Sosyal Bilgilerde İdeal Vatandaşlık Eğitimi Üzerine Kavramsal Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 35 - 47, 30.06.2021

Mehmet Şimşir Ali Çetiner

Öz

Araştırmanın amacı, ideal vatandaşlık ve ideal vatandaşlığın öğretimi ile ilgili kavramsal bir çözümleme yapmaktır. Bu bağlamda vatandaş, vatandaşlık ve ideal vatandaş kavramları literatüre dayandırılarak açıklanmıştır. Bununla birlikte ideal vatandaşlık öğretiminde öğretmenin görev ve sorumluluklarının neler olduğu konusu da detaylandırılarak açıklanmıştır. “İlgili Vatandaş” ve “vatandaşlık” kavramları irdelendiğinde ilk olarak Antik Yunan Çağı’nda ortaya çıktığı, modern anlamda ise ilk kez Fransa’da ele alındığı görülmektedir. Vatandaşlığın; devlet iradesiyle kişiler arası oluşturulan bağ, devlet ya da millet tarafından bireye verilen statü, bireyin bağımsız bir devlete aidiyeti şeklinde tanımlandığı görülmektedir. İdeal vatandaş, ulusal anlamda vatanını seven ve hizmet eden, evrensel anlamda ise iktisatlı, adaletli ve insan haklarına saygılı, haklarını ve sorumluluklarını bilen bireylerdir. Vatandaşlık eğitiminin ise; bireye eğitim öğretimle kazanacağı temel becerilerin yanında temel hak ve özgürlüklerinin farkında olma, hakların ve sorumlulukların öğretimi, eşitlik, özgürlük, hak, sosyal katılım gibi bilgilerin kazandırılması, yerel, ulusal ve uluslararası ilişkilerini kapsayan evrensel bir eğitimin verilmesi ve bireylerin vatandaş olarak kendi rollerinin ve sorumluluklarının farkındalığını sağlayacak şekilde yapılandırılmasıdır. Gerek ulusal ve gerekse uluslararası alanyazında vatandaşlık eğitimi tanımının temel noktası bireye hak ve özgürlüklerinin öğretilmesi şeklinde olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vatandaşlık, İdeal Vatandaşlık, Vatandaşlık Eğitimi.

Kaynakça

• Acun, İ., Demir, M. & Göz, N. L. (2010). Öğretmen adaylarının vatandaşlık yeterlilikleri ile eleştirel düşünme becerileri arasındaki ilişki. Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 1(1), 107-123.
• Akdü, Ö. (2016). Ortaokul 8. Sınıf Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi Dersinin Demokrasi Kültürüne Katkısının Öğrenci Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi: Burdur İli Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Burdur.
• Akpınar. M. ve Kaymakçı. S. (2012). Ülkemizde Sosyal Bilgiler Öğretiminin Genel Amaçlarına Karşılaştırmalı Bir Bakış. Kastamonu Eğitim Dergisi, 20 (2), 605-626.
• Alazzi, K. (2009). Youth perceptions and conceptions of citizenship: a study of Jordanian middle and high school students. Journal of Social Studies Research, 33, 2, 197-212.
• Alkın, S. (2007). İngiltere ve Türkiye’de İlköğretim Programlarındaki Vatandaşlık Eğitiminin Karşılaştırılması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Aras, H. (2000). Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Dersinde Öğrencilere İnsan Hakları İle İlgili Tutumların Kazandırılması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Arslan, S. (2014). Çok Kültürlü Toplumlarda Vatandaşlık Eğitimine Yönelik Öğretmen ve Öğrenci Düşüncelerinin İncelenmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Atasoy, T. (2015). Coğrafya Öğretiminin Aktif Vatandaşlık Eğitimindeki Rolü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas.
• Aybay, R. (2008). Vatandaşlık hukuku. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Aydın, M, Çelik, T. (2017). Ortaokul Öğrencilerinin Etkin Yurttaşlık ve Hukuk Kuralları Kavramlarına Yönelik Metaforik Algılarının İncelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42 (42), 29-43.
• Barr, R., Barth, L. J. ve Shermis, S. S. (2013). Sosyal Bilgilerin Doğası. (C. Dönmez, Çev. Ed.). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Başaran, T. (2007). İlköğretim Okullarında Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Programının Uygulanışına İlişkin Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Görüşleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Baştürk, N. (2011). İlköğretim 8. Sınıf Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi Dersi Öğretim Programı Kazanımlarının Öğrenci Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi (Konya İli Örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Branson, M. S. (2004, 20-21 Mayıs). Education for citizenship and the teaching of democracy in schools. Uluslararası Demokrasi Eğitimi Sempozyumu içinde sunuldu, Çanakkale.
• Bulandere, V. (2014). Öğrencilerin Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi Dersi Kazanımlarını Elde Etme Düzeyleri ve Derse Yönelik Görüşleri (Erzurum İli Örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Candan, R. (2006). İlköğretim 2. Kademe 7. ve 8. Sınıfta Okutulan Vatandaşlık Ve İnsan Hakları Eğitimi Dersinin Öğretimi ve Öğretiminde Karşılaşılan Güçlükler (Ardahan Örneği), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Civek, B., D. (2008). Yeni Sosyal Bilgiler 4. ve 5. Sınıf Programlarında Vatandaşlık Eğitimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Crick, B. (2007). Citizenship: the political and the democratic. British Journal of Educational Studies, 55, 3 235-248.
• Çelik, H. (2009). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Vatandaşlık Eğitiminin Bugünkü Durumu Ve Geleceğine İlişkin Görüşleri, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Çevik, Kansu, C. (2015). İlkokul 4. Sınıf Öğrencilerinde Etkin Vatandaşlık Eğitiminin Etkililiği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Çolak, R. (2015). Kavram haritalarının sosyal bilgiler eğitimi çerçevesinde tarihsel kavramların öğretiminde kullanılması: kavram haritası ile yapılan öğretim ile tutum, başarı ve kalıcılık arasındaki ilişkinin incelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Dere, İ. (2019) Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının ‘iyi vatandaş’ kavramı hakkındaki metaforik Algıları. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1), 434-456.
• Dere, İ., Kızılay, N. ve Alkaya, S. (2017). ‘İyi Vatandaş’ Kavramı, Ailede ve Okulda ‘İyi Vatandaşlık’ Eğitimi Hakkında Velilerin Görüşleri ve Algıları. International Journal Of Eurasia Social Sciences, 8,30, pp. (1974-1993).
• Dönmez, C. (2003). Sosyal Bilimler ve Sosyal Bilgiler. C. Şahin (Ed.). Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Sosyal bilgiler. (İçinde s. 31-41). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Durmuş, G. (2017). Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Küresel Vatandaşlık ve Çok kültürlü Eğitime Yönelik Tutumlarının İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Amasya.
• Eroğlu, E. (2016). Farklı Milli Kimliklere Sahip Öğrencilerin Vatandaşlık (Eğitimi) Algılarının İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Eurydıce. (2005). Citizenship education at school in Europe. Belgium: European Commission.
• Farris, P. J. (2007). Elementary and middle school social studies: an interdisciplinary, multicultural approach. (5th edition). Illınois: Waveland Press, Inc.
• Foerster, F. W. (1995). İyi İnsan, İyi Vatandaş. (3. Baskı) İstanbul: Doğan Kardeşler Yayıncılık.
• Gençtürk, E. ve Sarpkaya, G. (2015). Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Yeterlikleri. M. Safran (Ed.). Sosyal Bilgiler Öğretimi (İçinde s. 49-66). Ankara: Pegem Akademi.
• Güngör, M. (2017). Bir Kimlik İnşası Olarak Ulus-Devlet Yurttaşlığı ve Yurttaşlık Kavramının Dönüşümü. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, sayı:13 (2), s.438-464.
• Gürbüz, G. (2006). İlköğretim 7. ve 8. Sınıflarda Vatandaşlık Bilgisi Dersinde Demokrasi Eğitimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
• Güven, S. (2010). İlköğretim Birinci Kademede Vatandaşlık Eğitimi Üzerine Bir Durum Çalışması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• http://ttkb.meb.gov.tr/www/gecmisten-gunumuze-kurul-kararlari/icerik/152 Erişim Tarihi: 24.12.2020
• https://www.tdk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 12.02.2020
• Hocaoğlu, D. (2001). Gençlik, İyi İnsan, İyi Vatandaş. Gülendam, 6 (2), 24-25.
• Hoge, J. D. (2002). Character education, citizenship education, and the social studies.The Social Studies, 93(3), 103-109.
• Ignatieff, M. (1995). The myth of citizenship. Ronald Beiner (Ed.) Theorizing citizenship. Albany: State University of New York Press.
• İpek, İ. (2011). İlköğretim 6. ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Vatandaşlık Eğitiminin Sosyal Bilgiler Öğretim Programındaki Hedeflere Uygunluğu Yönünden Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Kab, İ. (2012). Türkiye’deki Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Almanya’daki Tarih, Coğrafya Ve Vatandaşlık Eğitimi Ders Kitaplarıyla Karşılaştırılması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kadıoğlu, A. (2008). Vatandaşlığın dönüşümü: üyelikten haklara. İstanbul: Metis Yayınları.
• Karatekin, K. ve Sönmez, Ö. F. (2016). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Neden Coğrafya?. D. Dilek (Ed.). Sosyal Bilgiler Eğitimi (İçinde s.151-175). Ankara: Pegem Akademi.
• Keskiner, E. (2003). Türkiye’de Din Derslerinde Vatandaşlık Eğitimi, Değerler Eğitimi Merkezi, 1 (3), 38-42.
• Kepenekçi, Y. (2014). Eğitimciler İçin İnsan Hakları ve Vatandaşlık. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Kılınç, E. ve Dere, İ. (2013). “Lise Öğrencilerinin 'İyi Vatandaş' Kavramı Hakkındaki Görüşleri”, Journal of Social Studies Education Research, 4 (2): 103-124.
• Kızılay, N. (2015). Sosyal Bilgiler Öğretmenim: Bana Göre İyi Vatandaş, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/11.
• Köroğlu, C. Z. ve Köroğlu, M. A. (2016). Bilim kavramının gelişimi ve günümüz sosyal bilimleri üzerine. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25, 1-15.
• Kuscher, M. P. (2001). Can teacher’s personality influence development of identity in pupils? A.Ross (Ed.), Learning for a Democratic Europe. (295-301). London: CiCe Publication.
• Kuş, Z. (2017). Vatandaşlık Ve Vatandaşlık Eğitimi Hakkında Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin İnançları, Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5 (8), 1-24.
• Lagos, T. G. Gloval citizenship- towards a definition 15 Mart 2020 tarihinde http://depts.washington.edu/gcp/pdf/globalcitizenship.pdf sayfasından erişilmiştir.
• Longman (2003), Dictionary of Contemporary English. UK: Pearson Longman.
• Martin, L. A. (2008). Elementary and secondary teacher education students' perspectives on citizenship. Action in Teacher Education, 30(3), 54-63.
• Martorella, P. H. (1998). Social studies for elementary school children: Developing young citizens. (2nd edition). New Jersey: Prentice-Hall Inc.
• MEB, (1973). Milli Eğitim Temel Kanunu, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1739.pdf, Erişim Tarihi: 10.10.2018.
• Mulhan, M. (2007). İlköğretim 7.Sınıf Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi Dersi Kavramlarının Öğrenilmesinde Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Faktörler İle Egitim-Ögretim Uygulamalarının Etkileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Özbek, R. (2017). Vatandaşlık ve insan hakları eğitimi ders amaçlarının gerçekleşme düzeyi. İnönü Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 18(1), 359-371. DOI: 10.17679/inuefd.302771.
• Öztürk, F. ve Yesilbursa, C. (2021). İdeal Vatandaşlık Hikâyesi: Farklı Devlet Üniversitelerinden Öğretmen Adaylarının Anlatı Sorgulaması, Eğitim ve Bilim. 1-30. DOI: 10.15390/EB.2021.9214
• Öztürk, C. ve Dilek, D. (2005). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretim Programları. s. 53-96. 5. Baskı. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Polat, E. G. (2011). Osmanlıdan günümüze vatandaşlık anlayışı. Ankara Barosu Dergisi, 3, 127-157.
• Russel, T. ve Muby, H. (1992). Teachers and teaching: From classroom to reflection. London: Falmer.
• Tay, B. (2013). Sosyal Bilgiler Öğretiminin Dünü Bugünü ve Yarını. R. Turan ve K. Ulusoy (Ed.). s.1-17. Ankara: Pegem Akademi.
• Tonga, D. (2013). 8. Sınıf Öğrencilerinin Vatandaşlık Bilinci Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Tully, J. (2008). Two Meanings of Global Citizenship: Modern and Diverse. Global Citizenship Education Philosophy. Alan Britton And Harry Blee (Ed.) Theory and Pedagogy s. 15-41. Netherlands: Sense.
• Tupper, J. A. ve Cappello, M.P. (2012). (Re)creating citizenship: Saskatchewan high school students’ understanding of the ‘good’ citizen. Journal of Curriculum Studies, 44 (1), 37-59.
• Toraman, Ç. (2012). İlköğretim 8. Sınıf Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitimi Ders Programı’nın (2010) Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Töre, N. (2017). Değişen dünyada vatandaşlık. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 5 (10), 553-595.
• Ülger, M. (2013). İnsan Hakları ve Vatandaşlık Eğitimi Ara Disiplin Alanı Uygulamasının Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Görüşleri Bağlamında Değerlendirilmesi, Turkish Journal of Education, 2 (3), 14-29.
• Üstel, F. (2008). Makbul vatandaşın peşinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Zarrillo, J. J. (2004). Teaching elementary social studies principles and applications. New Jersey: Pera.