ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN MEKÂNSAL DÜŞÜNME BECERİLERİ

Yıl 2020, Cilt: 49 Sayı: 227, 217 - 243, 01.08.2020

Hasan Gönülaçar , Mustafa Öztürk

Öz

İlkokul ve ortaokulda, öğrencilere temel beceriler,
değerler ve toplumsal aidiyet kazandırabilme konusunda sosyal bilgiler dersi ve
sosyal bilgilerin alt disiplini olan coğrafya eğitimi önemli bir yer
tutmaktadır. Coğrafya eğitiminin temelinde ise mekân ve mekânsal düşünme becerileri
vardır. Bu araştırmada öncelikle bir Delfi çalışması aracılığı ile mekânsal
düşünme becerileri ve bu becerilerin göstergeleri beşinci ve sekizinci sınıf
düzeyleri için belirlenmiştir. Bu sayede ortaokula başlayan ve bitiren öğrencilerin
sahip olması beklenen mekânsal düşünme becerileri ve göstergeleri tespit
edilmiştir. Ardından belirlenen mekânsal düşünme becerileri ve göstergelerine
göre Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı değerlendirilmiş ve mekânsal
düşünme becerileri seviye belirleme testleri hazırlanarak uygulanmıştır. Alan
uzmanı beş akademisyenin yer aldığı Delfi uygulaması sonrasında ortaokul
düzeyinde geliştirilmesi gereken 11 alt beceri ve 5.sınıflar için 33,
8.sınıflar için 32 göstergeden oluşan mekânsal düşünme becerileri
oluşturulmuştur. Bu becerilerden hareketle geliştirilen test Kayseri ilindeki
bir ortaokulda öğrenimlerini sürdüren 5. ve 8. Sınıf düzeyindeki ikişer şubede toplam
80 öğrenciye uygulanmıştır. Elde edilen bulgulara göre Sosyal Bilgiler Dersi
Öğretim Programı’nın 5. ve 8. sınıflarda öğrencilerin geliştirmesi beklenen
mekânsal düşünme becerilerini tam olarak karşılamadığı, bu becerilerin
kazanımlara sistematik ve öğrencilerin ilerlemesini sağlayacak bir anlayışla
yansıtılmadığı belirlenmiştir. Araştırmaya katılan beşinci sınıf öğrencilerinin
genel başarı ortalaması yüzde 37,26 iken, sekizinci sınıf öğrencilerinin genel
başarı ortalaması yüzde 32,43’tür. Beşinci sınıf öğrencileri sadece hiyerarşi
becerisinde yüzde 50 ve üzeri başarı ortalaması gösterirken, sekizinci
sınıflarda yüzde 50 üzeri başarı gösterilen tek beceri karşılaştırmadır. Beşinci
sınıftan sekizinci sınıfa gelindiğinde başta konum, koşullar, bağlantılar ve
bölge olmak üzere birçok alt beceride bir gerilemenin olduğu tespit edilmiştir.
Bu sonuçlar çalışmaya katılan öğrencilerin mekânsal düşünme becerilerinin
yeteri düzeyde gelişmediğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Mekânsal düşünme becerileri, Coğrafya, Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı

Kaynakça

• Akengin, H. & Ersoy, F. (2015). Sosyal bilgiler eğitiminde mekânsal öğrenme ortamlarının tarihçesi, Sosyal bilgiler eğitiminde mekânsal öğrenme ortamları ( Ed. R. Sever & E. Koçoğlu), Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Arı, Y. (2005). Amerikan kültürel coğrafyasında peyzaj kavramı, Doğu Coğrafya Dergisi, 13, 311-340.
• Ata, B. (2014). Sosyal bilgiler öğretim programı, Sosyal bilgiler öğretimi ( Ed. M. Safran), Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Atılgan, G. (2010). Küreselleşme süreci ve ulusal kültür, Mülkiye Dergisi, 34 (266), 5-23.
• Bacanlı, H. (2000). Gelişim ve öğrenme, Ankara: Nobel Yayın.
• Bahar, H. H., Sayar, K., Başıbüyük, A. (2010). İlköğretim öğrencilerinin kroki okuma becerilerinin incelenmesi (Erzincan örneği), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (1), 229-246.
• Balderstone, D. & Lambert, D. (2000). Learning to teach geography in the secondary school, A Companion to school experience, London: Routeledge Falmer.Brewer, E. W. (2007). Delphi technique., Encyclopaedia of measurement and statistics-1, (Eds. Salkind, N. J. & Rasmussen, K.), USA: SAGE.
• Ertuğrul, Z. (2008). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin harita ve küre kullanım becerilerinin tespiti, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Gersmehl, P. (2008). Teaching geography second edition, London: The Guilford Press.
• Golledge, R. G., Marsh, M., Battersby, S. (2008). Matching geospatial concepts with geographic educational needs, Geographical research, 46(1), 85-98. Doi: 10.1111/j.1745-5871.2007.00494.x
• Gönülaçar, H. (2019). Ortaokul öğrencilerinin mekânsal düşünme becerilerinin gelişimi: bir durum çalışması, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Jo, I. & Bednarz, S.W. (2009). Evaluating geography textbook questions from a spatial perspective: using concepts of space, tools of representation, and cognitive processes to evaluate spatiality, The Journal of Geography, 108 (1), 4-13.
• Karatekin, K. & Sönmez, Ö.F. (2016). Sosyal bilgiler öğretiminde neden coğrafya?, Sosyal bilgiler eğitimi ( Ed. D.Dilek), Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Koç, H. & Aksoy, B.(2014). Harita becerileri ve 11-14 yaş grubundaki öğrencilerin yapabilecekleri harita becerileri, Sosyal bilgiler öğretimi (Ed. M. Safran), Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• MEB (2005). İlköğretim sosyal bilgiler öğretim programı,(eğitim amacıyla hazırlanan taslak baskı) , Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (2018). Sosyal bilgiler öğretimi programı, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Mohan, L., Mohan, A., Uttal, D. (2015). Research on thinking and learning with maps and geospatial technologies [Harita ve mekânsal teknolojilerle düşünme ve öğrenme araştırmaları] (Çev. M. Öztürk), Coğrafya Eğitimi Dergisi [Turkish Journal of Geography Education], 1(2): 63-77.
• Newcombe, N.S. & Frick, A. (2010). Early education for spatial intelligence: why, what, and how. Mind, Brain, and Education. 4 (3): 102-111.
• NRC (2006). Learning to think spatially: GIS as a support system in the K-12 curriculum, , Washington, DC: National Academies Press
• Öztürk, M. (2007). Coğrafya; gelişimi, içeriği ve eğitimi, Kuram ve uygulamada coğrafya eğitimi ( Ed. S. Karabağ, ve S. Şahin), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Öztürk, M. (2010). Mekânı algılama becerisi, Tarih nasıl öğretilir? tarih öğretmenleri için özel öğretim yöntemleri ( Ed. M. Safran), İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Öztürk, M. (2014b). Dijital çağın eşiğinde öğretmen eğitimi, Yeni Türkiye Dergisi, 983-996.
• Sever, R. (2015). Sosyal bilgilerde mekânsal öğrenme ortamları ile ilgili temel kavramlar, Sosyal bilgiler eğitiminde mekânsal öğrenme ortamları (Ed. R. Sever ve E. Koçoğlu), Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Sönmez, Ö. F. & Aksoy, B. (2013). Cumhuriyetten günümüze ilköğretim programlarında harita becerileri, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 171, 269-288.
• Thrift, N. (2003). Space: The fundamental stuff of geography, Key concept in geography ( Eds. S.L. Holloway, S.P. Rice & G Valentine), London: Sage.
• Tümertekin, E.& Özgüç, N. (2017). İnsan, çevre ve mekân, İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Türk Dil Kurumu Güncel Sözlük (2019). http://sozluk.gov.tr/ adresinden yararlanılmıştır.
• Uğurlu, N. & Aladağ, E. (2015). Mekânsal düşünmenin sosyal bilgiler öğretim programındaki yeri ve öğretmenlerin bu beceri hakkındaki görüşleri, Marmara Coğrafya Dergisi, 32, 22-42.
• Uysal, A.(2015). Londra’daki türklerde mekân ve aidiyet ilişkisi, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, 30, 61-78.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.