no one would commit fornication except the wretched!" is also the focus of the de-bates on the issue. The topic of mut‘a marriage has been discussed thoroughly in this article.

Anahtar Kelimeler

Mut‘a, Ja‘ferī Scholars, Verse Of al-Nisā’ 24, Ibn ‘abbās, Caliph ‘Umar, Imām ‘alī

Kaynakça

• Abdullah Kahraman, “Mut‘a Nikâhı Üzerine Bazı Mülahazalar”, İHAD, sy. 10, Konya 2007, s. 153-170.
• Ahsâî, Şemsüddîn Muhammed b. Alî b. İbrâhîm b. Ebî Cumhur el-Hecerî (ö. 904/1499 [?]), ‘Avâlî’l-le’âlî, Kum 1405.
• Ali b. İbrahim b. Hâşim el-Kummî (ö.307/919), et-Tefsîr, Kum 1407.
• Âyətullâhiluzmâ Məhəmməd Fâzıl Lənkərânî, Tovzihul-məsail Risaləsi: Şəriət Hökmlərinin İzahı (az. trc. M. Əlizadə), Kum 1385/2006.
• Âyetullâhiluzmâ es-Seyyid Yûsuf el-Medenî et-Tebrîzî, Minhâcü’l-ahkâm, İsmâîliyyân 1419.
• Behûtî, Mansûr b. Yûnus (ö.1051/1641), Şerhu Müntehe’l-irâdât, Beyrut 1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî (ö. 458/1066), es-Sünenü’l-kübrâ (nşr. M. Abdülkadir Ata), Beyrut 1414/1994.
• Cenedî, Ebû Abdillâh Bahâüddîn Muhammed b. Yûsuf (ö. 732/1332), es-Sülûk fî tabakâti’l-ulemâ’ ve’l-mulûk (nşr. Muhammed b. Ali b. el-Hüseyin), San‘a 1995.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî (ö. 370/981), Ahkâmü’l-Kur’ân, İstanbul 1335-38.
• Cevad Ali (ö.1987), el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm, Bağdad 1413/1993.
• Ebû Avâne, Ya‘kûb b. İshâk b. İbrâhîm el-İsferâyînî (ö. 316/929), el-Müsned, Beyrut, ts. (Dâru’l-Ma‘rife).
• Ebû Hilâl el-Askerî, Hasan b.Abdillâh b. Sehl (ö. 400/1009'dan sonra), el-Furûku’l-lugaviyye (nşr. Muhammed Bâsil Uyûnü’s-Sûd), Beyrut 1426/2005.
• Fahreddîn er-Râzî (ö.606/1209), Mefâtîhu’l-gayb, Beyrut 1415/1995.
• Hâkim, Ebû Abdillâh Muhammed en-Nîsâbûrî (405/1014), el-Müstedrek (nşr. M. Abdülkadir Atâ), Beyrut 1411/1990.
• Halebî, Ebü'l-Ferec Nûruddîn Alî b. Burhâniddîn İbrahim (1044/1635), es-Sîretü’l-Halebiyye, Beyrut 1400/1980.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sabit (ö. 463/1071), Târîhu Bağdâd, Beyrut, ts. (Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye).
• Hâzimî, Ebû Bekr Zeynüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Osman b. Hâzim el-Hemedânî (ö. 584/1188), el-İ‘tibâr, Hıms 1386/1966.
• Hibetullâh b. Selâme (ö. 410/1019), en-Nâsih ve’l-mensûh (nşr. Züheyr eş-Şâviş-Muhammed Ken‘ân), Beyrut 1404/1984.
• Hidayet Işık, “İslam Bilginlerinin Seneviye Adı Altında Dualist Dinlere ve Mezheplere Yaklaşımları”, Dini Araştırmalar, VI/18, Ankara 2004, s. 168.
• Hillî, Cemâlüddîn el-Hasen (el-Hüseyn) b. Yûsuf b. Alî İbnü'l-Mutahhar (ö. 726/1325), Nehcü’l-hakk ve keşfü’s-sıdk, Kum 1407.
• Hür el-Âmilî, Muhammed b. Hasen b. Alî el-Meşgarî (ö. 1104/1693), Vesâilü’ş-Şî‘a, Kum 1409.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî (ö. 463/1071), el-İstî‘âb (nşr. Ali M. el-Bicâvî), Beyrut 1412.
• İbn Asâkir, Ebü'l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkl eş-Şâfiî (ö. 571/1176), Târîhu medîneti Dımaşk (nşr. Muhibbüddîn el-‘Umerî), Beyrut 1995.
• İbn Âşûr, Muhammed (ö.1974), et-Tahrîr ve’t-tenvîr, Beyrut 1420/2000.
• İbn Bâbeveyh el-Kummî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ (ö. 381/991), Men lâ yahduruhu’l-fakîh, (nşr. M. Ca‘fer Şemsüddîn), Beyrut 1411/199.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. el-Absî el-Kûfî (ö. 235/849), el-Musannef (nşr. Muhammed Avvâme), Beyrut 1427/2006.
• İbn Ebî Ya‘lâ, Ebü'l-Hüseyn Muhammed b. Muhammed (ö. 526/1131), Tabakâtü’l-Hanâbile (nşr. Muhammed Hamid el-Fıkî), Beyrut, ts. (Dâru’l-Ma‘rife).
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü'1-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî (ö. 852/1449), Fethu’l-Bârî, Beyrut, ts. (Dâru’l-Fikr).
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed el-Bermekî el-İrbilî {ö. 681/1282), Vefeyâtü’l-a‘yân (nşr. İhsan Abbâs), Beyrut, ts. (Dâru Sâdır).
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed el-Endelüsî el-Kurtubî (ö. 456/1064), en-Nâsih ve’l-mensûh (nşr. Abdülgaffâr el-Bündârî), Beyrut 1406/1986.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşki el-Hanbelî (ö. 751/1350), Zâdü’l-me‘âd, Beyrut 1415/1994.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî (ö. 970/1563), el-Eşbâh ve’n-nezâir (Hamevî, Gamzü ‘uyûni’l-besâir ile), Beyrut 1405/1985.
• İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî (ö. 728/1328), Minhâcü’s-sünne (nşr. M. Reşâd Sâlim), Riyâd 1986.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî (ö. 543/1148), Kitâbü’l-Kabes (nşr. Muhammed Abdullah Veled Kerîm), Beyrut 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebül-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân el-Bagdâdî (ö. 597/1201), el-Muntazam, Beyrut 1358.
• İbnü’l-Feres el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülmün‘im b. Abdirrahîm (ö.597/1201), Ahkâmu’-Kur’ân (nşr. Münciye es-Sevâyihî), Beyrut 1427/2006.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî (ö. 861/1457), Fethu’l-Kadîr, Kahire 1319.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî (ö. 1089/1679), Şezerâtü’z-zeheb (nşr. Abdülkadir-Mahmud el-Arnaût), Dımaşk 1406/1996.
• İbnü’l-Verdî, Ebû Hafs Zeynüddîn Ömer b, el-Muzaffer b. Ömer el-Bekrî el-Kureşî el-Ma‘arrî (ö. 749/1349), Târîh, Beyrut 1417/1996.
• İ. Kâfi Dönmez, “Müt‘a”, DİA, XXXII, İstanbul 2006, s. 174-180.
• İmâdî, Hâmid b. Alî b. İbrâhîm ed-Dımaşki (ö. 1171/1758), Lum‘a fî ahvâli’l-mut‘a (nşr. Saffet Köse, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 2, Konya 2003 içinde), 219-260.
• Kenan Has, “Mezdekiyye”, DİA, XXIX, Ankara 2004, s. 523-524.
• Kudâ‘î, Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca'fer el-Kudâî (ö. 454/1062), Müsnedü’ş-Şihâb (nşr. Hamdi es-Selefî), Beyrut 1407/1986.
• Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kûb b. İshâk er-Râzî (ö. 329/941), el-Kâfî (nşr. M. Ca‘fer Şemsüddîn), Beyrut 143/1992.
• M. Akif Aydın, “Mehir”, DİA, XXVIII, Ankara 2003, s. 389-391.
• Mâverdî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî (ö. 450/1058), el-Hâvi’l-kebîr (nşr. Ali M. Muavvız-Adil Ahmed Abdülmevcûd), Beyrut 1419/1999.
• Mer‘î b. Yûsuf b. Ebî Bekr b. Ahmed el-Kermî (ö. 1033/1624), Kalâidü’l-mercân fi’n-nâsih ve’l-mensûh mine’l-Kur’ân (nşr. Sami Atâ Hasan), Küveyt 1400/1980.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh el-Bağdâdî (ö.683/1284), el-İhtiyâr, Beyrut 1426/2005.
• Meydânî, Ebü'1-Fazl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm el-Meydânî en-Nîsâbûrî (ö. 518/1124), Mecma‘u’l-emsâl (nşr. Naim H. Zerzûr), Beyrut, ts. (Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye).
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân (ö. 742/1341), Tehzîbü'l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl (nşr. Beşşâr Avvâd), Beyrut 1400/1980.
• M. Şemsettin Günaltay (ö.1961), İslam Öncesi Araplar ve Dinleri (sad. M.Mahfuz Söylemez-Mustafa Hizmetli), Ankara 1997.
• Muhaddis en-Nûrî, Mirzâ Hüseyin en-Nûrî et-Tabersî (ö.1902), Müstedrekü’l-Vesâil, Kum 1408.
• Mûsâ el-Musevî, eş-Şî‘a ve’t-tashîh: es-Sırâ‘ beyne’ş-Şî‘a ve’t-teşeyyu‘, U.S.A., 1408/1988, s.108-113; trc. “Geçici Nikâh/Mut‘a…” (çev. Doğan Kaplan), S.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 15, Konya 2003, s. 273-279.
• Musannifek, Alâüddîn Alî b. Muhammed b. Mes‘ûd el-Bistâmî eş-Şahrûdî (ö. 875/1470), el-Hudûd ve’l-ahkâmü’l-fıkhiyye, Beyrut, 1411/1991.
• Müttakî el-Hindî, Alâüddîn Alî b. ‘Abdilmelik (ö.975/1567), Kenzü’l-‘ummâl (nşr. Bekrî el-Hayyânî-Safvet es-Sekkâ), Beyrut 1401/1981.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed el-Murâdî el-Mısrî (ö.338/950), en-Nâsih ve’l-mensûh (nşr. Muhammed Abdüsselâm Muhammed), Küveyt 1408/1988.
• Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi (ö.1162/1749), “Risâle ‘alâ Bahsin min ebhâsi’l-Lum‘a fî milki’l-mut‘a” (nşr. Saffet Köse, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy.,5, Konya 2005 içinde), s.424-432.
• Saffet Köse, “Hülle”, DİA, XVIII, İstanbul 1998, s. 475-477.
• Saffet Köse, “İslam Hüququnun İnkişafında Həzrət Əlinin (ə) Rolü: Bə‘zi İctihad və tətbiqatların təhlili”, Həzrət Əlinin (ə) Həyatı və Şəxsiyyətinə Həsr Olunmuş Benəlxalq Elmi Konfransın Materiallerı, Bakı 2001, s. 225-233 (Azerice).
• Saffet Köse, “Kur’ân-ı Kerîme Göre Ferde Mes’ûliyet Yükleyen ve Bunu Düşüren Faktörler”, Kur’ân-ı Kerîm’de Mes’ûliyet (Sempozyum Bildirileri), İstanbul 2006, s.79-151.
• Saffet Köse, İslam Hukukunda Kanuna Karşı Hile, İstanbul 1996.
• Sahîhu ibn Hibbân bi-tertîbi İbn Balabân (nşr. Şuayb el-Arnaût), Beyrut 1418/1997.
• Sâih Ali Hüseyin, el-Aslü fi’l-eşyâ’….?? Velâkinne’l-müt‘ate harâm!!, Dâru Kuteybe 1408/1988.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhamed (ö.489/1096), Tefsîru’l-Kur’ân (nşr. Yâsir İbrahim-Guneym Abbâs), Riyad 1418/1997.
• Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl (ö.483/1090), el-Mebsût, Kahire 1324-31.
• Serahsî, Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl (ö.483/1090), el-Usûl, İstanbul 1984.
• Seyyâğî, Şerefüddîn Hüseyin b. Ahmed es-San‘ânî (ö.1221/1806), er-Ravzu’n-nadîr, Kahire 1347-49/1928-31.
• Suyûtî, Celâlüddîn b. Abdirrahmân (ö.911/1505), el-Eşbâh ve’n-nezâir, Kahire 1378/1959.
• Şehlâ Hâirî, Mut‘a: ez-Zevâcü’l-müekkat ‘inde’ş-Şî‘a, hâletü Îrân 1978-1982 (trc. Fâdî Hammûd, orijinal ismi: The Law of Desire: Temporary Marriage in Shi’i Iran), Beyrut 1995.
• Şerif el-Murtezâ, Ebü’l-Kâsım Âlemülhüdâ Ali b. Hüseyin (ö.436/1044), ez-Zerî‘a ilâ usûli’ş-Şerî‘a, Tahran 1374.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhamrned b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî (ö. 413/1022), Hulâsatü’l-îcâz (nşr. Ali Ekber Zemânî Nezâd), Kum 1413.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhamrned b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî (ö. 413/1022), el-Mukni‘a, Kum 1413.
• Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhamrned b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî (ö. 413/1022), Risâletü’l-mut‘a, Kum 1413.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed (ö.360/971), el-Mu‘cemü’l-kebîr (nşr. Hamdi es-Selefî), Musul 1404/1983.
• Tabersî, Ebû Alî Emînüddîn Fazl b. Hasan (ö.548/1153), Mecma‘u’l-beyân, Tahran 1417/1996.
• Tesûlî, Ebü’l-Hasen Ali b. Abdisselâm (ö.1258/1842), el-Behce şerhu’t-Tuhfe (nşr. M. Abdülkadir Şahin), Beyrut 1418/1998.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen (ö.460/1068), el-Emâlî, Kum 1414.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen (ö.460/1068), el-İstibsâr (nşr. M. Ca‘fer Şemsüddîn), Beyrut 1414/1994.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen (ö.460/1068), Kitâbü’l-Hilâf, Kum 1414.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen (ö.460/1068), en-Nihâye, Beyrut 1390/1970.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen (ö.460/1068), Tehzîbü’l-ahkâm (nşr. M. Cevâd el-Fakîh-Yûsuf el-Bıkâ‘î), Beyrut 1413/1992.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen (ö.460/1068), ‘Uddetü’l-usûl (nşr. Muhammed Rızâ el-Ensârî el-Kummî), Kum 1417.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö.748/1347), Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’ (nşr. Şuayb el-Arnaût v.dğr.), Beyrut 1413/1992.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Muhammed b. Ömer (ö. 538/1143), el-Keşşâf, Kahire 1366/1947.
• Zeyd b. ‘Ali (ö.122/740), el-Mecmû‘ (nşr. Abdullah el-‘İzzî), San‘a 1422/2002.
• Albayrak, Halis, “Taberî ve Kıraat”, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları IV, İstanbul 2002.