EDEBÎ METİN AKTARMALARI BAĞLAMINDA TÜRKÇEYE VE ÖZBEKÇEYE YAPILAN AKTARMALARA BİR BAKIŞ

Yıl 2019, Cilt: 48 Sayı: 223, 323 - 340, 15.08.2019

Veli Savaş Yelok

Öz

Bir milletin gelenek ve göreneklerini, millî ve manevi değerlerini öğrenme

yollarından biri de onun edebiyatını tanımaktır. Aktarma çalışmalarına

konu olan edebî metinler, kurmaca olmaları ve meydana gelişlerinde kullanılan

sanatsal dil sebebiyle güçlü bir anlatım ve kültürel birikim içeren, sanat değeri

yüksek metinlerdir. Türk topluluklarının edebiyatlarından edebî metinleri çevirme

çalışmaları, esasen 1990’lı yıllardan önce başlamış olsa da bu, 1991 yılında

Sovyetler Birliğinin dağılması sonrasında daha geniş çevrelerin konusu hâline

gelmiştir. Bu makalede, Türkçeden Özbek Türkçesine ve Özbekçeden Türkiye

Türkçesine yapılan edebî metin aktarma çalışmaları ile her iki lehçede karşılıklı

olarak aktarılan eserler ve bunların sayısı hakkında bilgi verilerek bir durum

tespiti yapılması amaçlanmıştır. Söz konusu lehçelere aktarması yapılan eserlerin

yazarlarının edebî yönelişleri hakkında da değerlendirme yapılmıştır. Ayrıca

Özbek ve Türk yazarlarının aktarılmış/tercüme edilmiş eserlerinden hareketle

yapılacak yeni tercümelerde, yazar ve eser tercihleriyle tercüme sürecinde takip

edilecek esaslarla ilgili tespit ve değerlendirmelere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Özbek Edebiyatı, Çağdaş Türk Edebiyatı, Edebî eser aktarması, Aktarma/ Tercüme

Kaynakça

• AHMAD, Said (2012). “Gidilince Dönülmeyen Kapı”, Çev. Fatma Açık, Özbek Hikâyeciliği ve Özbek Edebiyatından Seçme Hikâyeler, Kurgan Edebiyat Yay., Ankara, 2012.
• AHMAD, Said (2014). “Bahar Suları”, Çev. Tuğba Bayraktarlar, Kardeş Kalemler, S. 85.
• AHMEDOĞLU, Muhammed Ali (2008).Ulu Egemenliğe Doğru, Akt. A. Enis Turan, Doğu Kütüphanesi Yay., İstanbul.
• AKALIN, Şükrü Halûk vd. (2012). Yazım Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara. AKARSU,Bedia (1984). Dil-Kültür Bağlantısı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• AKTAŞ, Tahsin (1996). Çeviri İşlemine Genel Bir Bakış, Orsen Matbaacılık, Ankara.
• ALP, Dundar (2013). “Sharqning Buyuk Xukmdori - Roman”, Çev. Tohir Qahhor, Jahon Adabiyoti Jurnali, S. 4, 5.
• AYBEK, M. T. (1995). Nevai, Çev. Ahsen Batur, Ötüken Yay., İstanbul.
• ÂYNÎ, Sadreddin (1970). Buhara Cellâtları, Çev. Yalçın Tura, Varlık Yay., İstanbul. BAHODIRO‘G‘LI,
• Yavuz (2010). Xorazm, Çev. B. M. Sharif, O‘zbekiston, Toshkent. BAHODIRO‘G‘LI, Yavuz (2011). Malazgirtda Juma Tongi (Roman), Çev. B. M. Sharif, Extremum Press, Toshkent.
• BAKİYEV, Nabican (2010). Enver Paşa’nın Vasiyeti, Çev. Çağatay Koçar, Doğu Kütüphanesi Yay., Ankara.
• BAYDEMİR, Hüseyin (2013). Özbek Halk Masalları, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara.
• BEYATLI, Yahya Kemal (1993). “Rubâî”, Hayyâm Rubâîlerini Türkçe Söyleyişler’le Rubâîler, Yahya Kemal Enstitüsü Yay., İstanbul
• BOʻTAYEV, Shoyim (2014). “Hisamiddin El- Yaği”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 19.
• BOYQURT, F. (2008). Hikoyalar: Kombayn / Dadamning Ishi / Uchoq Chiptasi, Çev. Miraziz A’zam, Jahon Adabiyoti Jurnali, Sayı 4.
• BOZKURT, B. (1989). “Dil Engelini Aşmak: Çeviri ve Sorunları Üzerine Bir İnceleme”, H.Ü. Sos- yal ve İdari Bilimler Fakültesi Beşeri Bilimler Dergisi, Ankara.
• BUGʻRA, Tariq (2006). “Usmon Gʻozixon - Tarihiy Roman”, Çev. Fayzi Shohismoil, Jahon Adabiyoti Jurnali, S. 5, 6.
• CHAQIROʻZ, (1997). Roji “Tarih Tilga Kirganda: Yuragimga Yaqin Goʻshalar Turk Subayining Xotiralari (1914-1923 Yillar)”, Çev. R. Sharipov, Jahon Adabiyoti Jurnali, S. 5.
• CHOʻLPON (2013). “Ekmekçi Kız”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 12.
• CÖMERT, Bedrettin (1978). “Kurumsal Açıdan Çeviri Sorunu”, Türk Dili Aylık Dil ve Yazın Dergisi, S. 322.
• CUMANBULBULOĞLİ, Ergaş (2017). Özbek Destanları VI: Dalli, Haz. Cabbar Eşankul, Akt. Dilek Sezer, Ankara Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• DARVISH, Suot (2002). “Fosforli Javriya – Roman”, Çev. Boboxon Muhammad Sharif, Jahon Adabiyoti Jurnali, S. 7, 8.
• DİNÇAY, Köksal (1995). Çeviri Kuramları, Neyir Yay., Ankara.
• ERHAT, Azra (1978). “Türk Dili - Çeviri Sorunları”, Türk Dili Aylık Dil ve Yazın Dergisi, S. 322.
• ESHONQUL, N. (2015). “Bahaddin’in Köpeği”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 28. FEDAKÂR,
• Selami (2011). Özbek Sözlü Geleneğinde Masallar, Egetan Yay., İzmir.
• FEDAKÂR, Selami (2016). Özbek Destanları 5: Rüstem Han Destanı, Akt. Selami Fedakâr, AKDT- YK Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• FOIQ, Said (1977). Mahalla Qahvaxonasi (Hikoyalar), Çev. Mirvali Azam, Gʻafur Gʻulom Nashriyoti, Toshkent.
• Nuri (1977). Yashil Kecha (Roman), Çev. Mirvali Azam, Gʻafur Gʻulom Nashriyoti, Toshkent.
• GUNTEKIN, Rashod Nuri (2014). Choliqushi (Roman), Çev. M. Ismoiliy, Sharq Nashriyoti, Toshkent.
• GURPINAR, Husayn Rahmi (2002). Jinlar Orasida Qolgan Qiz, Çev. P. Kenjayeva, Yangi Asr Avlodi Nashriyoti, Toshkent.
• GÜVENÇ, Bozkurt (1985). Kültür Konusu ve Sorunlarımız, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• HAMDAM, Ulugʻbek (2015). “Müslüman”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 26.
• HOTAMOV, Gʻaffor (2014). “Baba”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 22. IBODINOV, Alisher (2017). “Güneş de Alevdir”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 37.
• IBROHIMOV, B. vd. (1958). Тürk Hkâyeler, Özbekistan SSC Devlet Bedii Edebiyat Neşriyati, Taşkent. // Иброҳимов, Б. вд., Турк Ҳикоялари, УЗССР Давлат Бадиий Адабиёт Нашриёти, Тошкент.IBROHIMOVA, Muazzam (2019). “İncir”, Çev. Hüseyin Baydemir, Hece Öykü, S. 92. JOVLIYEV, Javlon (2019). “Buhara, Buhara, Buhara”, Çev. Hüseyin Baydemir, Temrin, S. 94. KABUL, Nur Ali (1996). Unutulan Sahiller, Çev. D. Ahsen Batur, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara. KADİRİ, Abdullah (1993). Ötken Künler, Çev. Ahsen Batur, Art Yay., İstanbul
• KADİROV, Pirim (2009). Son Timurlu “Babür ve Oğullarının Romanı” (Tam Metin), Çev. Ah- sen Batur, İleri Yay., İstanbul.
• KAHHAR, Abdulla (2001), Muhabbat (Sevda), Akt. Ayhan Çelikbay, KTMÜ Yayınları, Bişkek. KARAKAŞ, Şuayip (2002), Özbek Hikâyeci Mirkerim Asım, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları, Bişkek.
• MİRZAYEV, T., İŞANKUL C. (2011). Özbek Destanları 4: Huşkeldi ve Belagerdan, Akt. Rıdvan Öztürk, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• MİRZAYEV, Töre (2009). Özbek Destanları I: Erali ve Şirali, Haz. Selami Fedakâr, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• MUSAOĞLU, Mehman (2003). “Türkçede Çeviri ve Aktarma”, Bilig, Sayı 24. MUXTOR, Asqad (2015). “Gölge Oyunu”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 25.
• NALCIOĞLU, Ahmet Uğur (2001). Adolf Muschg’un ‘Im Sommerdes Hasen’ Adlı Romanında Kültürlerarası Sorunlar ve Etkileşim, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• NESİN, Aziz (1978). Futbol Qiroli (Roman), Çev. B. Boyqobilov –X. Eshtoʻhtarov, Yosh Gvardiya Nashriyoti, Toshkent.
• NESİN, Aziz (1998). “Hajviy Hikoyalar: Nahotki, Mamlakatingizda Eshaklar Yetishmaydi?”, Çev. Orif Farmon, Jahon Adabiyoti Jurnali, S. 4.
• NESİN, Aziz (2005). “Hajviy Hikoyalar: Dardi Bedavo/ Dengiz Oyoq Ostida/ ChegaraUstidagi Uy”, Çev. Nasir Muhammad, Jahon Adabiyoti Jurnali, S. 1.
• NESİN, Aziz (2006). Gʻaroyib Bolalar (Roman), Çev. Miad Hakimov, Sharq Nashriyoti, Toshkent. NESİN, Aziz (2006). Hayvonlar Haqida Hikoyalar, Çev. Miad Hakimov, Sharq Nashriyoti, ToshkenNESİN, Aziz “Hikoyalar: Oʻzing Aybdorsan / Adabiyot Muxlisi / Esini Kirgizib Qoʻydi / Odam Qanday Aqldan Ozadi”, Çev. Shodmon Otabek, Jahon Adabiyoti Jurnali, S. 9.
• NORMATOV, Nodir (2015). “Bir Gün Karınca Olup”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 23.
• OʻNAR, Sobir (2018). “Karpuz”, M. Yoldaşev - Y. Özkaya, Bağımsızlık Dönemi Özbek Edebi- yatı, Bengü Yay., Ankara.
• OTAXON, Olim (2014). “Dördündü Kattaki Sararmış Pencere”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 21.
• OTSIZ, Husayn Nihol (2006). “Ko‘kbo‘rilarning Tirilishi – Romandan Parcha”, Çev. Tohir Qahhor, Jahon Adabiyoti Jurnali, S. 11, 12.
• OTSIZ, HusaynNihol (2011). Ko‘kbo‘rilarning O‘limi, Çev. Tohir Qahhor, “Ofset Print”, Toshkent.
• OTSIZ, Husayn Nihol (2017). Ko‘kbo‘rilarningTirilishi, Çev. Tohir Qahhor, O‘zbekiston Nashriyoti, Toshkent.
• ÖZ, A., KUÇKARTAYEV, İ. (1997). Kelinler Kozgalanı (Gelinlerin İsyanı), Akt. A. Öz-I. Kuçkartayev, Ecdad Yayınları, Ankara.
• PAMUQ, Oʻrxon (2008). “Deraza Orti Manzaralari – Hikoya”, Çev. O. Suyundikova- N. Jo’raye- va, Jahon Adabiyoti Jurnali, S. 5.
• PAMUQ, Oʻrxon (2008/2009). “Istanbul: Xotiralarva Shahar”, Çev. Miraziz A’zam, Jahon Adabi- yoti Jurnali, 2008, S. 10, 11, 12; 1.
• QAHHOR, Abdulla (2012). “Korku”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 10.
• QOBUL, Nurali “Güvercinlerin Dönmediği Akşam”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 20. QODIRIY, Abdulla (2013). “Cinler Bezmi”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 11. RAHİMOV, Kadir (2007). Özbek Destanları 3: Ayçınar Destanı, Haz. Ayşe Solmaz, Ankara Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
• SEYFEDDİN, Ömer (1998), “Sirli Mobad”, Akt. A. Öz, Ş. Usmanova, Özbekistan Edebiyatı ve Sanatı, Taşkent, Ocak 1998.
• SİYÂYEV, Sadullah (2017). Ahmet Yesevî, Akt. Şuayip Karakaş, Cümle Yay., Ankara. Şükrulla (1993). Kefensiz Gömülenler, Çev. Ahsen Batur, İtil Yay., İstanbul. Şükrullah (2009). Kefensiz Gömülenler, Akt. Şuayip Karakaş, Berikan Yay., Ankara.
• TOHTABAYEV, Hudayberdi (2003). Sarı Devin Ölümü: Sihirli Kalpak-1, Çev. Ahsen Batur, Minik Serçe Yay., İstanbul.
• TOHTABAYEV, Hudayberdi (2003). Sarı Devin Ölümü: Sarı Devin Sonu-2, Çev. Ahsen Batur, Minik Serçe Yay., İstanbul.
• UMARBEKOV, Oʻlmas (2012). “Altın Yapraklar”, Çev. Tuğba Bayraktarlar, Kardeş Kalemler, S. 63.
• XOLMIRZAYEV, Shukur (2014). “At Sahibi”, Akt. V. Savaş Yelok, Kurgan Edebiyat, S. 18.
• YAKUBOV, Adil (2003). Köhne Dünya, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul.
• YAKUBOV, Adil (2008). Adalet Menzili, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul. YAKUBOV, Adil (2008). Uluğbeyin Hazinesi, Çev.Ahsen Batur, Selenge Yay., İstanbul.
• YAKUBOV, Adil (2009). İbni Sina (Doktorların Doktoru İbni Sina’nın Romanı), Çev. Ahsen Batur, İleri Yay., İstanbul.
• YAKUBOV, Adil (2009). Mukaddes, Çev. Ahsen Batur, İleri Yay., İstanbul.
• YasharKemol (2001). Ilonni Oʻldirsalar (Roman), Çev. Lola Aminova, Yangi Asr Avlodi Nashriyoti, Toshkent.
• YOLDAŞOĞLU, Fazıl (2000). Alpamış Destanı, Haz. Aysu Şimşek-Canpolat, Aynur Öz, Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara.
• YOLDAŞOĞLU, Fazıl (2007). Özbek Destanları 2: Melike Ayyar Destanı, Akt. Dilek Yücel, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara. ЕЛЎҚ, В. Саваш, КЕНЖАЕВА, Пошшажон (2011). Кутилмаган Меҳмон, Akademnashr, Тошкент. КЕНЖАЕВА, Пошшажон (2015). Бинафша (Ҳикоялар), “Мумтоз Сўз”, Тошкент. МАҲМУДОВА, Ҳикоят (1979). Турк Ҳикоялари, Çev. Ҳикоят Маҳмудова, Ғафур Ғулом Нашриёти, Тошкент.