ON THE CHARACTERISTICS OF ARABIC, PERSIAN AND TURKISH WORDS OF POETRY IBRAHIME TERZIJA FROM THE BOSNIAN ALHAMIYADO BOOK OF LITERATURE

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 45 - 58, 26.07.2022

Nerma Zaimovic

Öz

The Bosnian literary book of Alhamiyado, which has been supposedly written in the 19th century in Arabic, is an anthology of Alhamiyado poems containing religious-moral advice collected in approximately a hundred pages. The last pages of the book, which is in the National Library in Vienna, contain the markings which point to the year 1901, a year in which this rare book was created. Also, on the last page of the book, in addition to the year, a handwritten annotation is given in German, divulging the information that the work was copied by a person named İbrahim Şehovic alongside Abdullah Abdovic, the owner of the work. Further attempts to unearth any information regarding the life and whereabouts of the above-mentioned scribe and the owner of the book has been rendered futile.
During the period when Bosnians lived under Ottoman rule, Alhamiyado book of literature, was written in Bosnian language but in Arabic letters, and was under the influence of Turkish culture, and that of Islam. Hence, words that were transferred to Bosnian language through Turkish were used intensively.
Alhamiyado book of literature also carries important characters from the Bosnian literary-linguistic tradition and offers a unique opportunity for studying different aspects of Bosnian literary tradition from literature to historiography and linguistics.
In this study, through the analysis of a sizable number of alhamiyado poems Ibrahime Terzija, we will try to deal with the features of words of Arabic, Persian and Turkish origin, especially their phonetic-phonological analysis. The study will also try to outline the lines along which the literary influence of Turkish, Persian and Islamic culture have been developed and departed through years. For instance, how Bosnian words gained independence from Turkish and Persian words. In addition to investigating the correct spelling of vowels and consonants in words of Oriental origin, we will focus on examples where the spelling was changed over time.

BOŞNAK ALHAMİYADO EDEBİYATI KİTABINDAN IBRAHIME TERZIJA ADLI ŞİİRİN ARAPÇA, FARSÇA, TÜRKÇE KELİMELERİNİN ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE

Öz

19. yüzyılda oluşturulduğu varsayılan, Arapça metinlerle kaleme alınan Boşnak Alhamiyado Edebiyatı kitabı, yaklaşık yüz sayfada toplanmış dinî-ahlâki öğütler içeren Alhamiyado şiirlerinin bir tür derlemesidir. Viyana'daki Ulusal Kütüphanede bulunan kitabın son sayfalarında bu nadir kitabın oluşturulduğu yıl olarak kabul edilen 1901 yılı yer almaktadır. Ayrıca, kitabın son sayfasında yıla ek olarak, eserin sahibi Abdullah Abdoviç'in yanında eserin İbrahim Şehoviç adlı biri tarafından istinsah edildiği bilgisi yer almakta ve bu isme atıfta bulunularak Almanca el yazısıyla bir şerh verilmektedir. Yukarıda adı geçen müstensih ve kitap sahibinin hayatı hakkında herhangi bilgiye ve Alhamiyado edebiyatı konusunda yazdığı başka eserlere ulaşılamamıştır. Boşnakların Osmanlı hâkimiyetinde yaşadığı dönemde Boşnakça, fakat Arap harfleriyle yazılmış olan Alhamiyado edebiyatı, İslamiyet başta olmak üzere Türk kültürü etkisinde kalmış ve bu türde Türkçe yoluyla Boşnakçaya geçen sözcükler yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Boşnakların Osmanlı hâkimiyetinde yaşadığı dönemde Alhamiyado edebiyatında Boşnakça, Arap harfleriyle yazılmış olan ve İslamiyet başta olmak üzere Türk kültürü etkisinde kalan bir dildir. Bu türde Türkçeden Boşnakçaya
geçen sözcükler yoğun bir şekilde kullanılmıştır. Alhamiyado okuryazarlığı, aynı zamanda edebiyattan tarih yazımına ve dilbilime kadar farklı yönlerin incelenebildiği Bosna edebi-lingvistik geleneğinden gelen önemli karakterler taşımaktadır.
Bu çalışmada, başlığı olmayan ama metinden anlaşılan Ibrahime Terzija adlı Alhamiyado şiirinde oldukça fazla sayıda bulunan; Arapça, Farsça ve Türkçe kökenli kelimelerin özellikleri, yani fonetik-fonolojik çözümlemesi ele alınmıştır. Çalışmada edebi etkinin ayrılması, Arapça ve Farsçadan gelen sözcüklerin ayrılması ima edilmiştir. Şark kökenli kelimelerdeki ünlü ve ünsüz harflerin doğru imla gösteriminin yanında, yanlış yazıldığı örnekler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ibrahime Terzija, Alhamiyado okuryazarlığı, Arapça, Farsça, Türkçe sözcükleri

Kaynakça

• DRKIĆ, M., KALAJDŽIJA, A., (2010), ''Osobenosti Humine arebice i njezina pravopisa'', u Omer Humo, Sehvetul-vusul, Muzej Hercegovine, Mostar.
• KALAJDŽIJA, Alen (2019), Predstandardni idiom bosanske alhamijado literature, Institut za jezik, Sarajevo.
• NAMETAK, Abdurahman (1981), Hrestomatija alhamijado književnosti, Svjetlost, Sarajevo.
• ŠEHOVIĆ I., ABDOVIĆ A., (1901), Bazı Arapça Metinlerle Birlikte Bosnalı Alhamiyado Edebiyatının bir Mecmuasi,Viyana Milli Kütüphanesi, Viyana.
• ZAIMOVIĆ, Nerma (2021), O rukopisu Kitab-i Bosnevi iz Zbirke bosanske alhamijado književnosti sa pojedinim arapskim tekstovima,Univerzitet u Sarajevu, Institut za jezik, Sarajevo.