Türkiye'de Kültürel Çalışmalar Alanı Olarak Dijital Sanat Araştırmaları

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 24 - 42, 30.06.2025

Sümeyya Olcay Yaman , Yusuf Adıgüzel

https://doi.org/10.60077/medkul.1693167

Öz

Gelişen teknolojilerle ve dijitalleşmeyle birlikte bir kültür aktarımı olan sanatın tanımı, temsili, anlamı, araçları ve ifade biçimi yeniden şekillenmektedir. Bu durum dijitalleşmeyle birlikte ortaya çıkan dijital sanatın akademik düzeyde nasıl ele alındığını araştırma ihtiyacını doğurmuştur. Bu araştırmanın amacı, “dijital sanat” anahtar kelimesini içeren lisansüstü tez ve araştırma makalelerini inceleyerek, Türkiye’de dijital sanat araştırmalarının yönelimlerini, yöntemsel tercihlerini ve tür olarak tematik dağılımlarını ortaya koymaktır. Araştırmanın sorusunu, giderek yaygınlaşan dijital sanat eserlerinin, bu alanda yapılan akademik çalışmalara ne derece yansıdığını ve yöntemsel ve tematik/alan olarak ne oranda analiz edildiğini öğrenmek oluşturmuştur. Bu çalışmada araştırma yöntemi olarak nicel içerik analizi kullanılmıştır. Veri setini, “dijital sanat” anahtar kelimesiyle YÖK Ulusal Tez Merkezi’nde 2024 yılına kadar yayımlanmış 26 lisansüstü tez ile aynı anahtar kelimeyle DergiPark platformunda 2024 yılı sonuna kadar yayımlanan 80 araştırma makalesi oluşturmaktadır. Elde edilen veriler, tematik kodlama yöntemiyle analiz edilmiş; çalışmaların yöntemi türlerine, yayın yıllarına, akademik düzeylerine ve ele aldıkları dijital sanat alanlarına göre frekans dağılım ve oranları tablolaştırılmıştır. Bulgularda; araştırma makalelerinde bu alandaki ilk çalışmanın 2007, lisansüstünde ise 2013 yılında olduğu, çalışmaların çoğunun yöntemlere dayandığı, bu alanın hâlen teorik çerçevede şekillendirilmeye çalışıldığı, 2021 yılından itibaren bu alandaki bilimsel çalışmaların çok hızlı bir biçimde arttığı, nicel çalışmaların sınırlı kaldığı, son dönemlerde popüler olan NFT, blockchain, yapay zekâ, sanal gerçeklik konularında çalışmaların yoğunlukta olduğu, kavramsal derinlik olarak da estetik, temsil, yeni medya gibi boyutların öne çıktığı gözlemlenmiştir. Bu çalışmanın, dijital sanatın Türkiye’deki akademik temsiline dair bir tablo sunarak, dijital medya ve sanat kesişiminde yapılacak çalışmalara metodolojik ve tematik açıdan yol göstermesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Dijitalleşme , Dijital Kültür , Dijital Sanat , Yeni Medya , Kültürel Çalışmalar

Digital Art Research as a Field of Cultural Studies in Türkiye

Öz

With the advancement of technology and the rise of digitalization, the definition, representation, meaning, tools, and forms of expression of art—an essential medium of cultural transmission—have been reshaped. This transformation has brought about the need to investigate how digital art, which emerged alongside digitalization, is addressed in academic contexts. The aim of this study is to examine postgraduate theses and research articles produced with the keyword "digital art" and to reveal the trends, methodological preferences, and thematic distributions by type in digital art research conducted in Türkiye. The central research question seeks to understand the extent to which increasingly prevalent digital art practices are reflected in academic studies and how they are analysed in terms of methodology and thematic/disciplinary scope. A quantitative research design was employed, specifically through the use of document analysis. Within this framework, 26 postgraduate theses listed in the National Thesis Center of Türkiye and 80 research articles published in DergiPark-each indexed with the keyword "digital art" and produced up to the year 2024-were analyzed. The data were analysed using thematic coding; frequency distributions were calculated and interpreted according to methodological types, publication years, academic levels, and specific digital art domains. The findings indicate that the earliest research article in this field dates back to 2007, while the first postgraduate thesis was produced in 2013. The majority of the studies employ qualitative methods, particularly literature reviews and document analysis, indicating that the field is still in the process of being shaped within a theoretical framework. A rapid increase in scholarly output has been observed since 2021, whereas quantitative research remains limited. Recent trends show a concentration of studies on popular topics such as NFT, blockchain, artificial intelligence, and virtual reality. Furthermore, dimensions such as aesthetics, representation, and new media stand out in terms of conceptual depth. This study aims to present a comprehensive picture of the academic representation of digital art in Türkiye until 2024 and to offer methodological and thematic guidance for future research at the intersection of digital media and art.

Anahtar Kelimeler

Digitalization , Digital Culture , Digital Art , New Media , Cultural Studies

Kaynakça

• Akbulut, O., & Ekin, Y. (2021). Toplumsal hafıza, kültürel miras ve savaş alanları turizmi üzerine kavramsal bir çalışma. International Journal of Contemporary Tourism Research, 5(Özel Sayı), 150-159. https://doi.org/10.30625/ijctr.954895
• Altunay, A. (2012). Kes-kopyala-yapıştır: Bir sanat yüzeyi olarak ekran. D. Yengin (Ed.), Yeni medya ve... (ss. 13-41). Anahtar Kitaplar.
• Arat, S. Ü. (2021). Pandemi sürecinde katılımcı kültür ve dezenformasyon. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 8(2), 324-338.
• Atmaca, A. E. (2011). Modern sanat ve bilgisayar destekli sanat çalışmaları (Digital art), Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(37), 293-302.
• Bendaş, K. (2022). Dijitalleşen dünyada medyanın dönüşümü: Geleneksel medyadan yeni medyaya geçiş ve Türkiye’de internet haberciliği. Anasay, (22), 373-396. https://doi.org/10.33404/anasay.1185803
• Benjamin, W. (2018). A museum studies approach to heritage. J. Marstine (Ed.), A museum studies approach to heritage (pp. 226–243). Routledge.
• Bostancı, M. (2019). Dijital müzecilik ve interaktif iletişim: SFMOMA ve mori dijital sanat müzesi örneklemleri. Unimuseum, 2(2), 34-39.
• Castells, M. (2013). Ağ toplumunun yükselişi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çakır, M. (2013). Medya ve sanat. Parşömen Yayınları.
• Çalık, D., & Toker, G. (2016). Ekran çağı insanı ve dijital toplum. XXI. Yüzyılda Türkiye’de İnternet Konferansı, 03-05.
• Demirel, İ., & Sayar, T. E. (2018). Yeni medya çağında kültürel değişim. M. G. Genel (Ed.), İletişim çağında dijital kültür (ss. 57-78). Eğitim Yayınevi.
• Eke, N. P., & Yücel, N. (2023). Dijital çağda sanat ve sanatçı: Ha:ar üzerine bir inceleme. Akademik Sanat Dergisi, (20), 62-75.
• Göçer, A. (2012). Dil-kültür ilişkisi ve etkileşimi üzerine. Türk Dili Dergisi, 729(1), 50-57.
• Grau, O. (2004). Virtual Art: From Illusion to Immersion. MIT Press.
• Güney, E. (2020). Kültürel değişimler ilişkisinde post-dijital sanat: Sınır ihlalleri. Journal of Arts, 3(2), 129-142.
• Güngör, N. (2016). İletişim, kuramlar ve yaklaşımlar. Siyasal Kitabevi.
• Herder, J. G. (2004). Another philosophy of history for the education of mankind (I. Berlin, Trans.). Hackett Publishing Company.
• Ingold, T. (2021). The perception of the environment: Essays on livelihood, dwelling and skill. Routledge.
• İplikçi, H. G. (2015). İletişimde temel modeller ve kitle iletişim modelleri. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 7(2), 15-25.
• Jenkins, H. (2006). Convergence culture: Where old and new media collide. NYU Press. http://www.jstor.org/stable/j.ctt9qffwr
• Kavut, S. (2020). Kimliğin dönüşümü: Dijital kimlikler. Selçuk İletişim, 13(2), 987-1008.
• Koç, N. E. (2020). Sosyal medya, katılımcı kültür ve kitle çevirisi. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö8), 905-927. https://doi.org/10.29000/rumelide.822087
• Koç, R. (2022). Dijitalleşen kültür ya da kültürün dijitalleşmesi: Dijital kültür kavramı. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(37), 500-513. https://doi.org/10.12981/mahder.1112610
• Kıvrak, M. N., & Özkartal, M. (2022). NFT ve günümüz dijital sanat kavramı arasındaki ilişki. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 193-202. https://doi.org/10.55580/oguzhan.1225115
• Lister, M., Dovey, J., Giddings, S., Grant, I., & Kelly, K. (2008). New media: A critical introduction. Routledge.
• Memişoğlu, S. (2004). Çoğul estetik deneyimin sunduğu sanat nesnesi (Tez No. 149025) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Manovich, L. (2002). The language of new media. Canadian Journal of Communication, 27(1), 3-6. https://doi.org/10.22230/cjc.2002v27n1a1280
• Medin, B. (2018). Dijital kültür, dijital yerliler ve günümüzdeki yeni film seyir deneyimleri. Erciyes İletişim Dergisi, 5(3), 142–158.
• Mondloch, K. (2010). Screens: Viewing media ınstallation art. University of Minnesota Press. https://doi.org/10.5749/minnesota/9780816665211.001.0001
• Nuttall, J. (2011). Ahlâk Üzerine Tartışmalar. A. Yılmaz (Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Oskay, Ü. (1980). Popüler kültür açısından ideoloji kavramına ilişkin yeni yaklaşımlar. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Dergisi, 35, 197–253. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001405
• Özel Sağlamtimur, Z. (2010). Dijital sanat. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(3), 213–238.
• Özselçuk, S. (2023). Dijital sanat bağlamında yapay zekâ algoritmalarının kullanımına yönelik eleştirel bir inceleme: Refik Anadol’un “Makine Hatıraları: Uzay” sergisi. Uluslararası İktisadi ve İdari Akademik Araştırmalar Dergisi, 3(1), 1-21.
• Paul, C. (2020). Digital art now: Histories of (im)materialities. International Journal for Digital Art History, (5), 2.2-2.11. https://doi.org/10.11588/dah.2020.5.75504
• Boroch, R. (2016). A formal concept of culture in the classification of Alfred L. Kroeber and Clyde Kluckhohn. Analecta, 25(2), 61–101.
• Storey, J. (2021). Cultural theory and popular culture: An introduction (8th ed.). Routledge.
• Tan, Y. (2022). Doğanın sanata yansımaları ve ekolojik sanat. İnsanat Sanat Tasarım ve Mimarlık Araştırmaları Dergisi, 2(2), 21-41.
• Thomson-Jones, K., & Moser, S. (2024). The philosophy of digital art. In E. N. Zalta & U. Nodelman (Ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2024 ed.). Metaphysics Research Lab, Stanford University. https://plato.stanford.edu/archives/sum2024/entries/digital-art/
• Toptaş, R. (2022). Türkiye’de dijital sanat, sanatçıları ve eserleri hakkında bir araştırma. STAR Sanat ve Tasarım Araştırmaları Dergisi, 3(5), 170-186.
• Türkmenoğlu, H. (2014). Teknoloji ile sanat ilişkisi ve bir dijital sanat örneği olarak Instagram. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), 87-100.
• Van Dijk, J. (2012). The network society (3rd Editon). SAGE Publications.
• Yardibi, F. (2024). Yeni medya çağında dijital sanatın yükselişi: Bibliyometrik analiz. İstanbul Arel Üniversitesi İletişim Çalışmaları Dergisi, 13(26), 329-346.
• Yılmaz, M., & Özkartal, M. (2024). Dijital sanatın yaratıcılığı teşvik etmesi ve dijital platformların resim sanatına katkısı. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Uluslararası Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(2), 2-11.
• Yurdabak, M. K. (2022). NFT: Dijital sanatta yeni bir perspektif ve getirdiği fırsatlar üzerine bir derleme. Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 143-153. https://doi.org/10.52122/nisantasisbd.1107687
• Yıldırım, M. (2019). Dijital Sanat ve Kolaj. EKEV Akademi Dergisi, (80), 319-338.