İRAN'IN SURİYE POLİTİKASI

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 44, 26.07.2022

Elif Polat Mehmet Kaya

Öz

Bu çalışmada, İran İslam Cumhuriyeti’nin 1979 devrimi sonrasında devlette kurduğu yeni teşkilatlanma ve dış politikasını oluşturma aşamasında, bölgesel faaliyetler ve ülke menfaatleri gereğince Suriye ile kurmuş olduğu bölgesel iş birliği, sosyal, siyasi ve ekonomik boyutları ile objektif kaynaklar ışığında işlenmeye çalışılmıştır.
Suriye’de 1970 yılında Baas darbesi sonucu ülke yönetimini ele geçiren General Hafız Esed, Alevi/Nusayri kökenli bir aileden gelmekteydi. Suriye’nin yönetim kademelerinde Sunni grupların çoğunlukta bulunması nedeniyle Hafız Esed, kademeli olarak Sunnileri tasfiye etme yoluna giderek, Nusayrileri yönetim kademelerine getirmeye başladı. Bu süreçte bölge siyasetinde yalnız kalmamak adına Hafız Esed, Nusayriliğin Şiiliğin bir kolundan geldiğini iddia ederek komşusu İran ile yakınlaşma çabalarına girdi. İran’da bu dönemde Şah’a karşı başlayan gösteriler yoğunlaşarak devam etmekteydi. İran’ın içinde bulunduğu bu devrim sürecinde Suriye, İranlı devrimcilere destek vermekten geri durmadı. İran-Suriye dostluğunun 1979 öncesinden başlaması ve Suriye’nin, devrimin başarıya ulaşması sonrasında kurulan İran İslam Cumhuriyeti’ni tanıyan ilk ülkelerden birisi olması, ikili ilişkilere olumlu yansıdı.
1979 İslam devrimi sonrasında, Irak tarafından işgal girişimine uğrayan, buna hazırlıksız yakalanan ve bölge siyasetinde radikal duruşu nedeniyle yalnız bırakılan İran’a, en büyük desteği yine Suriye verdi. İran’a bağlılığını bu savaştaki tavrı ile kanıtlayan Suriye, Lübnan’da İsrail ile olan mücadelesinde İran’dan, Şii milisler yoluyla aynı desteği aldı. 2003’de Irak’ın işgal edilmesi, bölge siyasetininde yeni konjektürel güçlerin oluşmasına ve İran-Suriye ittifakının güçlenmesine zemin hazırladı. 2011 yılında Arap Baharı’nın etkisi ile iç savaşa sürüklenen Suriye’de İran, Esed rejimine günümüze kadar sürecek olan her türlü yardımı yaparak, muhaliflerin yıkıcı etkisini engellemektedir.

Anahtar Kelimeler

İran,, Suriye,, Arap Baharı,

Kaynakça

• AKMAN, Muhammed Ali, “Şiilerin kayıp lideri: Musa Sadr”, Anadolu Ajansı, Beyrut, 31 Ağustos 2018. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/-siilerin-kayip-lideri-musa-sadr/1243337
• Aljazeera Turk, “Suriye Toplantısında Uzlaşma”, 1 Temmuz 2012. http://www.aljazeera.com.tr/haber/suriye-toplantisinda-uzlasma ARIKAN, Pınar, (2012), “Suriye’nin Nusayri Yüzü ve İran”, Ortadoğu Analiz, Temmuz, Cilt 4, Sayı 43.
• ASKEROĞLU, Sabir, “Suriye İç Savaşının Onuncu Yılında Değişen Dengeler”, İRAM, 27 Mart 2020. https://iramcenter.org/suriye-ic-savasinin-onuncu-yilinda-degisen-dengeler/
• ASLAN, Hatice, (2015), “Başlangıcından Günümüze Arap Alevîliği-Nusayrîlik”, Mizanü’l-Hak İslami İlimler Dergisi, Sayı 1. Axis of Evil, Britannica. https://www.britannica.com/topic/axis-of-evil
• AYHAN, Veysel ve ORHAN, Oytun, (2011), “Suriye Muhalefeti’nin Antalya Toplantısı: Sonuçlar, Temel Sorunlara Bakış ve Türkiye’den Beklentiler”, Ortadoğu Analiz, Cilt 3, Sayı 31-32, Temmuz-Ağustos.
• AYHAN, Veysel, “Bahreyn’de Şubat İntifadası: Dışlanmışların İsyanı”, ORSAM, 18 Ocak 2011. https://www.orsam.org.tr/tr/bahreyn-de-subat-intifadasi-dislanmislarin-isyani/V
• BABACAN, Abdurrahman, (2013), “2003 Bahreyn İnsan Hakları Raporu”, Mazlumder Yayınları, Ankara.
• BAKİR, Ali Husain, (2012), “The Syrian Revolution Within The Turkish-Iranian Matrix: Current Predicament and Prospects”, Arab Center for Research and Policy Studies (Doha Institute), Şubat, Doha.
• BARZEGAR, Kayhan, “Iran's Interests and Values and the 'Arab Spring'”, Harvard Kenndy School Belfer Center, 20 Nisan 2011. https://www.belfercenter.org/publication/irans-interests-and-values-and-arab-spring
• BBC NEWS, “Ahmedinejad, Suriye'ye Neden Cephe Aldı?”, 9 Eylül 2011. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2011/09/110909_iran_syria_analysis
• BBC NEWS, “Tunisia: President Zine al-Abidine Ben Ali Forced Out”, 15 Ocak 2011. https://www.bbc.com/news/world-africa-12195025
• BENDER, Jeremy, “Russia is Helping Iran Deliver Arms to Syria”, Business Insider, 29 Ekim 2015. https://www.businessinsider.com/report-russia-is-helping-iran-deliver-arms-to-syria-2015-10
• BULUT, Halil İbrahim, (2011), “Tarih, İnanç, Kültür ve Dini Ritüelleriyle Nusayrilik”, ORTADOĞU YILLIĞI.
• CANLI, Enes, “Arap Baharı Yıllar İçinde Kışa Döndü”, Anadolu Ajansı 13 Ocak 2019. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/arap-bahari-yillar-icinde-kisa-dondu-/1363365
• ÇINARLI, Özgür, “İran’ın Afganistan’daki İç Savaşa Yönelik Dış Politikası”, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2).
• CNN TÜRK, “Hama Katliamının 30. Yılı”, 2 Şubat 2012. https://www.cnnturk.com/2012/dunya/02/02/hama.katliaminin.30.yili/647434.0/index.html
• Congressional Research Service, Iran’s Foreign and Defense Policies, 16 Ocak 2019.
• Dünya Bülteni Haber Sitesi, “Hama'ya Dikkat Çeken Batılı Elçi Akını”, 8 Temmuz 2011. https://www.dunyabulteni.net/ortadogu/hamaya-dikkat-ceken-batili-elci-akini-h166163.html
• Dünya Bülteni Haber Sitesi, “İran Suriye Konusunda Türkiye ile İlişkilerine Sınır Koydu”, 28 Temmuz 2011. https://www.dunyabulteni.net/iran-suriye-konusunda-turkiyeyle-iliskilerine-sinir-koydu-makale,16456.html
• Dünya Bülteni Haber Sitesi, “Suriye'deki İç Savaş Üçüncü Yılına Girdi”, 15 Mart 2013. https://www.dunyabulteni.net/ortadogu/suriyedeki-ic-savas-ucuncu-yilina-girdi-h251629.html
• ELHAN, Nail, (2019), “Hizbullah-İran İlişkileri”, İRAM Yayınları, Ankara, Şubat.
• Evrensel Haber Sitesi, “IŞİD’in Suriye-Irak’taki Yükselişi ve Düşüşü”, 13 Şubat 2019. https://www.evrensel.net/haber/373482/isidin-suriye-iraktaki-yukselisi-ve-dususu
• FARZAM, Rahimullah, (2019), “İran-Taliban İlişkileri”, İRAM Yayınları, Şubat.
• FRİEDMAN, Thomas L, “Hama Rules”, The New York Times, 21 Eylül 2001. https://www.nytimes.com/2001/09/21/opinion/foreign-affairs-hama-rules.html
• Global Security. Org, “Ham”a, 30 Kasım 2020. https://web.archive.org/web/20190407203538/https://www.globalsecurity.org/wmd/world/syria/hama.htm
• GOODARZİ, Jubin M, “Suriye ve İran: Değişen Bölgesel Ortamda İttifak”, ORSAM, 25 Ocak 2013. https://www.orsam.org.tr/tr/suriye-ve-iran-degisen-bolgesel-ortamda-ittifak/
• HİNNEBUSCH, Raymond, (2009), “The Syrian-Iranian Alliance, The Iranian Revolution at 30”, The Middle East Institute, Washington DC.
• Human Rights Watch, “Suriye: Dera’da İnsanlığa Karşı İşlenen Suçlar”, 1 Haziran 2011. https://www.hrw.org/tr/news/2011/06/01/243073
• Hürriyet Haber Sitesi, “İstanbul’dan Suriye İçin Önemli Kararlar Çıktı”, 2 Nisan 2012. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/istanbul-dan-suriye-icin-onemli-kararlar-cikti-20251754
• Hürriyet Haber Sitesi, “Kasım Süleymani Kimdir? İranlı Komutan Kasım Süleymani Hakkında Merak Edilenler”, 4 Ocak 2020. https://www.hurriyet.com.tr/galeri-kasim-suleymani-kimdir-iranli-komutan-kasim-suleymani-hakkinda-merak-edilenler-41412528/1
• İslam Cumhuriyeti Haber Ajansı, “Dünya Kayıplar ve Zorla Kaybedilenler Günü: İmam Musa Sadr'ın Durumuna Dünyanın İlgisinin Artması Gereklidir”, 31 Ağustos 2020. https://tr.irna.ir/news/84022040/D%C3%BCnya-Kay%C4%B1plar-ve-Zorla-Kaybedilenler-G%C3%BCn%C3%BC-%C4%B0mam-Musa-Sadr-%C4%B1n
• KAKO, Adham, “Suriye İç Savaşı 10'uncu Yılına Giriyor”, Anadolu Ajansı, 14 Mart 2020. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/suriye-ic-savasi-10uncu-yilina-giriyor/1765861
• KAZDAL, Melih, (2018), “İran’ın Arap Baharı Sonrası Suriye Politikasını Anlamak”, Artuklu Kaime Uluslararası İktisadi ve İdari Araştırmalar Dergisi, Cilt 1, Sayı 1.
• KOÇ, Mehmet, (2017), “İran Cumhurbaşkanlığı Seçimleri ve Adaylar”, İRAM Yayınları, Ankara.
• KORKMAZ, Yusuf, (2015), İran Suriye Bölgesel İttifakı ve Arap Baharı Sürecine Yansıması, Matbuat Yayın Grubu, İstanbul.
• KORKMAZ, Yusuf, “Şii Hilali” ile “İhvan Hilali” Korkusu Arasında Yalan Saltanatlar”, İNSAMER, 20 Mart 2014. https://insamer.com/tr/sii-hilali-ile-ihvan-hilali-korkusu-arasinda-yalan-saltanatlar_58.html
• KRAMER, Martin, “Syria’s Alawis and Shi‘ism”. https://martinkramer.org/reader/archives/syria-alawis-and-shiism/
• LAKE, Eli, “Iran Spends Billions to Prop Up Assad”, Bloombergview, 9 Haziran 2015, https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2015-06-09/iran-spends-billions-to-prop-up-assad
• MAJED, Rima, “Arap İsyanlarının Sünni-Şii Ayrışmasına Etkisi”, Aljazeera Turk Haber Sitesi, 20 Aralık 2013. http://www.aljazeera.com.tr/gorus/arap-isyanlarinin-sunni-sii-ayrismasina-etkisi
• MİLANİ, Mohsin M, (2006), “Iran’s Policy Towards Afghanistan”, The Middle East Journal, Cilt 60, Sayı 2, Bahar.
• Milliyet Gazetesi, “İran Televizyonundan Çeviri Skandalı!”, 2 Eylül 2012. https://www.milliyet.com.tr/dunya/iran-televizyonundan-ceviri-skandali-1590120
• ÖZDEMİR, Çağatay, (2016), “Suriye’de İç Savaşın Nedenleri: Otokratik Yönetim mi, Bölgesel ve Küresel Güçler mi?”, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 2.
• ÖZTÜRK, Selim, “İran Destekli Terörist Grupların Suriye’deki Varlığı”, Anadolu Ajansı Haber Sitesi, 13 Şubat 2020. https://www.aa.com.tr/tr/analiz/iran-dest ekli-terorist-gruplarin-suriye-deki-varligi-/1732926
• Reuters, “Iran Calls Syrian Protests a Western Plot”, 12 Nisan 2011. https://de.reuters.com/article/us-syria-iran-idUSTRE73B22V20110412 RFI, میلیون دلار وام بلا عوض ایران به افغانستان (İran’ın Afganistan’a 1 Milyon Dolarlık Kredisi), 6 Şubat 2008. http://www1.rfi.fr/actufa/articles/098/article_1039.as
• RİSSEEUW, Rafke, (2018), “The Syrian-Iranian Nexus: a Historical Overview of Strategic Cooperation”, BRUSSELS INTERNATIONAL CENTER FOR RESEARCH AND HUMAN RIGHTS, Avenue Louise, Brussel, December.
• SARIKAYA, Emre, (2017), ANKASAM, “Bir Nüfuz Mücadelesi Alanı Olarak Bahreyn”. 11 Mart. https://ankasam.org/bir-nufuz-mucadelesi-alani-olarak-bahreyn/
• SELCEN, Nazife ve AKGÜL, Pınar, (2020), “İran’ın Levant’taki İz Düşümü: Hizbullah”, İRAM Yayınları, Haziran.
• ŞENZEYBEK, Aytekin, (2013), “Suriye’de Dürzi-Nusayri-İsmaili ve Sunni İlşkileri”, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi, VI/2. SHADİD, Anthony, “Clashes in Libya Worsen as Army Crushes Dissent”, 18 Şubat 2011. https://web.archive.org/web/20121110041410/http://www.nytimes.com/2011/02/19/world/africa/19libya.html
• SİNKAYA, Bayram, (2011), “Devrimci Ordu ve Siyaset: İslam Devrimi Muhafızları Ordusu Örneği”, Ortadoğu Etütleri, Cilt 3, Sayı 1, Temmuz.
• SİNKAYA, Bayram, (2012), “Arap Baharı Sürecinde İran’ın Suriye Politikası”, SETA ANALİZ, Sayı: 53, Nisan.
• SİNKAYA, Bayram, (2015), “Suriye Krizi Karşısında İran’ın Tutumu ve Şam-Tahran İttifakının Temelleri”, Akademik ORTA DOĞU, Cilt 10, Sayı 1.
• SULLIVAN, Marisa, (2014),” Hizbollah in Syria”, ISW Middle East Security Report, No.19, Nisan.
• SUNGUR, Nevin, “ABD’de ‘Şer Ekseni’ Hazırlığı”, NTV Haber Sitesi. http://arsiv.ntv.com.tr/news/134221.asp
• TALLA, Maan, (2017), “İran’ın Suriye’deki Askeri Politikası”, İRAM Yayınları, Ekim
• TEBRİZİ, Recai, “İran'ın Suriye Politikasındaki Açmazlar, Dünya Bülteni”, 20 Haziran 2011, Tahran. https://www.dunyabulteni.net/haber-analiz/iranin-suriye-politikasindaki-acmazlar-h164128.html
• Tehran Times, “Iran Says Expects Syria to Respond to Publıc Demands”, 7 Temmuz 2011. https://www.tehrantimes.com/news/243724/Iran-says-expects-Syria-to-respond-to-public-demands
• TİMETÜRK,” Muhsin Refikdust’un Fars Haber Ajansına Verdiği Röportajın Metni”, 9 Ağustos 2012. https://www.timeturk.com/tr/2012/08/09/iran-neden-esed-i-destekliyor-iste-cevabi.html
• TÜYSÜZOĞLU, Göktürk, “Ortadoğu’nun Kilidi: İran-Suriye İlişkileri”, Yazarport Haber Sitesi, 21 Aralık 2008. http://www.yazarport.com/yazi/10485/ortadogu-nun-kilidi-iran-suriye-iliskileri
• ULUTAŞ, Ufuk ve KANAT, Kılıç Buğra ve ACUN, Can, (2015), “Sınırları Aşan Kriz Suriye”, SETA Analiz, Sayı 120, Mart
• UYGUR, Hakkı, (2012), “İran ve Arap Baharı”, SETA Analiz, Sayı 52, Mart.
• ÜZÜM, İlyas, “Nusayrilik”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 33.
• VATAN Haber Sitesi, “Ahmedinejad, Şam'da Suriye Devlet Başkanı Esad'la Görüştü”, 19 Ocak 2016. http://www.gazetevatan.com/ahmedinejad--sam-da-suriye-devlet-baskani-esad-la-gorustu-69039-gundem/
• Yakın Doğu Haber Sitesi, “Kaddafi İmam Musa Sadr’ı Niçin Öldürmüş?”, 14 Ağustos 2011. http://www.ydh.com.tr/HD9167_kaddafi-imam-musa-sadri-nicin-oldurmus.html
• ZAYAN, Jailan, “Egypt Braces for Nationwide Protests”, 25 Ocak 2011. https://web.archive.org/web/20140218222316/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5hP30nA0bbEaHZKjlpUKhdHxoN8Cg?docId=CNG.95111380dfbe35f8a08d6124c5e915e8.71