DAMSA ÇAYI VADİSİNDE (CEMİL-ŞAHİNEFENDİ KÖYLERİ ARASI) KAYA DÜŞMESİ OLAYI İLE PERİBACASI OLUŞUMU ARASINDAKİ İLİŞKİ

Yıl 2013, Sayı: 28, 18 - 46, 04.10.2013

Selahattin Polat , Selahattin Polat , Yildiz Güney , Yıldız Güney

Öz

Peribacaları jeolojik, jeomorfolojik ve klimatolojik özelliklere bağlı
olarak teşekkül etmiş, kurak ve yarı kurak morfoklimatik yörelere özgü bir
aşınım şeklidir. Peribacası oluşumu üzerinde kaya türü, ardalanma düzeni,
tabakanın eğim durumu, çatlak sistemi önemli etkiye sahiptir. Peribacaları,
direnç farklılığı olan litolojik birimlerin yüzeylendiği yamaçlarda gelişmektedir.
Nevşehir doğusundaki Damsa Çayı vadisi yukarı havza kesiminde,
Cemil-Şahinefendi yerleşimleri arasında, yatay yapıya sahip volkanosedimenter
formasyonlardan oluşan vadi yamacında peribacaları gelişmiştir.
Göreme, Paşabağ civarındaki peribacalarının başlık kısmını, volkanik
formasyon içindeki sert tabakalar, Derbent vadisindekileri piroklastik birimler
içindeki volkanik bloklar oluşturmaktadır. Cemil-Şahinefendi arasında kalan
alandaki peribacalarının başlık kısmını oluşturan blokların oluşumu farklıdır.
Buradaki peribacalarının başlığı, kornişlerden düşen kaya kütleleridir.
Kornişlerden kopan kaya blokları eğim doğrultusunda hareket ederek, yamaç
alt zonundaki daha dirençsiz ignimbritler üzerinde duraylılık kazanmış, sel ve
sağanak yağış sularının aşındırması ile peribacaları oluşmuştur

Anahtar Kelimeler

Kapadokya, Peribacası, Kaya düşmesi, Aşınma, Damsa Çayı vadisi

Kaynakça

• Arık, A., (1981). “Avanos (Nevşehir) Yöresinin Jeomorfolojisi”, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 10, s.139-154, Ankara.
• Atabey, E., (1989). Kayseri-İ19 Paftası 1:100000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Atabey, E., (1989). Kayseri-H19 Paftası 1:100000 Ölçekli Açınsama Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Atabey, E., Tahran, N., (1988). Hacıbektaş-Gülşehir Kalaba (Nevşehir) Himmetdede (Kayseri) Arasının Jelolojisi, MTA Rp.No: 8523, Ankara.
• Atalay, İ., (1982). Türkiye Jeomorfolojisine Giriş, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Yayınları No.9, İzmir.
• Atalay, İ., (2001). Genel Fiziki Coğrafya, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
• Atalay, İ., Ieleıcz, M., Baleanu, D., Erdeli, G., Marin, I., (2005). Cappadocia: Earth Pillars (Fairly Chimneys) and Badland Topography Region of Turkey, Natural Environment and Civilization, Proceedings of the Third Turkish-Romanian Geographical Academic Seminar, 15-24 September 2004, Balıkesir.
• Atiker, M., (1991). “Kapadokya’da Erozyon”, TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 287, s.40-43, Ankara
• Aydın, F., (2009). Kapadokya Volkanik Kompleksinin Gelişimi ve Volkanizmanın Bölge Üzerindeki Etkileri, I. Tıbbi Jeoloji Çalıştayı, 30 Ekim-1 Kasım 2009, Ürgüp Belediye Kültür Merkezi, Nevşehir.
• Beekman, P.H., (1966). “Hasan Dağı-Melendiz Dağı Bölgesinde Pliosen ve Kuaterner Volkanizma Faaliyetleri”, MTA Dergisi, Sayı.66, s.88-103, Ankara.
• Büyüktemiz, M., (1977). Nevşehir İli Merkez ve Avanos İlçesi Çevresinin Kaolen Zuhurları Hakkında Ara Rapor, MTA Rapor No: 6214 (Yayımlanmamış), Ankara.
• Chaput, E., (1976). Türkiye’de Jeolojik ve Jeomorfolojik Tetkik Seyahatleri, İstanbul Üniversitesi Yayınları No:324, Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yay. No:11, 2. Baskı, İstanbul.
• Doğaner, S., (1995). “Peribacalarının Turizm Bakımından Önemi”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 30, ss.25-39, İstanbul.
• Emre, Ö., (1985). Ürgüp-Avanos-Uçhisar Arasının Genel ve Uygulamalı Jeomorfolojisi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Emre, Ö., Güner, Y., (1988). “Ürgüp Yöresi Peribacalarının Morfojenezi”, Jeomorfoloji Dergisi, Sayı: 16, s.23-30, Ankara.
• Erinç, S., (1971). Jeomorfoloji II, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No.23, İstanbul.
• Erşen, A., (2010). Avanos-Yemliha Arasının Jeomorfolojisi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
• Gökçe, O., Demir, A., Özden, Ş., (2008). Türkiye’de Afet Olaylarının Mekânsal ve İstatistiksel Dağılımı (Afet Envanteri 1950- 2008), I. Doğal Afetler ve Yerbilimleri Sempozyumu, 19-22 Mart 2008, Adapazarı.
• Görüm, T., Gökçeoğlu, C., Zorlu, K., Tunusluoğlu, M.C., Nefeslioğlu, H.A., (2007). Kapadokya Bölgesindeki Aşınım Birimlerinin
• Morfometrik Özellikleri, Kapadokya Yöresinin Jeolojisi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s.53-70, 17-20 Ekim 2007, Niğde.
• Güney, E., (1985). “Peribacaları”, İlgi Dergisi, Sayı: 41, s.29-31, İstanbul.
• Güney, E., (1986). “Nevşehir Ürgüp Yöresinde Turizm Sunusu Olarak El Sanatları”, Türkiye’miz, Sayı: 48, s.21-46, İstanbul.
• Güney, E., (1986). Göreme Vadilerinde Doğal ve Kültürel Değerlerin Korunması, Ulusal Çevre Sempozyumu, 12-14 Kasım 1984, Adana.
• Gürler, G., (2007). Göreme Tarihi Milli Park ve Yakın Çevresinin Jeolojik Miras Açısından Değerlendirilmesi, Türkiye Milli Parklarının Jeolojisi ve Öneri Jeopark Alanlarının Belirlenmesi Projesi, MTA Jeolojik Etüdler Dairesi Başkanlığı, MTA Rap.No.10989, Ankara.
• İzbırak, R., (1955). Sistematik Jeomorfoloji, Harita Umum Müdürlüğü, Ankara.
• Koçman, A., Kapsız, A., İrdem, C., (2006). Kula Yöresi Peribacaları ve Doğal Anıtların Jeoturizme Kazandırılması, Geçmişten Geleceğe Köprü Yanık Ülke Kula Sempozyumu (ÇevreKültür-Turizm), 1-3 Eylül 2006, s.431-444, Manisa.
• Koçyiğit, A., (2000). Orta Anadolu’nun Genel Neotektonik Özellikleri ve Depremselliği, Haymana-Tuzgölü-Ulukışla Basenleri Uygulanmalı Çalıştayı, Türkiye Petrol Jeologları Derneği, Özel Sayı: 5, s.1-26, Aksaray.
• Korkanç, M., (2007). “İgnimbiritlerin Jeomekanik Özelliklerinin Yapı Taşı Olarak Kullanımına Etkisi: Nevşehir Taşı”, Jeoloji Mühendisliği Dergisi, Sayı: 31 (1), s.49-60, Ankara.
• Lepetit, P., Viereck-Goette, L., Schumacher, R., Mues-Schumacher, U., Abratis, M., (2009). “Parameters Controlling the Density of Welded Ignimbrites-A Case Study on the Incesu Ignimbrite, Cappadocia, Central Anatolia”, Chemie der Erde Geochemistry, Volume: 69, p.341-357, Elsevier.
• Ozaner, S., Atiker, M., (2006). Kapadokya Yöresi’nin Jeomorfolojik Oluşum ve Gelişimi ile Ekoturizm ve Jeopark Potansiyeli, Kapadokya Yöresi’nin Bilimsel Eğitim Amaçlı Kullanımı Projesi-II, Proje No: TÜBİTAK YDABAG 105Y017, Ankara.
• Özdemir, M.A., Şenkul, Ç., (2008). İscehisar-Afyon Çevresinde Jeomorfolojik Anıt Şekillerin Turizm Potansiyeli, Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu 2008 (Prof. Dr. Mehmet Ardos anısına), s. 154-166, 20-23 Ekim 2008, Çanakkale.
• Pisoni, C., (1961). Ortaköy (Aksaray), Nevşehir, Avanos ve İncesu Bölgeleri Jeolojisi ve Petrol İmkanları (75/4-76/3,4 Paftaları), MTA Raporu: 2839 (Yayımlanmamış), Ankara.
• Sür, Ö., (1966). “Nevşehir ve Ürgüp Çevresinde Jeomorfoloji Araştırmaları”, Coğrafya Araştırma Dergisi, Sayı: 1, s.179- 200, Ankara.
• Sür, Ö., (1972). Türkiye'nin, Özellikle İç Anadolu'nun Genç Volkanik Alanlarının Jeomorfolojisi, Ankara Üniversitesi Basımevi No: 223, Ankara.
• Sür, Ö., (1994). “Türkiye’de Volkanizma ve Volkanik Yer Şekilleri”, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 3, s.29-52, Ankara.
• Toprak, V., (1996). Kapadokya Volkanik Çöküntüsünde Gelişmiş Olan Kuaterner Yaşlı Havzaların Kökeni Orta Anadolu, Jeoloji Müh. Bölümü 30. Yıl Sempozyumu Bildirileri. KTÜ,
• Tuncel, M., (2000). Oluşum Çağları: Yanardağların Armağanı, Kapadokya (Editör: Metin Sözen), s.16-43, Ayhan Şahenk Vakfı, İstanbul.
• Yalçınlar, İ., (1964). “Orta Anadolu’da Jeomorfolojik Müşahedeler”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 22-23, s.29-48, Ankara.
• Yalçınlar, İ., (1969). Strüktüral Jeomorfoloji, Cilt II, İstanbul Üniversitesi Yayınları No:878, İstanbul.