Mütenebbi'nin Şiirinde Dilsel Birliktelik ve Eşdizimlilik

Yıl 2025, Sayı: 20, 225 - 252, 30.06.2025

Rami Hekimoğlu

https://doi.org/10.47502/mizan.1619698

Öz

Bu araştırma, dilsel birlikteliği ve eşdizimliliği tanımlamayı, aralarındaki farkı belirlemeyi ve Mütenebbi'nin şiirinde bu yapıları tespit etmeyi amaçlamaktadır. Araştırmada, betimsel analitik yöntem benimsenmiştir; bu yöntem, Mütenebbi'nin şiirinde dilsel bağlam ve durumsal bağlamı incelemeyi hedeflemektedir. Dilsel bağlam, kelimelerin sözdiziminde ardışıklığını ve sıralanmasını ifade eden bağlamdı. Bu, aynı şekilde, dilsel performansa eşlik eden ve birlikte kullanılan kelimelere belirli bir anlam ve metindeki amaca hizmet eden bağlamsal bir işlev kazandıran olayların ardışıklığını da içerir; böylece iki kelime birlikte kullanılır ve sadece birlikte kullanıldıklarında belirli bir anlam kazanır. Eşdizimlilik ise dildeki sözcüklerin birlikte kullanılma eğilimlerini ve örüntülerini ifade eden dilbilimsel bir olgudur. Sözcüklerin rastgele değil, belirli tercihler ve alışkanlıklar doğrultusunda bir araya gelme eğilimini tanımlar. Mütenebbi’nin şiiri hem dilsel birliktelik hem de eşdizimlilik açısından zengin bir yapıya sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Dilsel Eşdizimlilik , Dilsel Birliktelik , Şiir , Mütenebbi

التَّلازُم والتَّصاحُب اللغوي في شعر المتنبّي

Öz

يستهدف البحث التعريف بالتَّلازُم اللغوي والتَّصاحُب اللغوي، وتحديد الفرق بينهما، بالإضافة إلى تثبيت التراكيب التي تشير إلى التَّلازُم والتَّصاحُب اللغويَّين في شعر المتنبي. واتّبع الباحث المنهج الوصفي التحليلي؛ حيث يهتمُّ بدراسة السياق اللغوي والسياق المقامي في شعر المتنبي؛ وأقصد بالسياق اللغوي السياق الذي يشير إلى معنى التتابع والتوالي للمفردات؛ أي توالى العناصر اللغوية التي يتحقق بها التركيب والسبك، وبمعنى آخر التَّلازُم اللغوي بين المفردات. وكذلك توالى الأحداث التي صاحبت الأداء اللغوي فأكسبت المفردات المتصاحبة دلالة معينة ووظيفة سياقية تخدم الغرض المقصود في النص اللغوي. التصاحب اللغوي هو ظاهرة لغوية تشير إلى ميول وأنماط استخدام الكلمات معًا في اللغة. وهو يصف ميل الكلمات إلى الاجتماع ليس بشكل عشوائي، بل وفقًا لتفضيلات وعادات معينة. يتميز شعر المتنبي ببنية غنية من حيث التصاحب اللغوي والتلازم اللغوي على حد سواء..

Anahtar Kelimeler

التَّصاحُب اللغوي , الشِّعْر , التَّلازُم اللغوي , المُتنبّي

Kaynakça

• Askerî, Ebû Hilal. el-Furuku’l-Lugaviyye. Thk. Muhammed İbrahim Selim, Kahire: Dârü’l-İlimi ve’ssakâfeti lin-Neşri ve’t-Tevzi’. (tarihsiz).
• Âlus, Menâf-Nâûr, Abdu Ali. el-Musâhabetü’l-Lügaviyye ve Alâkatühe bi’z-Zavâhiri’lLügaviyye, Mecelletü Âdâbü’l-Kûfe,2023.
• Ali, Mustafa İbrahim. İsmü’t-Tafdîl ve Musâhabâtühu fî Şi’ri’l-Mütenebbî ,Mecelletü Külliyeti’l-Edeb , Câmiatü Bor Saîd, 2023/25
• Rafı'i, Mustafa Sadık. Tarihu Adabi'l-Arab. Beyrût: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, 2000.
• Mu’cemü’l-Vasît. Mecmau’l-Lugati’l-Arabiyye, Dâru’d-Da’ve, ts.
• Hüseynî, Seyyid Mahmûd Mirzâbî. el-Musâhabetü’l-Lafziyye fî Şi’ri İmrai’lkays, Mecelletü Bühûs fi’l-Lügati’l-Arabiyye, Külliyetü’l-Lügatil- Ecnebiyye bi Câmiati Esfehân, 1974.
• Hüseynî, Seyyid Mahmûd Mirzâbî. el-Musâhabetü’l-Lafziyye fî Şi’ri Züheyr b. Ebî Sülmâ, Mecelletü’l-Cemiyyeti’l-İraniyye li’l-Lügatil-Arabiyyeti ve Edâbiha,1975/41 .
• Sâlih, Sâcid. en-Nahv ve Târihuhu. Ankara: Sonçağ, 2023.
• Sâlih, Sâcid. el-İʿrâb ve Îzâḥu’l-Mesâʾili’n-Naḥviyyeti ve’ṣ-Ṣarfiyye fî Şiʿri Mâlik b. erRayyib. Ankara: İlâhiyât, 2024.
• Seyyid eş-Şerif el-Cürcani, Ali b. Muhammed. Et-Tarifat. Beyrût: Dar al-Kutub alIlmiyyah, 1983.
• Seyyid Ahmed, Îyd Mahmûd. El-Musâhabetü’l-Lafziyye ve’r-Rabtü’n-Nassî: Dirâsetün fî Şi’ri’l-E’şâ, Câmiatü’t-Doktor Mevlây et-Tâhir Saîde, Külliyetü’l-Edeb, Mahbarü’l-Lisâniyyât ve’t-Terceme, Cezâir, 2015.
• Soliman, Abdelkarim Amin Mohamed. Şi‘ru’l-Mehceri’l-‘Arabî Dirâse Fenniyye. Ankara: sonçağ yayınları, 2022.
• Gamevî,Tehâni. el-Musâhabetü’l-Lafziyye ve Devruhâ fi’t-Temâsüki’n-Nassî, Mecelletü’l-Ulûmi’t-Terbeviyye ve’l-İctimâiyye, Câmiatü Cidde, c.1/9, 2022.
• Câhız, Ebû ‘Osmân ‘Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyîn, (Thk. M. ‘Abdusselam Harûn). Mısır: Matbaatu’l-Hancî, 1988.
• Feyrûzâbâdî, Muhammed B. Yakub. el-Kâmûsu'l-Muhît. Beyrût: Müesseseti’r-Risâle, 2005.
• Hassân, Temmâm. el-Luġatü’l-ʿArabiyye: Maʿnâhâ ve mebnâhâ. Kahire: Dar alKutub al-Ilmiyyah, 2006.
• Hâc İbrahim, Mecdî-İbrahim, ÜmniyyeAhmed. Tetavvuru Mefhûmü’t-Telâzümi’l-Lafzî beyne’l-Garbi ve’l-Arabi, Mecelletü’t-Dirâseti’l-Lugaviyye ve’l-Edebiyye, Sayı:2, 2018.
• İbn Manzur, Ebu’l Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükrim. Lisânu’l- ‘Arab. Beyrut: Dâr-u Sadır, Beyrut, 1414.
• İbn Faris, Ahmed. es-Sahibi fi fıkhi’l-luga ve süneni’l-Arab fi kelamiha , thk. Ahmed Hasan. Beyru: Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, 1997.
• İhmidât, Ahmed. Nazariyyetü Firsi’s-Siyakiyye beyne’l- Asâleti ve Tecdît, Mecelletü’tDâd, Câmiatü Mâlâyâ, Malezya, 2015.
• Kâzım, Raşâ Vahîd-Mindîl, Hasen. el-Musâhabetü’l-Lafziyye beyne’s-Sıfa ve’l-Mevsûf fî Hutabi’r-Rasûl, Mecelletü’t-Türâsi’l-İlmi’l-Arabî, 2022/4
• Mansûr, Ramazân es-Seyyid. el-Musâhabetü’l-Lafziyyeti’l-Lügaviyye ve Eseruhâ fi’tTemâsüki’l-Mu’cemî, Mecelletü’t-Dirâye Külliyyetü’t-Dirâsâti’l-İslâmiyye ve’lArabiyye bi Dusûk, 23/2023.
• Maarrî, Ebu’l-Alâ. el-Lâmiu’l-azîz şerhu dîvâni’l-Mütenebbî. thk. Muhammed Saîd elMevlevî Suudi Arabistan: Merkezu’l-Melik Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsât, 2008.
• Mütenebbî, Ebu’t-Tayyîb. Dîvânu’l-Mutenebbî. Beyrut: Dâru Beyrût, 1983.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. İlmu’d-delâle. Kahire: Âlemu’l-Kutub, 1998.
• Ukberî, Ebu’l-Bekâ. Şerhu dîvâni’l-Mutenebbî. thk. Mustafa es-Sekâ, İbrâhîm el-Eybârî. 4 Cilt. Abdülhafîz eş-Şelebî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts
• Gazâle, Hasen. Kâmûsu Dari’l-İlmi li’l-Mütelâzimâti’l-Lafziyye. Beyrut: Dâru’l-İlmî li’lMelâyîn,2007.