Gothic Images and Allegories of Turkish Folk Beliefs

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 144, 99 - 110, 12.12.2024

Mine Nihan Doğan

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1272894

Öz

People have been living as they believe since the beginning of history of humanity. The believers are turning into rituals with habits as a way of life. In the context of fear, the factor of uncanniness is hidden on the basis of the fact that people transform their beliefs into ritual behavior. Uncanniness spreads by creating a culture of fear and influencing the feelings and thoughts of the people. However, gothic and grotesque aesthet- ics, with their structure that transforms the culture of fear into an image, conflict with the concept of the sacred, which is the basis of folk beliefs. These aesthetic structures, which emerged when superstitions took the place of the sacred, give rise to the allegorical gothic imagination. Thus, the changes observed in the socio-cultural structure with its structure going from observation to image show how folk beliefs have been shaped in pre-modern, modern, post-modern periods. The fact that superstitious beliefs have taken shape in the outside world as references reveals that although they have established a dominant discourse on women since medieval antiquity, the elements based on women's perception of beauty, beauty-ugliness aesthetics and women's gothic have been dealt with by entering different patterns in Turkish folk beliefs. The images that produce a formal form through women's gothic are in the nature of criminalizing women in terms of jinx. As a universal indicator, “jinx” beautifications appear in the Anatolian geography through women and animals with cultural codes. In the cultural field where the desire to reproduce by reproduction is glorified, the othering attitude made through the ability to give birth coincides with the image of jinx. Just as nature cannot renew itself, it is seen that syntax and stereotyped expressions give birth to gothic in folk beliefs through women both renewing themselves by giving birth to a child. It is seen that allegories and images are reflected as a whole on the metaphorical plane. In addition to the superstitious beliefs that are developing, other qualities that change on the subject-object plane are also images of folk beliefs. It is believed that the part of Turkish folk beliefs filled with gothic images has been formed around superstitions. Superstitious beliefs appear as references and as symptoms on the metaphysical plane. Superstitious beliefs about women are transformed into gothic images and allegories within the scope of body aesthetics, baht openness, pregnancy and fertility. Superstitious beliefs about children stem from the tradition of circumcision. Beliefs related to days and vows are also fear-based examples examined in the superstition group. On the metaphysical context, beings are studied through souls and spiritual beings. The study of the beings considered on the metaphysical plane, where spirits are considered as subjects and spiritual beings as objects, in the personal domain, are the ele- ments that reconcile cultural fear. Beliefs that are in the subject position about the spirit of the dead also include narratives about the object task related to demons in the culture of fear. Beliefs such as protection from them, their impersonation, child abductions have turned into gothic rituals over time. In addition to the rituals performed by folk beliefs embodied through personal and spatial means in cemeteries, shrines and deposits, the communication they establish with people through spirits and spiritual beings reveals gothic and grotesque images. In this study, it is aimed to reflect how superstitions emerging from the culture of fear shape social imagery within the context of Gothic aesthetics and how fear is symbolized in popular culture in a manner parallel to the West.

Anahtar Kelimeler

Folk beliefs, gothic, image, allegory, metaphysics.

Türk Halk İnanışlarının Gotik İmgeleri ve Alegorileri

Öz

İnsanlık tarihinin başlangıcından beri inandığı gibi yaşayan halk, inançlarını ritüeller aracılığıyla ortaya koymaktadır. Kimi zaman ritüeller bir korku etkisi yaratarak toplumsal imgelemde yer eder. Korku bağlamın- da halkın kendi inanışlarını, ritüelle davranış hâline getirmelerinin temelinde bir tekinsizlik faktörü gizli olabilmektedir. Halk imgeleminde tekinsizlik ile bir korku kültürü yaratılarak halkın duygu ve düşünceleri etki altına alınır, bu etki gitgide yaygınlaşır, bir dizi yerleşik imge yaratılarak sonunda bir korku kültürüne kapı aralanır. Örneğin korku kültürünü bir imgeye dönüştüren yapısıyla gotik ve grotesk estetikler, ilk anda halk inanışlarının temeli olan kutsal kavramıyla çatışırlar. Kutsalın yerini halk inanışlarının almasıyla ortaya çıkan bu türden estetik yapılar alegorik özellikli bir gotik imgelemi doğurur. İzlekten imgeye giden yapısıyla sosyo-kültürel yapıda görülen değişimlere bağlı olarak pre-modern, modern, post-modern dönemlerde halk inanışları yeniden şekillenir. Halk inanışları, dış dünyada birer gösterge olarak suret kazanır. Kadın güzelliği ile ilgili olarak güzellik- çirkinlik estetiği çerçevesinde kadın gotiğine dayanan unsurlar Türk halk inanışların- da farklı kalıplara girerek ele alınır. Kadın gotiğine ilişkin imgeler, uğursuzluk yönüyle kadını olumsuzlayan bir dizi değer içermektedir. Evrensel bir gösterge olarak “uğursuzluk” güzellemeleri, kültürel kodlarla Anado- lu coğrafyasında daha çok kadın ve hayvanlar üzerinden ortaya çıkmaktadır. Üreyerek çoğalmaya yönelik arzunun yüceltildiği kültürel alanda, doğurmaya yönelik kabiliyet üzerinden yapılan ötekileştirici tavır uğur- suzluk imgesiyle örtüşür. Doğurganlık yetilerine bağlı olarak ortaya çıkan inanışlarda bir gotik algısının ortaya çıkmasına neden olur. Bir ifade olarak metaforik düzlemde alegori ve imgeler bir bütün olarak yansır. Daha geniş açıdan bakıldığında, göstergeleşen halk inanışlarının yanı sıra özne-nesne düzleminde değişim gösteren başka toplumsal iyelerin de halk inanışlarının birer imgesi olarak toplumsal hafızada yer ettiği görü- lür. Kadınlarla ilgili batıl inanışlar; vücut estetiği, baht açıklığı, hamilelik ve doğurganlık vb. özellikler kap- samında birer gotik imge ve alegoriye dönüşebilmektedir. Gotik imgelem bağlamında çocuklarla ilgili batıl inanışlar ise sünnet geleneğinden kaynaklanmaktadır. Ya da günlerle ve adaklarla ilgili inanışlar batıl grubun- da incelenen korku temelli örnekler olarak sayılabilirler. Metafizik düzlemde varlıklar ruhlar ve ruhani varlık- lar olarak incelenmektedir. Ölünün ruhuyla ilgili inanışlar, cinlerle ilgili nesne görevindeki anlatıları da korku kültürüne dahil eder. Cinlerden korunma, cinlerin surete bürünmeleri, çocuk kaçırmaları gibi inanışlar zaman- la gotik tanımına uyan birer ritüele dönüşürler. Kişi ve uzam ulamları üzerinden somutlaşan halk inanışlarının mezarlık, türbe ve yatırlarda yaptığı ritüellerin yanı sıra ruhlar ve ruhani varlıklar üzerinden insanlarla kurduk- ları iletişim gotik ve grotesk imgeleri ortaya çıkarır. Bu çalışmada; korku kültürü üzerinden ortaya çıkan batıl inanışların gotik estetik bağlamında toplumsal imgelemi nasıl şekillendirdiği ve halk kültüründe Batıdakiyle paralel olarak korkuyu nasıl göstergeleştirdiğinin yansıtılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

halk inanışları, gotik, imge, alegori, metafizik

Kaynakça

• Abdurrezzak, Ali Osman. “Korkunun Temelleri ve Türk Halk Kültüründe Korku Miti: Kara İye”. Uluslararası Sosyal Araş- tırmalar Dergisi, C. 11, S. 60, 2018: 5-14.
• Aktulum, Kubilay. Folklor ve Metinlerarasılık. Konya: Çizgi Kitabevi, 2013.
• Aktulum, Kubilay. Moda ve Metinlerarasılık Alexander McQueen ve Üstgiysisellik. Çizgi Kitabevi, 2020a. Aktulum, Kubilay. “Sanatsal bir biçim olarak grotesk nedir?” Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Uluslararası Filoloji ve Çeviribilim Dergisi, 2(1), 2020b:1-35.
• Aktulum, Kubilay. İmgelem Çözümlemesine Giriş. Konya: Çizgi Kitabevi, 2021.
• Aktulum, Kubilay. Folklor Söylemi. Konya: Çizgi Kitabevi, 2022a.
• Aktulum, Kubilay. Yazınsal Metinlerde Değer Çözümlemesine Giriş. Konya: Çizgi Kitabevi, 2022b.
• Arık, Durmuş. “Türk Halk İnanışlarında Örtmece ve Gerçeği Gizleme ile İlgili Uygulamalar: Doğum ve Ölüm Örneği”. Dini Araştırmalar, 13 (36), 2010: 1-20.
• Bauman, Zygmunt. Modernity and Ambivalence. Cambridge: Polity Press, 1998.
• Bayülgen, Burak. Gothic Behind the Locked Dooranalysis of Gothic Elements in “Bayan Holmes’ün Yatak Odası”. Yayım- lanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, 2008.
• Botting, Fred. “In Gothic Darkly: Heterotopia, History, Culture,” in A Companion to the Gothic, ed. David Punter. Oxford: Blackwell Publishers Ltd., 2000.
• Çerikan, Fidan Uğur. Türk Kültüründe Demir. İstanbul: Grafiker Yayınları, 2018.
• Çetinkaya, Gülnaz. “Türk Masallarında Korkunun Sembolik Kodları”. International Journal of Language Academy, V. 5/8, 2017: 407-419.
• Çobanoğlu, Özkul. Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
• Doğan, Mine Nihan. “Küçük İskender’in ‘Berlin’ Adlı Şiirinde İğrençlik Ekseninde Postmodern Gotik ve Grotesk Estetiği. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(41), 2021:1273-1307.
• Doğramacıoğlu, Hüseyin. “Faruk Nafiz Çamlıbel’in Suda Halkalar Adlı Eserinde Su İmajları ve Benzetmeler”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, V. 7/3, 2012: 1037-1051.
• Doğramacıoğlu, Hüseyin. “Interesting Beliefs and Events in Kilis According to Folk Narratives”. Asia Minor Studies, Cilt 9 Sayı 2, 2021: 750-756.
• Enki, Yankı. The Modern and The Types of Gothic Ambivalence: The Theory of The Gothic From The Modern To The Postmodern. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, 2008.
• Erdil, Kemalettin. Yaşayan Hurafeler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Ergun, Pervin; Gündüz Alptürker, İmran. “Çocuksuzluk Sağaltımında Satılma Ritüeli- Ritüelin Tarihsel Bağlamı ve Metafo- rik Dili”. Milli Folklor, C. 29, S. 115, 2017: 79-90.
• Eroğlu, Ahmet Hikmet. “Geçiş Dönemleri ile İlgili İnanışlar”. Halk İnanışları (Ed. Durmuş Arık, Ahmet Hikmet Eroğlu). Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Freud, Sigmund. Psikanalize Giriş: 2- Nevrozlar. İstanbul: Say Yayınları, 2018.
• Gençtan, Engin. Psikodinamik Psikiyatri ve Normaldışı Davranışlar. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1994.
• Gisborne, Thomas. An Enquiry into the Duties of the Female Sex. London: Printed for T. Cadell jun. And W. Davies in the Strand, 1797.
• Gombrich, E. H. Sanatın Öyküsü. Remzi Kitabevi, 2006. Güç, Ahmet. “Ruh”. DİA, C.35, 2008.
• Işıldak, Suat. “Yaratmada İlk Adım: İmge ve İmgelem”. Necatibey Eğitim Fakültesi Elektronik Fen ve Matematik Eğitimi Dergisi (EFMED), C.2, S.1, 2008: 64-69.
• İşlek, Yasemin. Trauma, Madness and Hysteria Attributed to Female Characters in Gothic Fiction by Women Writers: Ann
• Radcliffe and Bronte Sisters (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Kandemir, Fatih. “Halk İnançlarının Psiko-Sosyal Nedenleri ve Türkiye’deki Halk İnançlarının Tarihi Temelleri”.
• Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ERZSOSDE), IX-I, 2016: 97- 114.
• Karaoğlan, Hamza. “Ruhla İlgili İnanışlar”. Halk İnanışları (Ed. Durmuş Arık, Ahmet Hikmet Eroğlu). Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Karayel Gökkaya, Evren & Kurtman, Cemre Ece. “Alegorik Anlatım ve Rönesanstan Modernizme Batı Resminde Yansıma- sı”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0 (49), 2020: 207-238.
• Örnek, Sadat Veyis (1971). Anadolu Folklorunda Ölüm. Ankara: AÜDTCF. Yayınları.
• Polat, Kemal. “Modern Çağda Yaşayan Hurafeler”. Halk İnanışları (Ed. Durmuş Arık, Ahmet Hikmet Eroğlu). Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Rosenkranz, Karl. Çirkinin Estetiği. (Çev: M. Özdemir). İstanbul: Muhayyel Yayıncılık, 2018.
• Ünal, Mustafa. “Ruhani (Görünmeyen) Varlıklarla İlgili İnanışlar”. Halk İnanışları (Ed. Durmuş Arık, Ahmet Hikmet Eroğ- lu). Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Tanyu, Hikmet. “Türklerde Ağaçla İlgili İnanışlar”. Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1976.
• Yaltırık, Mehmet Berk. “Türk Kültüründe Hortlak- Cadı İnanışları”. Tarih Okulu Dergisi (TOD). 6 (XVI), 2013: 187-232.
• Yeşil, Yılmaz (2015). “Türk Dünyası’nda Geçiş Dönemi Ritüelleri Üzerine Tespitler”. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 3(9), 117-136.
• Yücesoy, V. Özge. Korku Edebiyatı (Gotik Edebiyat) ve Türk Romanındaki Örnekleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 2007.