The Circulation of Letters and Poems in a Scholar's Social Network: An Analysis of Alvarlı Efe's Letter and Poems Addressed to Sheikh Muhammed

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 147 - 177, 30.06.2025

Reyhan Keleş , Bilge İlhan Toker

Öz

This article examines a letter and four na'ts sent by Alvarlı Efe, a religious scholar, Sufi, and poet who continued the tradition of Divan poetry (classical Ottoman poetry) in the twentieth century, along with a book he gifted to his friend, Sheikh Muhammed. The most significant feature of the letter and poems under study is that they were written in Alvarlı Efe's own handwriting. While some of Alvarlı Efe's poems and letters have survived to the present day, very few of them exist in his original handwriting. Another important aspect of these texts is that they reflect Alvarlı Efe's understanding of gift-giving and correspondence, providing insight into how he communicated with individuals within his social network. In the article, notes written by Sheikh Muhammed about Alvarlı Efe are first analyzed, and these texts are transcribed into the modern Turkish alphabet. Subsequently, the Arabic-Turkish letter sent by Alvarlı Efe to Sheikh Muhammed is transcribed into the modern alphabet, and its Arabic sections are translated. Sheikh Muhammed's notes on the gifted book are also presented in the modern alphabet. In the second section, the poems sent by Alvarlı Efe to Sheikh Muhammed along with the letter are examined. The following section discusses the reasons why these poems were sent to Sheikh Muhammed. In the fourth section, the poems sent in the letter are compared with their published versions in Alvarlı Efe's Divan, demonstrating the process of their circulation, publication, and textual transformation. Using a detailed methodological approach, this study aims to focus on the correspondence practices of a modern-era Sufi poet, the reasons behind his use of poetry in letters, the motivations for sending these poems to Sheikh Muhammed, and the processes involved in writing and compiling these texts.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature , Hâce Muhammad Lutfî , Letter , Manuscript , Poetica.

Bir Âlimin Sosyal Ağında Mektup ve Şiirlerin Dolaşımı: Alvarlı Efe’nin Şeyh Muhammed’e Yolladığı Mektup ve Şiirler Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bu makalede, yirminci asırda Divan şiiri geleneğini devam ettiren bir âlim, mutasavvıf ve şair olan Alvarlı Efe’nin, Şeyh Muhammed adlı bir dostuna yolladığı kitap ile birlikte gelen bir mektubu ve dört na’tı ele alınmıştır. Çalışmaya konu olan mektup ve şiirlerin en önemli özelliği, bizzat Alvarlı Efe’nin kendi el yazısı ile yazılmış olmalarıdır. Zira Alvarlı Efe’nin şiirleri ve bazı mektupları günümüze ulaşsa da bunların, şairin kendi el yazısı ile yazılmış olanlarının sayısı çok azdır. Çalışmaya konu olan söz konusu metinlerin bir diğer önemli özelliği ise Alvarlı’nın hediyeleşme ve mektup anlayışını yansıtmaları ve şairin sosyal ağında yer alan isimlerle nasıl iletişim kurduğunu göstermesidir. Makalede, öncelikle Alvarlı Efe’nin dostu Şeyh Muhammed’in kendisi hakkında yazdığı notlar ele alınmış, bu metinler günümüz alfabesine aktarılmıştır. Ardından Alvarlı’nın, Şeyh Muhammed’e yolladığı Arapça-Türkçe mektup günümüz alfabesine aktarılmış ve metnin Arapça kısımlarının tercümesi ve Şeyh Muhammed’in bu hediye üzerindeki notları günümüz alfabesi ile verilmiştir. İkinci bölümde, Alvarlı Efe’nin Şeyh Muhammed’e mektubu ile birlikte yolladığı şiirleri ele alınmış; devam eden bölümde, bu şiirlerin neden Şeyh Muhammed’e yollandığı üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölümde ise Alvarlı Efe’nin mektubu ile birlikte yolladığı şiirleri, yayımlanan Divan’ı içerisindeki hâlleri ile karşılaştırılmış dolaşıma giren manzumelerin neşredilme hikâyesi ve şiirlerin değişimi gösterilmiştir. Çalışmada, Alvarlı Efe’nin Şeyh Muhammed’e yolladığı mektup ve şiirlerden yola çıkılarak, yakın dönemde yaşamış bir mutasavvıf şairin mektuplaşma anlayışı, mektuplarında neden şiir kullandığı, şiirlerin Şeyh Muhammed’e gönderilme nedenleri ile söz konusu metinlerin yazılma ve derlenme süreçlerinin nasıl işlediğinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı , Hâce Muhammed Lütfî , Mektup , El Yazması Şiirler , Poetika.

Kaynakça

• “Alvarlı Efe Hazretleri’nin Şiirlerinin Kayıt Altına Alınma Süreci Nasıldı?” (Görüşmeci: İsmail Bayer, Dijital, Görüşme 22 Ağustos 2023).
• Aclûnî İsmâil b. Muhammed. Keşfü’l-Hafâ ve Muzîlu’l-İlbâs. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1988.
• Bozkurt, Nebi. “Mektup”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/13-14. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları - İSAM Yayınları, 2004.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: OTTO, 6. Basım, 2014.
• Ceylan, Ömür. “Tasavvufî Şiirin Poetikasına Doğru -Tasavvufî Istılah ve Remizlerin Poetik Değeri Üzerine-”. Mazmundan Poetikaya. 98-101. Kocaeli: İKSAD, 2020.
• Çakır, Mehmet Saki. Pîr Muhammed Küfrevî. Ek-2/400-401. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları - İSAM Yayınları, 2016.
• Çakır, Ömer. Türk Edebiyatında Mektup. Ankara: Gazi Üniversitesi, Doktora Tezi, 2005.
• Esrar Dede. Tezkire-i Şuʻarâ-yı Mevleviyye. thk. İlhan Genç. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2000.
• Gökçe, Emrah. 20. Yüzyılda Yazılmış Divanların İncelenmesi. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• Güler, Muhammet İkbal. “Hâce Muhammed Lutfî Hazretleri’nin (Alvarlı Efe) Şiirlerinin Yeni Bir Nüshası Üzerine -I-”. International Journal of Languages’ Education and Teaching 5/4 (2017), 671-686. https://doi.org/0.18298/ijlet.2076
• Gümüş, Tarık Tolga. The Ties that Bind...: Patronage and Marriage in Fifteenth-Century Gentry Letter Collections. Bilkent Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Hâce Muhammed Lufî. Hülâsatü’l-Hakâyık ve Mektûbât-ı Hâce Muhammed Lutfî. İstanbul: Damla Yayınevi, 5. Basım, 2011.
• Kafadar, Cemal. Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken. İstanbul: Metis, 7. Basım, 2019.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meâli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları - İSAM Yayınları, 2013.
• Karataş, Turan. “Muhammed Lutfî Divançe’sinde Şiire Dair Görüşler”. Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu. I/385-390. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Keleş, Reyhan. Divan Şiirinde Âyet ve Hadis İktibasları. İstanbul: Kitabevi Yay., 1. Basım, 2016.
• Kutlu, Hüseyin. “Hâce Muhammed Lutfî (Efe Hazretleri)”. Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu. I/50-59. Erzurum, 2013.
• Kutlu, Hüseyin. Hâce Muhammed Lutfî (Efe Hazretleri) Hayâtı, Şahsiyeti ve Eserleri. İstanbul: Damla Yayınevi, 2006.
• Kutlu, Hüseyin. “Hulâsatü’l-Hakayık’ın Derlenmesi, Neşri ve Efe Hazretleri’nin Hatıratının Tespiti”. Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu II (2013), 15-18. 176 • Bir Âlimin Sosyal Ağında Mektup ve Şiirlerin Dolaşımı
• Kutlu, Hüseyin. “Hülâsatü’l-Hakâyık’ın Derlenmesi, Neşri ve Efe Hazretleri’nin Hatıratının Tespiti”. Uluslararası Hâce Muhammed Lutfi (Alvarlı Efe) Sempozyumu Bildiriler. I/15-18. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Lewis, Franklin. Mevlânâ- Geçmiş ve Şimdi, Doğu ve Batı-. İstanbul: Kabalcı Yay., 1. Basım, 2010.
• Mevlânâ. Fîhi Mâ-Fîh. İstanbul: İnkılap Yay., 1. Basım, 2011.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Okay, Orhan. “Mektup”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/17-18. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları - İSAM Yayınları, 2004.
• Öngören, Reşat. “Mektup”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/21-23. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay., 13. Basım, 2004.
• Saraçoğlu, Tuba Nur. “Siyer Edebiyatı Bağlamında Hâce Muhammed Lutfî’nin Mevlid ve Mi’râciye’si” 53 (Haziran 2024), 803-831. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1402320
• Şeyh Muhammed. Şeyh Muhammed’in Aile Tarihi. Erzurum: İsmail Bayer Özel Kitaplığı, İsmail Bayer Özel Kitaplığı, 1, 1.
• Şimşek, Selami. “Alvarlı Efe’nin Kâdirîliğe İntisâbı ve Hulâsâtu’l-Hakayık’ta Kâdirîlik”. Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu. II/451-463. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiu’l-kebîr (Sünen-i Tirmizî). Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı, 1. Basım, 2012.
• Uyğur, Sinan. “Alvarlı Muhammed Lutfî Efe’nin Şiir Dilinin Gelenekle İlişkisi”. Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu. I/567-575. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Yavuz, Salih Sabri. “Mi’rac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/132-135. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları - İSAM Yayınları, 2020.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: TDV Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Yılmaz, Mehmet. Kültürümüzde Ayet ve Hadisler. İstanbul: Kesit Yay., 1. Basım, 2013.
• Yılmaz, Necdet. “Alvarlı Efe’nin Babasının Şeyhi Hamza-i Nigârî ve Alvarlı’ya Tesirleri”. Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu. I/265-272. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2013.
• Yücer, Hür Mahmut. “Bir Sosyal Ağ (Social Networks) Olarak Alvarlı Efe’nin Tarikatı ve Toplumsal Analizi”. Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu. II/417-430. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2013.