ESKİ TÜRK EDEBİYATINDA TÜRK DİLİ BİLİNCİ VE ZEVKİ

Yıl 2020, Cilt: 49 Sayı: 226, 371 - 399, 05.05.2020

Lokman Taşkesenlioğlu

Öz

Tanzimat döneminden günümüze Türk dili üzerine pek çok çalışma yapılmış, hatta 20. yüzyılın başından itibaren milliyetçilik akımının temeline millî dil şuuru yerleştirilerek devlet politikası haline getirilmiştir. Fakat bu şuur Tanzimat ile başlamamış, eski edebiyatımızda da bu konuda fikir beyan eden pek çok önemli isim olmuştur. Klasik edebiyatımızda Kaşgarlı Mahmut, Âşık Paşa, Alî Şîr Nevâî gibi bazı örneklerden başka mevcudiyeti çok fazla bilinmeyen Türkçe hassasiyeti
nadir rastlanan bir durum da değildir. Pek çok şair gururla Türkçe şiir söylediklerini ifade etmişler; Türkçe şiir yazmanın zahmetli olsa da sonucun eşsiz olduğunu, Türkçeyle de üstün şiir yazılabileceğini söylemiş ve göstermişlerdir. Hatta Türkçeyi hor gören, yetersiz bulan şairleri eleştirmiş ve Türkçenin Türkler arasında dahi değerinin yeterince bilinmediğinden şikâyet etmişlerdir. Bu çalışmada İslami Devir edebiyatımızın ilk ürünlerinden divan şiirinin en şaşaalı dönemlerine kadar pek çok
söz üstadının Türk dili ile ilgili görüşleri, dil konusundaki hassasiyetleri ve Türk dilinin edebiyat dili oluşundaki hizmetleri örneklerle ifade edilmeye çalışılacaktır. Bu minvalde Türkçenin güzelliklerinden özellikle istifade eden Yunus Emre, Necâtî, Şah İsmail, Bâkî, Evliyâ Çelebi, Nedîm, Şeyh Gâlib; Türkçeden övgüyle söz eden Erzurumlu Mustafa Darîr, Gülşehrî, Sinan Paşa, Molla Aşkî; Türkçenin nasıl kullanılması ve zenginleştirilmesine dair fikirlerini beyan eden Yusuf Has Hacib, Ahmet
Yesevî, Fuzûlî ve Türkçenin yeterince bilinmemesini eleştiren Sultan Veled, Âşık Paşa, Alî Şîr Nevâî gibi şahsiyetlerin eserlerinden örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik edebiyat, divan şiiri, Türkçe, dil bilinci, Türkçecilik

Kaynakça

• AKALIN, Şükrü Haluk (2008). Bin Yıl Önce Bin Yıl Sonra Kâşgarlı Mahmud ve Divanü Lugat’it Türk, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• AKAR, Ali (2013). Türk Dili Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• AKPINAR, Yavuz. (1981). “Hatai”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergâh Yayınları, İstanbul, C.4, ss.152-153.
• ALPARSLAN, Ali (1988). Şeyh Gâlib, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ANIL, Adile Yılmaz (2010). “Şah İsmail, Edebiyat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, C.38, ss.256.
• ARAT, Reşit Rahmeti (2008). Kutadgu Bilig, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• ATALAY, Besim (2013). Kaşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it Türk, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• BANARLI, Nihat Sami (1998). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• BURMAOĞLU, Hamit (1983). Lâmi’î Çelebi Divan, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• ERCÜLASUN, Ahmet Bican (2013). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ERDOĞAN, Mehtap (2009). “Divan Şiirinde Mahallileşme Kavramı ve Bâkî Divanı’nda Bazı Mahalli Unsurlar”, Turkish Studies, S.4/5, ss. 114-165.
• ERKUL, Rasih (2009). “Mahallileşme ve Nedîm’in Şarkıları”, Turkish Studies, S.4/5, ss. 166-181.
• ERTAYLAN, İsmail Hikmet (1961). Sinan Paşa Ma’ârifnâme, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• GIBB, E. J. Wilkinson (1999). Osmanlı Şiir Tarihi, Çev. Ali Çavuşoğlu, Akçağ Yayınları, Ankara.
• GÖKYAY, Orhan Şaik, DANKOFF, Robert ve KAHRAMAN, Seyit Ali. (1996). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• GÜNGÖR, Şeyma (1987). Fuzûlî Hadikatü’s-Sü’eda, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.,
• HORATA, Osman (2004). “Nazım (Son Klasik Dönem)”, Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, C.5, ss. 443-551.
• İZ, Fahir ve KUT, Günay (1985). Büyük Türk Klasikleri, Ötüken-Söğüt Yayınları, İstanbul.
• KAHRAMAN, Seyit Ali ve DAĞLI, Yücel (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• KALKIŞIM, Muhsin (1994). Şeyh Gâlib Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• KARAHAN, Abdülkadir (1996). “Fuzûlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, C.13, ss. 240-246.
• KARTAL, Ahmet (2017). “Türk Dilinin İnkişafında Önemli Bir Yeri Olan Şair: Yunus Emre”, Yunus Emre Kitabı, Akçağ Yayınları, İstanbul, ss. 263-250.
• KORKMAZ, Zeynep (1995). Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KÖKSAL, Mehmet Fatih (2012). Eski Türk Edebiyatında Tenkit ve Teori, Kesit Yayınları, İstanbul.
• KÜÇÜK, Sabahattin (1994). Bâkî Divanı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1968). Ali Şir Nevaî Hamse, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• MACİT, Muhsin (1997). Nedîm Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• MACİT, Muhsin (2010). “Garip Şair: Necati”, Dil ve Edebiyat, S.24, ss. 23-35.
• MADEN, Sedat (2008). “Türk Edebiyatında Seyahatnameler ve Gezi Yazıları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.37, ss. 147-158.
• MANSUROĞLU, Mecdut (1958). Sultan Veled’in Türkçe Manzumeleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• MAZIOĞLU, Hasibe (2007). Fuzûlî Üzerine Makaleler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ÖZMEN, İsmail (1998). Alevi – Bektaşi Şiirleri Antolojisi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ÖZÖNDER BARUTÇU, F. Sema (1996). Ali Şîr Nevâyî Muhâkemetü’l-Lugateyn, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• PARLATIR, İsmail (2014). Fuzulî Türkçe Divan, Akçağ Yayınları, Ankara.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ ve BOŞDURMAZ, Nurcan (2012). Molla Aşkî Dîvân, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ ve KARTAL, Ahmet (2007). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul.Eski Türk Edebiyatında Türk Dili Bilinci ve Zevki
• TARLAN, Ali Nihat (1986). “Necati İsa Bey”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergâh Yayınları, İstanbul, C.6, ss. 548-550.
• TATCI, Mustafa (2016). Divan-ı Hikmet Hoca Ahmed Yesevî, Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• TİMURTAŞ, Faruk (1980). Yunus Emre Divanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• TÜRK, Hatem (2015a). “Türk Edebiyatında Anadolu’ya Geri Dönüş 1”, Türkiz, S. 34, ss. 141-150.
• TÜRK, Hatem (2015b). “Türk Edebiyatında Anadolu’ya Geri Dönüş: Saray’dan Sîne-i Millete”, Töre, S. 24, ss. 6-11.
• ÜKÜBAYEVA, Layli. (2008). “Paha Biçilmez Edebî Miras: Kaşgarlı Mahmud’un Divanu Lügati’t-Türk’ü”, Uluslararası Divânu Lugati’t-Türk Sempozyumu, İstanbul, ss. 357 365.
• YAVUZ, Kemal (1983). “XIII-XVI. Asır Dil Yadigârlarının Anadolu Sahasında Türkçe Yazılış Sebepleri ve Bu Devir Müelliflerinin Türkçe Hakkındaki Görüşleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.27, ss. 9-57.
• YAVUZ, Kemal (2000). Âşık Paşa Garîb-Nâme, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• YAVUZ, Kemal (tya ). Gülşehrî’nin Mantıku’t-Tayrı (Gülşen-nâme) Metin –Aktarma.Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• YAVUZ, Kemal (tyb ). Muînî’nin Mesnevî-i Murâdiyye’si. Kültür ve Turizm BakanlığıYayınları.