XX. Yüzyılın İlk Yarısında Elbasan’da Mûsikî Kültürü

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 103 - 120, 26.12.2024

Ajdin Jahjai

https://doi.org/10.26650/meshk.2024.0007

Öz

Bu çalışma, XX yüzyılın ilk yarısında Elbasan şehrindeki mûsikî geleneğini tarihi ve kültürel bağlamda incelemektedir. Araştırmanın amacı, Elbasan’da özellikle Osmanlı döneminden günümüze kadar süregelen mûsikî mirasın kökenlerini ve gelişimini ortaya koymaktır. Osmanlı’nın şehir üzerinde bıraktığı kültürel izler ve bu izlerin mûsikîye olan etkisi, araştırmada önemli bir yer tutmaktadır. Çalışma, şehirdeki eski mûsikî eserleri, mûsikîşinaslar ve mûsikî topluluklarını da ele alarak Elbasan’ın XX. yüzyılda geleneksel mûsikî anlayışını detaylandırmaktadır. Kullanılan yöntem, tarihsel kaynakların incelenmesi ve müzikal verilerin analiz edilmesi şeklindedir. Vasil Tole, Kastriot Tusha ve Armand Zaçeliçi aracılığıyla Zija Shkodra ve Ernest Koliqi’den şehrin mûsikîsinin mahiyeti ve geliş kaynağı hakkında alıntılar yapılmış, Elbasan’da kaydedilen en eski müzik grupları olan “tâifeler” detaylandırılmıştır. Bununla beraber Elbasan’ın zengin tarihi, Osmanlı İmparatorluğu’nun fethiyle şekillenen şehir kimliği ve burada gelişen çeşitli tarikatlar ve tekkeler gibi kültürel unsurlar mûsikî geleneğine önemli bir etki etmiştir. Bunun yansımalarından birini, bir Bektaşi müridi olan Yusuf Müzüri’nin bestelerinde görebilmekteyiz. OsmanlıTürk mûsikîsinin, Elbasan’daki geleneksel Arnavut mûsikîsine etkisi de araştırmanın önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Sonuç olarak, Elbasan’ın zengin bir müzikal geçmişe sahip olduğu, Osmanlı etkisiyle şekillenen bir mûsikî kültürünün var olduğu ve şehirdeki müzikal geleneklerin yüzyıllar boyunca devam ettiği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Elbasan, Elbasan’da Mûsikî Geleneği, Âhenk Geleneği, Geleneksel Arnavut Mûsikîsi

Musical Culture in Elbasan in the First Half of the 20th Century

Öz

This study examines the musical tradition in the city of Elbasan in the first half of the 20th century in a historical and cultural context. The aim of this study is to reveal the origins and development of the musical heritage in Elbasan, especially from the Ottoman period to the XX century. The cultural traces left by the Ottomans on the city and the impact of these traces on music have an important place in the study. This study details the traditional musical understanding of Elbasan by also examining the old musical works, musicians and musical groups in the city. The method used is the examination of historical sources and the analysis of musical data. Through Vasil Tole and Armand Zaçeliçi, quotations were made from Ernest Koliqi and Zija Shkodra about the nature of the city’s music and its source, and the “taifes”, the oldest recorded musical groups in Elbasan, were detailed. In addition, cultural elements such as the rich history of Elbasan, the city identity shaped by the conquest of the Ottoman Empire, and the various tariqahs that developed here have had a significant impact on the musical tradition. We can see a reflection of this in the compositions of Jusuf Myzyri, who was a Bektashi. The influence of Ottoman-Turkish music on traditional Albanian music in Elbasan also constitutes an important part of the research. As a result, it has been revealed that Elbasan has a rich musical past, that there is a musical culture shaped by Ottoman influence, and that the musical traditions in the city have continued for centuries.

Anahtar Kelimeler

Elbasan, Musical Tradition of Elbasan, Tradition of Aheng, Traditional Albanian Music

Kaynakça

• AhengTironas (Yapımcı). (10 Nisan 2014). Hafsa Zyberi—Cohi djema shaloni atin—YouTube (Video Kaydı). https://www.youtube.com/watch?v=AfkXghex6DM google scholar
• Alb Sound Production (Yapımcı). (25 Aralık 2013). Sevdi Malsia—Cohuni djema shaloni atin (Official Video HD) (Video Kaydı). https://www.youtube.com/watch?v=xfyZ8JhVgKo google scholar
• Balliçi, A., ve Dedej, S. (1996). Usta Isuf Myzyri. Onufri. google scholar
• Canım, R. (2015). Balkanlarda Unutulmuş Kadîm Bir Sevgili: Elbasan. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 4(2). 193-203 google scholar
• denbabaden (Yapımcı). (7 Şubat 2014). Bujar Cici Cohi djema shaloni atin (Video Kaydı). https://www. youtube.com/watch?v=JUfB3I9ojlY google scholar
• Dedej, S. (1999). Abedin Çaushi Ne Gjurmet e TraditesElbasanase. Onufri. google scholar
• Dibra, F. (2023). Yunan Harfli Arnavutça Bir Güfte Mecmuasında Bulunan Altı Yunan ve Arap Harfli Türkçe Güfte. F. Korkmaz (Ed.), 9. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiriler Kitabı (s. 391-425). Istanbul University Press, Türkiye: İstanbul. https://doi.org/10.26650/PB/AA10AA14.2023.001.029 google scholar
• Dylgjeri, B. (21 Eylül 2022). ISUF MYZYRI 1881—1956 (Web log post). Retrieved from https://elbasani.org/isuf-myzyri-1881-1956/ google scholar
• Gjini, R. (2022). Elbasani: Personalitete, Ngjarje e Dukuri Historike. Albas. google scholar
• Hafsa Zyberi - Topic (Yapımcı). (18 Şubat 2022). Spaske Pas Nje Pik Meshire (Video Kaydı). https:// www.youtube.com/watch?v=YscP243qVl0 google scholar
• Hasnaj, I., Ahmataj, K., & Katroshi, P. (2003). Nji Lule e Bukur. Argeta-LMG. google scholar
• İmamoviç, E. (2017). Bosna Hersek’te Mevlevîlik ve İsa Bey Tekkesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi. google scholar
• İrden, S. (2020). Türk Musıkisinde Düzen Perde Makam Terkib Uygulamaları (1. baskı). Eğitim Yayınevi. google scholar
• İrden, S. (2021). Makamlar—Maqams Albümleri Nota Kitabı (1. Baskı). Eğitim Yayınevi. google scholar
• Jahjai, A. (2023). Bestekar Yusuf Müzüri: Hayatı ve Eserleri.(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi google scholar
• Kiel, M. (2000). İlbasan. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Retrieved from: https:// islamansiklopedisi.org.tr/ilbasan google scholar
• KultPlus. (2021, Mayıs 2). Banda “Aferdita” e Elbasanit, 113 vjet histori. KultPlus. https://www.kultplus. com/muzika/banda-aferdita-e-elbasanit-113-vjet-histori/ google scholar
• Meksi, T. (2001). Mjeshter i Kenges Popullore. Ergi. google scholar
• Meksi, T. (2010). Etnofolku Elbasanas. Edlora. google scholar
• Minga, M. (2020). Tinguj Qe Rrefejne, Tinguj Qe Rrefehen: Elbasani Ne Regjistrimet Etnomuzikologjike Te Arkivit Audiovizual-IAKSA. Arnavutluk Albanoloji Araştırmaları Akademisi. google scholar
• Mondidantes (Yapımcı). (2020). Çohi djema shaloni atin—Teksti origjinal—Mondidantes—YouTube (Video Kaydı). https://www.youtube.com/watch?v=AW0pAOaLEGU google scholar
• Nar, M. (2020). Türk Müziği 2 İla 10 Zamanlı Usûllerde Velvele Analizi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. google scholar
• Oxygen (Yapımcı). (2024, Şubat 24). OXYGEN Pjesa 1—Krenar Doli 24.02.2024 [Video Kaydı]. https:// www.youtube.com/watch?v=JN3eBkhctOI google scholar
• Özcan, N. (2003). Mehter. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Retrieved from: https:// islamansiklopedisi.org.tr/mehter google scholar
• Shkodra, Z. (1973). Esnafet Shqiptare. Arnavutluk Tarih Enstitüsü. google scholar
• Terziu, F. (2015). Elbasani Ne Arkivat Britanike. Lulu. google scholar
• Tole, V. (2007). Folklori Muzikor “Iso-polifonia dhe Moonodia”. UEGEN. google scholar
• Tole, V. (2020, Ağustos 24). Muzika Qytetare e Tiranes. Telegrafi. https://telegrafi.com/muzika-qytetare-e-tiranes/ google scholar
• Tusha, K. (2021). Kenga Popullore Qytetare e Elbasanit dhe Vendi i Saj Ne Trashegimine Tone Kulturore (Disertacion Doktorature, Universiteti i Elbasanit “Aleksander Xhuvani”, Elbasan). https://uniel.edu. al/images/kerkimi_shkencor/Disertacioni_final_Kastriot_Tusha.pdf google scholar
• Zaçeliçi, A. (2009). Te Dhena Historike Rreth Muzikes Ne Qytetin e Elbasanit Gjate Periudhes se Pushtimit Otoman. Kultura Popullore, 1-2, 181-193. google scholar