Vecdî'nin Şiir Dünyası

Yıl 2023, , 60 - 76, 09.07.2023

İrem Uğurlu

https://doi.org/10.60051/medbel.1319516

Öz

Vecdî’nin Şiir Dünyası başlıklı çalışmanın amacı 17. asrın başlarında yaşamış ve döneminde belli bir etkiye ulaştığı günümüze ulaşan yazma nüshalarından ve kendisine yazılan nazirelerden anlaşılan Vecdî’nin eserlerindeki dünyaya nüfuz edebilmek ve çevreyi, yaşadığı kültürel dünyayı ve toplumu eserlerine ne derece yansıttığını tespit etmektir. 3 Mayıs 1661 tarihinde bir iftira sonucu 2 arkadaşıyla birlikte asılarak idam edilen Vecdî’nin asıl adının Abdülbaki, lakabının ise Boğukzâde olduğu kaynaklarda belirtilmektedir. Döneminin önemli siyasi figürlerinin dikkatini çekmiş ve bu dikkat yazın hayatının henüz baharında iken dünyadan ayrılmasına sebep olmuştur. Vecdî’nin bilinen tek eseri Dîvânçe-i Vecdî ismi ile anılmaktadır ve eserin önemli bir bölümünü gazeller oluşturmaktadır. Dîvânçe-i Vecdî dışında bir eseri var ise de henüz ele geçmiş değildir. Eserin çeşitli kütüphanelerde çok sayıda nüshasının olması döneminde ve sonrasında beğenilen şairlerden olduğuna işaret etse de hayatına dair yeterli bilgi mevcut değildir. Eserlerinde Fehim-i Kadîm gibi isimlerin etkisi gözlenebilen şairin Sebk-i Hindî üslubunda şiirler kaleme aldığı bilinmektedir.
Şairin eserlerinde uzun tamlamalara ve söz sanatlarına yer vermesi, gazellerindeki beyit sayısını genellikle 7 ila 9 arasında tutması ve kaside hüviyeti gösteren gazellerinin bulunması bunların yanı sıra şiirlerindeki akıcılık eserin dikkat çekici özelliklerindendir.

Anahtar Kelimeler

Vecdî, Abdülbaki Vecdî, Dîvânçe-i Vecdî, Sebk-i Hindî, Klasik Dönem

Destekleyen Kurum

İstanbul Medeniyet Üniversitesi

Teşekkür

Bu çalışmayı yaparken bana danışmanlık eden sayın hocam Profesör Doktor İsmail Güleç'e teşekkür ederim.

Kaynakça

• Açıkgöz, Cenk. “Klasik Türk Şiirinde Dalgıç”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, C.6, S.2, 2017 s.894-924.
• Afyoncu, Erhan. “Defterhâne”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.9, İstanbul: 1994.
• Akyıldız, Ali. “Sarraflık”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.36, İstanbul: 2009.
• Albayrak, Nurettin. “Cem”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.7, İstanbul: 1993.
• Aslan, Taliha. Öküzini Mağarası Epi-Paleolitik Dönem Süs Objeleri. (Yüksek Lisans Tezi), Ankara: 2006.
• Atay, Ender Ethem. “Osmanlıda Devlet Anlayışı ve Teşkilatı”. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, C.6, S.1, 2022, s.7.
• Babacan, İsrafil,.“Ferhen-i Istılâhât-ı Nücûmî ve Divan Şiiri Araştırmaları Açısından Önemi”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C.2, S.1, Şubat 2019, s.109-124.
• Babür, Yusuf. “Klasik Türk Şiirinde Gayr-i İslami İnanç Unsurlarının Kullanımı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.30, S.2, Temmuz 2020, s.183.
• BAHADIR, Savaşkan Cem. 16. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinde Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar. (Doktora Tezi), İstanbul: 2012.
• Baktır, Mustafa. “Hutbe”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.18, İstanbul: 1998.
• Bardakoğlu, Ali. “Kurban”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C.26, İstanbul: 2002.
• Batislam, Hanife Dilek. “Divan Şiirinde Mum ve Cem Sultan’ın Şem‘ (Mum) Gazeli”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.24, İstanbul: 2020, s.108-136.
• Batislam, Hanife Dilek. “Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ Anka ve Simurg”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S.1, İstanbul: 2002, s.187-188.
• Berbercan, Mehmet Turgut. “Türk Dili ve Kültürü Açısından Babürname’de Avcılık”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.42, Erzurum: 2010, s.15.
• Bozkurt, Nebi. “İçki”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.21, İstanbul: 2000.
• Bölükbaşı, Mehmet. “Cahiliye Devri Araplarında Din Anlayışı”. Nüsha, C.19, S.49, 2019, s.110.
• Coşkun, Vildan. Zâtî’nin Gazeliyâtına Göre 16. Yüzyılda Sosyal Hayat. (Doktora Tezi), İstanbul: 2001.
• Çakın, Mehmet Burak. “Hz. Mûsâ Kıssası’nın XVI. Yüzyıl Klasik Türk Şiiri’ne Yansıması”. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C.17, S.1, Kahramanmaraş: 2020, s.111.
• Demiryürek, Mehmet. “İngiltere Tercümanları ve 1758 Tercüman Reformu”. Belleten Dergisi, C.85, S.288, Ankara: 2016, s.439-482. Derman, M. Uğur. “Kalem”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.24, İstanbul: 2001.
• Derman, M. Uğur. “Mürekkep”. TDV İslâm Ansiklopedis, C.32, İstanbul: 2006.
• DİA, “Haydar”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.17, İstanbul: 1998.
• Durmuş, İlhami. “Türk Kültür Çevresinde Dağlama Geleneği”. Milli Folklor, C.24, S.95, 2012, s.116-117.
• Durmuş, İsmail. “Mecnun”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.28, Ankara: 2003.
• Düzlü, Özlem. Seyyid Vehbî Divanına Göre 18. Asırda Osmanlılarda Sosyal Hayat. (Doktora Tezi), Sakarya: 2018.
• Erdem, Sargon. “Buhurdan”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.6, İstanbul: 1992.
• Erzen, Mehmet Halil. “Divan Şiirinde Mitolojik ve Efsanevî Şahısların Kullanımına İyi Bir Örnek Nevizade Atayi Divanı”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S.8/4, Ankara: 2013, s.849.
• Esin, Emel. “Amuderya”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.3, İstanbul: 1991.
• Farooqi, Naimur Rahman. “Dara Şükuh”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.8, İstanbul: 1993.
• Fayda, Mustafa. “Ebu Bekir”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.10, İstanbul: 1994.
• Gezer, Onur. Hayaller Sancağının Kuru Sarhoşları Osmanlılarda Esrar ve Esrarkeşler. 3.b., İletişim Yayınları, İstanbul: 2021.
• Gümüş, İbrahim. Türk Masallarının Max Lüthi Yaklaşımıyla Çözümlenmesi. (Doktora Tezi), Ankara: 2015.
• Hallaçoğlu, Yusuf. “Dellâl”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.9, İstanbul: 1994.
• Harman, Ömer Faruk. “İrem”. TDV İslam Ansiklopedisi, C.22, İstanbul: 2000.
• Harman, Ömer Faruk. “Süleyman”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.38, İstanbul: 2010.
• Hoşab, Ayşe Merve. “Sırrî Rahile Hanım Divanı’nda Dinî Kişilikler”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.29, Kahramanmaraş: 2017, s.234-237.
• Işıkhan, Dilek. “Dîvân Şairlerinde İlm-i Tencîm Etkisi”. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, S.16, İstanbul: 2014, s.113.
• İnalcık, Halil. Has-bağçede ‘Ayş u Tarab Nedîmler Şâîrler Mutrîbler. 4.b., Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul: 2018.
• Kaplan, Yunus. “Dîvân Şiirinde Kasaplık”. Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, C.3, S.2, Temmuz 2011, s.89-99.
• Kartal & Şentürk, Ahmet, Ahmet Atilla. Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.
• Kaya &Yetkin, Aysel, Duygu. “Seyahatnamelerde Turist Rehberleri”. Turizm Akademik Dergisi, C.8, S.2, Eskişehir: 2021, s.37-55.
• Kıyçak, Özgür. “Bir Metafizik Estetik Söylemi Olarak Klasik Türk Şiirinde Ruh-ı Musavver”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.25, 2020, s.98-101.
• Kurnaz, Cemal. “Ferhâd”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.12, İstanbul: 1995.
• Kurnaz, Cemal. “Gönül”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.14, İstanbul: 1996.
• Levend, Agah Sırrı. Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergah Yayınları, 2015.
• Mahir, F. Banu. “Minyatür”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.30, Ankara: 2020.
• Mermer, Ahmet. XVIII. Yüzyıl Dîvân Şâiri Vecdî ve Dîvânçesi, Devlet Kitapları Müdürlüğü, Ankara: 2002. Olguner, Fahrettin. “Eflâtun”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.10, İstanbul: 1994.
• Onay, Ahmet Talat. haz. Cemal Kurnaz, Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü: Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Birleşik Yayınevi, Ankara: 2007.
• Öğüt, Salim. “Harem”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.16, İstanbul: 1997.
• Özavarlı, M. Sait. “Melek”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.29, Ankara: 2004.
• Özkul, Ali Efdal. “Osmanlı İdaresi’nde Kıbrıs’ta Kasap Esnafı ve Faaliyetleri”. Akademik Bakış, C.11, S.23, Kış 2018, s.163-197.
• Öztaş Şahin, Esma. Bâkî Divanı’nda Osmanlı Toplum Hayatı. Yelkenli Yayınevi, İstanbul: 2022.
• Öztekin, Şenay. “Osmanlı Denizciliğinde Gemi Kazaları ve Dalışlar”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C.19, S.19, Ankara: 2006, s.365 – 380.
• Öztoprak, Nihat. “Divan Şiirinde Giyim Kuşam Üzerine Bir Deneme”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.4, İstanbul: 2010, s.142-143.
• Öztürk, Nermin. “Hindu Halk Dindarlığının Merkezindeki Yapılar: Yol Kenarı Tapınakları “. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.19, S.1, Adana: 2019, s.22.
• Pala, İskender. “La’l”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.27, İstanbul: 2003.
• Pınarbaşı, Mehmet. Taşlıcalı Yahya Beyin Divanında Savaş Unsurları. (Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep: 2018.
• Şen, Ahmet Tunç. “Rasattan Takvime: XV/XVI. Yüzyıl Osmanlı Dünyasında Astrolojinin Yeri Üzerine Bazı Gözlemler”. Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası İstanbul’un Fethinden Süleymaniye Medreselerinin Kuruluşuna Kadar, Klasik Yayınları, İstanbul: 2015.
• Şener, Mehmet. “Mültezem”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.31, Ankara: 2020.
• Şentürk, Ahmet Atilla. “Manzum Metinler Işığında Bir Kalender Dervişinin Profili”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C.10, S.8 Bahar, Ankara: 2015.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Osmanlı Şiiri Kılavuzu 1. OSEDAM Yayınları, İstanbul: 2016.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Osmanlı Şiiri Kılavuzu 2. OSEDAM Yayınları, İstanbul: 2017.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Osmanlı Şiiri Kılavuzu 3. DBY Yayınları, İstanbul: 2019.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Osmanlı Şiiri Kılavuzu 4. DBY Yayınları, İstanbul: 2020.
• Şentürk, Ahmet Atilla. Osmanlı Şiiri Kılavuzu 5. DBY Yayıncılık, İstanbul: 2021.
• Tolasa, Harun. Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara: 1973.
• Tosun, Necdet. “Ebu’l Hasan Harakânî’nin Naz Makâmındaki Sözleri ve Tasavvufta Naz”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.4, 2017, s.1-7.
• Uludağ, Süleyman. “Ayna”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.4, İstanbul: 1991.
• Uludağ, Süleyman. “Bayezid-i Bistami”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.5, İstanbul: 1992.
• Uludağ, Süleyman. “Niyaz”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.33, İstanbul: 2007.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Hz. İsa”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.22, İstanbul: 2000.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Kabe”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.24, İstanbul: 2001.
• Yavuz & Ünal, Yusuf Şevki, Zeki. “Cebrail”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.7, İstanbul: 1993.
• Yaylalı, Yasemin. “Klasik Fars ve Türk Şiirinde Şahnâme Karakterleri”,.Nüsha, C.19, S.49, 2019, s.54-56.
• Yazıcı, Tahsin. “Cam-ı Cem”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.7, İstanbul: 1993.
• Yeniterzi, Emine. “Klasik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.3, S.15, s.315.
• Yüksel, Ece. “Osmanlı Cellatları”, Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırma Dergisi, C.1, S.1, İstanbul: 2017, s. 79-84.
• Web1: Hakan Yekbaş, Vecdî Abdülbâki, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/vecdi-abdulbaki (Erişim Tarihi: 05.06.2022).
• Web2: Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: Aralık 2021-Haziran 2022).
• Web3: Kubbealtı Lügati. http://www.lugatim.com/ (Erişim Tarihi: Aralık 2021-Haziran 2022).
• Web4: Nejat Sefercioğlu, “Divan Şiirinde Tarak ve Ayna”. http://www.geocities.com/msefercioglu/makaleler/divansiirindetarakveayna.htm (Erişim Tarihi: 30.12.2021).
• Web5: Ferruh Dinçkal, Şarap Kültürü. http://cfg.org.au/e-kitap/sarapkulturu.asp, (Erişim: 22.02.2022).
• Web6: Kamus-i Türkî. “Meteris”, s.1276, https://turki.cagdassozluk.com/osmanlica-sozluk-madde-24128.html (Erişim Tarihi: 18.05.2022).