Trabzon’un Yomra İlçesı̇nde Sığırlara Verı̇len Adlar Üzerı̇ne Bı̇r İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 127, 260 - 269, 21.09.2020

Aleyna Yıldırım

Öz

İnsanoğlu var olduğu günden bu yana kendi türü başta olmak üzere canlı ve cansız etrafındaki birçok varlığa ad verme ihtiyacı duymuştur. Ad ile adı taşıyanın yazgısı arasında doğrudan bir bağ kurulduğu düşüncesi hemen hemen bütün toplumlarda geçerlidir. Bu yönüyle ad verme meselesinin sıradan bir konu olmadığı söylenebilir. Bu çalışmada hayvan adları özelinde sığır adları üzerinde durulmuş, Trabzon’un Yomra ilçesinde halkın sığırlarına verdikleri adlar, sözlü kültür ortamından yapılan derlemeler neticesinde mülakat tekniğiyle tespit edilmiştir. Çalışmada yaşamını yaylacılık ve mandıracılıkla sürdüren bölge halkı için önemli bir yere sahip olan sığırların adlarını, halkın neye göre verdiğinin yanıtı aranmıştır. Sığırlar, yöre halkı için etinden, sütünden ve derisinden yararlanılan canlı olmanın yanı sıra yoğun bir kültürel mirasın en temel öğesi, hayati bir parçası olduğu görülmüştür. Özellikle kadınlar, sığırlarına ev hanesinden bir üyeymiş gibi davranmaktadır. Sığırların bu kadar aileden sayılmaları, onlara çeşitli şekillerde seslenme ihtiyacını beraberinde getirmiş ve bu durum onların adlandırılmasına neden olmuştur. Araştırmada sekiz kaynak kişi ile görüşülmüş ve 111 sığır adı tespit edilmiş ve bunlar 17 başlık altında tematik olarak şu şekilde tasniflenmiştir: 1. Sığırın doğduğu gün, ay ve mevsimle ilgili adlar, 2. Tarihi kahraman ve siyasal liderle ilgili adlar, 3. Hayvan, maden vb. kökenli adlar, 4.Sığırın doğduğu yerle ilgili adlar, 5. Minnet, hayranlık, dostluk duygularıyla ilgili adlar, 6.Kozmik, göksel ve meteorolojik olaylarla ilgili adlar, 7.Uyumlu adlar, 8.Modayla ve kültür değişmeleriyle ilgili adlar, 9.Yaşatıcı güçler ile ilgili adlar, 10.Gül ile ilişkilendirilen adlar, 11.Sığırın cinsi ile ilgili adlar, 12. İnsan adlarıyla ilgili adlar, 13.Fiziki özellikleri ile ilgili adlar, 14. Rengiyle ilgili adlar, 15.Huyu (mizacı) ile ilgili adlar, 16. Nazar ile ilgili adlar, 17.Diğer adlar. Yöre halkının sığırlarına ad vermesi, onları tıpkı insan gibi kişileştirdiğinin ve değer verdiğinin bir ispatı olarak da değerlendirilmelidir. Sığırlara verilen adların tasniflenmesine yönelik yeni bir tasnif ve analiz ortaya koyan bu çalışma, bu konuda halkbilim ve dilbilim alanındaki bir boşluğu doldurmanın yanında bu konuda çalışacak başka araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Halkbilim, adbilim, sığır adları, tasnif, Trabzon/Yomra

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Haluk (2010).Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yay.Aksan, Doğan (2015). Her Yönüyle Dil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.Artun, Erman (2016). Türk Halkbilimi. Adana: Karahan KitabeviBalcı, Fatih (2018). Türk Kültür Tarihinde Sığır. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. Ankara.Çağatay, İrfan (2014).“ Doğu Karadeniz’de /-a/ Sonekiyle Biten Sığır Adları”. Acta Turcica Dergisi.(1/1)Çakır, Emine (2018). “ Toplumsal Bellekte Ad Verme Geleneği Ve İdeoloji: Satuk Buğra Han”. Milli Folklor Dergisi. (30/119)Duman, Mustafa (2011). Trabzon Halk Kültürü. İstanbul: Heyamola Yay.Eren, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Dizgi BaskıÖrnek, Sedat Veyis (2014). Türk Halkbilimi. Ankara: Bilgesu Yay.Sakaoğlu, Saim (2001). Türk Ad Bilimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas&kategori1=derlay&kelime1=sığır ( erişim tarihi; 21.03.2019) https://www.sabah.com.tr/yasam/2019/03/20/35-yaşındaki-inek-şaşırtıyor (erişim tarihi; 24.03.2019)https://youtu.be/Wdr3ZC3gUO0 (erişim tarihi; 24.03.2019)