Daśakarmapathāvadānamālā’da Üzüntü Bildiren Duygu Sözcükleri

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 164 - 172, 29.12.2021

Ahmet Ferhat Özkan

Öz

Eski Uygur Türkçesi, Maniheizm ve Budizm inancına yönelik dinî metinler bakımından zengin bir dil malzemesi sunmaktadır. Çince, Sanskritçe, Soğdca, Toharca ve Tibetçeden Uygur Türkçesine yapılan çeviriler sadece dönemin inanışına dair değil aynı zamanda Türkçenin bu dönemdeki söz varlığına ilişkin de önemli veriler sunmaktadır. Theravada Budizm’inin Vaibhāṣika okuluna ait bir eser olan ve en geç on birinci veya on ikinci yüzyılda çevrildiği düşünülen Daśakarmapathāvadānamālā (DKPAM), “on (kötü) davranış yollarının zincirleme hikâyesi” anlamına gelmektedir. Budist bir akaid ve etik kitabı olan bu hikâyede duygular önemli bir yer tutmaktadır. Metinlerde kıskançlık, aç gözlülük, öfke gibi kimi duyguların kötülüklerinden bahsedilirken Buda’dan korkulması gerektiği veya insanlara merhamet gösterilmesi gerektiği de öğütlenir. Bu “duygusal” niteliklerinden ötürü Daśakarmapathāvadānamālā, Eski Uygur Türkçesindeki duygu söz varlığını inceleyebilmek için önemli bir kaynak hâline gelir. Bu metin aynı zamanda “üzüntü, keder ve hüzün” anlam dairesine giren sözcükler bakımından da zengin bir söz varlığına sahiptir. Bu çalışmada, öncelikle, bir Eski Uygur Türkçesi metni olan DKPAM’de bu anlamı veren sözcükler tespit edilmiştir. Bu tespitin ardından, metin bağlamı içinde yapılacak yakın okuması yoluyla ilgili sözcüklerin semantik nüanslarının belirlenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur Türkçesi, Eski Türkçenin Söz Varlığı, Duygu Tarihi, Duygu Sözcükleri, Duygular ve Din

Kaynakça

• Akçataş, A. ve Arı, E. (2018). Anlambilimin Eş Anlamlılık Sorunu Üzerine. Avrasya Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 126–152.
• Bakırcıoğlu, R. (2012). Ansikolopedik Eğitim ve Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı.
• Çelik, N. (2019). Buddhist Çevre Eski Uygur Türkçesi Metinlerinde Yabancı Kökenli Sözcükler Üzerine Bir Değerlendirme. Türkiyat Mecmuası, 2 (29), 391–402.
• Clauson , G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Elmalı, M. (2009). Dasakarmapathaavadanamala: Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin- Tıpkıbasım. Marmara Üniversitesi.
• Elmalı, M. (2016). Daşakarmapathavadanamala. Ankara: Türk Dil Kurumu. Ercilasun, A. B. (2004). Türk Dili Tarihi: Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla. Ankara: Akçağ. Karakaş, S. (2021). anxiety - kaygı / anksiyete. Psikoloji Sözlüğü.
• Ercilasun, A. B. (2004). Türk Dili Tarihi: Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla. Ankara: Akçağ.
• Karakaş, S. (2021). anxiety - kaygı / anksiyete. Psikoloji Sözlüğü. https://www.psikolojisozlugu.com/anxiety-kaygi adresinden erişildi.
• Masahiro, S., Tugusheva, L. ve Shokado, S. F. (1998). Uigurubon Dasakarmapathavadanamalano kenkyü / Uygurskaya versiya Dasakarmapathavadanamala / The Dasakarmapathavadanamala in Uighur. Kyoto: Collection of the St. Petersburg Branch of the Institute of Oriental Studies Russian Academy of Sciences.
• Mert, A. (2019). Eski Türkçeden Türkiye Türkçesi ve Ağızlarına Uzanan Söz Varlığı. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Nagy, P., Biron-Ouellet, X. ve Weber, A.-G. (2021). Rituals, Relics and Religious Rhetoric. Sources for the History of Emotion içinde (ss. 41–52). NY.
• Ölmez, M. (2005). Uigurubon Dasakarmapathavadanamalano kenkyü / Uygurskaya versiya Dasakarmapathavadanamala / The Dasakarmapathavadanamala in Uighur, Masahiro Shögaİto, Lilia Tugusheva, Setsu Fujishiro, Shokado, Kyoto 1998, XII +294 + 84 s . Türk Dilleri Araştırmaları, (15), 223–232.
• Özkan, A. F. (2021). Osmanlı Türkçesinde Arapça ve Farsça Duygu Sözcükleri. Karadeniz Araştırmaları, XVIII(71), 801–825.
• Roberts, R. C. (1989). Aristotle on Virtues and Emotions. Philosophical Studies: An International Journal for Philosophy in the Analytic Tradition, 56 (3), 293–306.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• Türkmen, A. Z. ve Erdoğan, Ü. (2018). Eski Uygur Türkçesi Metinleri Üzerinden Budizm ve Maniheizm’in Savaşa Bakışı. Journal of Turkish Language and Literature, 1 (58), 175–216.
• Wilkens, J. (2016). Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien. Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā (C. 3 vol.). Turnhout: Brepols.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.