ULUSLARARASI HUKUK PERSPEKTİFİNDEN 2011 SONRASI DÖNEMDE LİBYA’DA DE FACTO REJİM VE YENİ HÜKÜMETİN TANINMASI SORUNU

Yıl 2020, Sayı: 16, 375 - 405, 28.12.2020

Fatma Taşdemir

https://doi.org/10.18771/mdergi.848437

Öz

Bir devletin toprakları üzerinde belli bir derecede etkin otorite icra eden
birimler de facto rejim olarak isimlendirilmektedir. Günümüzde de facto
rejimlerin uluslararası hukuk açısından statüleri ve hukuksal kişilikleri
belirsizdir. De facto rejimler devletin resmi hükümetini güç kullanarak
ve anayasal olmayan yöntemlerle değiştirdikleri için uluslararası barış
ve güvenliğe önemli tehditler yöneltmektedirler. Uluslararası toplum
de facto hükümet ve de facto devlet sorununa “tanıma” metodu ile yanıt
vermektedir. Hükümetlerin tanınması iç savaş, devrim ve darbe gibi
durumlarda devletlerin anayasalarına ve uluslararası hukuka aykırı
yollarla iktidarın değişmesi halinde önem taşımaktadır. Bu olağanüstü
hallerde devletler geleneksel olarak yeni bir hükümeti tanımak için
“etkinlik” ilkesine başvurmuşlardır. Bir devle􀄴 eki içsel ve dışsal açıdan
etkin olan birimlere de jure hükümet statüsü tanınırken, içsel veya
dışsal açıdan etkin olmayan farklı birimlere her iki tanıma da ayrı ayrı
verilmiştir. 2011 sonrası dönemde Libya örneği devlet uygulamasında
etkin kontrol ilkesinin istisnasız mutlak bir ilke olmadığını kanıtlamıştır.
Halk desteğinin olması, uluslararası toplum tarafından yaygın tanınma,
uluslararası barış ve istikrarın sağlanması gibi faktörlerin daha çok önem
kazandığını göstermektedir. Kaddafi sonrası dönemde Libya’da yaşanan
çok-hükümetlilik sorunu Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki hak ve çıkarları
açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

De Facto Rejim, Tanıma, Tanımama, Etkin Kontrol, Libya, Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH)

Kaynakça

• AKSOY, Sevilay Z., “Rejim Teorileri”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, 12(46), 2015, ss. 57-77.
• DROZ-VINCENT, Philippe, “Competitive Statehood in Libya: Governing Diff erently a Specifi c Se􀄴 ing or Deconstructing its Weak Sovereign State with a Fateful Drift Toward Chaos?”, Small Wars &Insurgencies, 29 (3), 2018, ss. 434- 455.
• HEINTZE, Hans-Joachim, “Are De Facto Regimes Bound by Human Rights?”, Ed. IFSH, OSCE Yearbook 2009, Baden-Baden, 2010, ss. 267-275.
• KIRAN, Abdullah, “Uluslararası Hukukta Devletleri Tanıma ve Tanıma Türleri”, Social Sciences Studies Journal, 3(6), 2017, ss. 1083-1098.
• KRASNER Stephen D.,“Structural Causes and Regime Consequences: Regimes as Intervening Variables”, International Organization, 36(2), 1982, ss. 185-205.
• PERROUX, Jean-Louis Romanet, “The Deep Roots of Libya’s Security Fragmentation”, Middle Eastern Studies, 55(2), 2019, ss. 200-224.
• PETERSON, M. J., “Recognition of Governments”, Eds. Gezim Visoka, John Doyle and Edward Newman, Routledge Handbook of State Recognition, Routledge, London, New York, 2020, ss. 205-219.
• RAINERI, Luca, “Security and informality in Libya: militarisation without military?”, Confl ict, Security & Development, 19(6), 2019, ss. 583-602.
• RUYS, Tom / FERRO Luca, “Weathering the Storm: Legality and Legal Implications of the Saudi-Led Military Intervention in Yemen”, ICLQ, 65(1), 2016, ss. 61-98.
• SAK, Yıldıray, “Uluslararası Hukukta İnsancıl Müdahale ve Libya Örneği: Suriye’de Yaşanan ya da Yaşanacaklar için Dersler”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, 11(4), 2015, ss. 121-153.
• SAUGHEHE, Hamed Hasyemi / NORDIN Rohaida, “Legitimacy as a Precondition for the Recognition of New Governments: A Case for Libya”, Sriwijaya Law Review, 2(1), 2018, ss. 69-81.
• SERRALVO, Jose, “Government Recognition and International Humanitarian Law Applicability in Libya Post-Gaddafi Libya”, Yearbook of International Humanitarian Law, Springer, 18(1), 2016, ss. 3-41.
• SHAW, Malcom N., Uluslararası Hukuk, Çev./Ed. İbrahim Kaya vd., TÜBA, Ankara, 2018.
• TALMON, Stefan, “The Constitutive versus the Declaratory Theory of Recognition. Tertium non Datur?”, British Yearbook of International Law, 75(1), 2005, ss. 101-181.
• TAN, Daron, “Filling The Lacuna. De Facto Regimes and Eff ective Power in International Human Rights Law”, International Law and Politics, 51(1), 2019, ss. 436-489.
• TAŞDEMİR, Fatma, “Libya İç Savaşı’nın Jus in Bello Açısından Analizi”, Üç Deniz Havzası Ülkeleri Ortak Yönetim Kültürü ve Yeniden Yapılanma Sorunları Sempozyumu, İstanbul Aydın Üniversitesi, 2012, ss. 353-364.(Libya İç Savaşı)
• TAŞDEMİR, Fatma, “Yemen İç Savaşına Suudi Arabistan Liderliğindeki Koalisyon Devletlerinin Askeri Müdahalesi ve Uluslararası Hukuk”, Ed. Fırat Purtaş, Uluslararası İlişkilere Tarihsel Bakış, Nobel Yayınevi, Ankara, 2019, ss. 331-355.(Yemen İç Savaşı)
• TEKİR, Gökhan, “Kaddafi Sonrası Libya’nın Güvenlik Değerlendirmesi”, Uluslararası Afro- Avrasya Araştırma Dergisi, 2(1), 2018, ss. 32-44.
• VAN ESSEN, Jonte, “De Facto Regimes in International Law”, Merkourios-Utrecht J. Int’l & Eur. L., 31(1), 2012, ss. 31-49.
• “AB’den Libya ateşkesi açıklaması: Tüm yabancı savaşçılar ülkeyi terk etmeli”, h􀄴 ps://tr.euronews.com/2020/08/22/ab-den-libya-ateskesi-ac-klamastum- yabanc-savasc-lar-ulkeyi-terk-etmeli, (Erişim:09.09.2020).
• “Berlin’deki Zirvede alınan kararlar ne anlama geliyor”, h􀄴 ps://www.bbc. com/turkce/haberler-dunya-51182671, (Erişim:10.09.2020).
• h􀄴 ps://www.un.org/en/ga/66/; h􀄴 ps://gadebate.un.org/en/sessionsarchive/ 66, (Erişim: 10. 09. 2020).
• “Libya’da ateşkes: AB ateşkes yeni bir umut yara􀄴 ı, dış müdahaleler sona ermeli dedi”, h􀄴 ps://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-53863829, (Erişim:10.09.2020).
• “Libya’da çözüm için Berlin sürecinin şansı var mı?”, h􀄴 ps://www. dw.com/tr/libyada-%C3%A7%C3%B6z%C3%BCm-i%C3%A7in-berlins% C3%BCrecinin-%C5%9Fans%C4%B1-var-m%C4%B1/a-51944529, (Erişim:10.09.2020).
• “Libya’da karşılıklı ateşkes kararı”, h􀄴 ps://www.sabah.com.tr/ dunya/2020/08/22/libyada-karsilikli-ateskes-karari, 22.08.2020).
• “Libya’da Hafter’in Ateşkes İhlaleri Sürüyor”, h􀄴 ps://www.trthaber.com/ haber/dunya/libyada-hafterin-ateskes-ihlalleri-suruyor-514220.html, (Erişim: 10.09.2020).
• “Libya’da ne oluyor: Hafter’in ‘Türk hedefl erine yönelik hava operasyonu başlayacak’ dediği Libya’da son durum ne?”, h􀄴 ps://www.bbc.com/turkce/ haberler-dunya-52821791, (Erişim: 05.06.2020).
• “Libya’da Hafter Yanlısı Sözde Hükümet İstifa E􀄴 i”, h􀄴 ps://www. bloomberght.com/libya-da-hafter-yanlisi-sozde-hukumet-istifa-e􀄴 i-2264251, (Erişim: 14.09.2020).
• “Libya’nın son askeri haritası”, h􀄴 ps://www.aa.com.tr/tr/dunya/libyaninson- askeri-haritasi-/968289, (Erişim: 15.09.2020).
• “İletişim Başkanlığı Libya’daki Son Durumu gösteren Haritayı Paylaştı”, h􀄴 ps://www.sabah.com.tr/gundem/2020/06/28/iletisim-baskanligi-libyadakison- durumu-gosteren-haritayi-paylasti, (Erişim: 15.09.2020).
• “Rusya, Suriye’den Hafter safl arına 1000 paralı savaşçı daha göndermeye hazırlanıyor”,
• h􀄴 ps://www.cumhuriyet.com.tr/haber/rusya-suriyeden-hafter-safl arina- 1000-parali-savasci-daha-gondermeye-hazirlaniyor-1764437, (Erişim: 08.09.2020).
• “Rejim”, TDK, h􀄴 ps.//sozluk.gov.tr/, (Erişim. 07.06.2020).
• “Türkiye-Libya Anlaşması Doğu Akdeniz Politikasında Önemli Kazanım, h􀄴 ps://www.aa.com.tr/tr/dunya/turkiye-libya-anlasmasi-turkiyenin-doguakdeniz- politikasinda-onemli-kazanim/1662097, (Erişim: 10.09.2020).
• “Ulusal Mutabakat Hükümeti Tüm Libya’yı Kontrol Edebilir”, h􀄴 ps:// www.aa.com.tr/tr/dunya/ulusal-mutabakat-hukumeti-tum-libyayi-kontroledebilir-/ 1866199, (Erişim: 15.09.2020).
• UN Security Council, (2015), Resolution 2238 (2015), Un Doc. S/RES/2238, h􀄴 ps://www.un.org/press/en/2015/sc12039.doc.htm, (Erişim: 15.09.2020).