Sözleşmeli Tarım Modelinin Gıda İmalat Sanayinde İhracat Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 1, 91 - 98, 01.07.2023

Sinan Duru , Seyit Hayran , Aykut Gül

https://doi.org/10.53518/mjavl.1095037

Öz

Orta (ılıman) kuşakta bulunan Türkiye verimli toprakları ve uygun iklim koşulları nedeniyle tarımsal ürün çeşitliliğinde önemli bir potansiyele sahiptir. Bu tarımsal potansiyelin yanı sıra gıda sanayinde mevcut kurulu kapasitesinin yüksek olmasına karşın kalite açısından uygun ve yeterli tarımsal hammaddenin temininde sıkıntılar yaşanmaktadır. Bu durum kurulu kapasitesinin yetersiz kullanımına ve hammaddenin yurt dışından ithalat yoluyla temin edilmesine neden olmaktadır. Gıda imalat sanayinde bu koşullar işletmeleri hammadde temininde farklı arayışlara itmiş olup, bu arayışlardan en göze çarpan örneklerden birisi sözleşmeli tarım modeli olmuştur. Araştırmada ilk olarak Dünyada ve Türkiye’de sözleşmeli tarım üzerine yapılan araştırmalar incelenerek konuyla ilgili bilgi verilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın amacına uygun olarak, gıda ve içecek sanayinde sözleşmeli tarımın ihracatta uygulanabilirliği, dünyada uygulamaları, konuyla ilgili yapılan mevzuat düzenlemeleri üzerinde durulmuş ve bu potansiyelin artırılmasına yönelik çözüm önerileri sunulmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak, Türkiye’de sözleşmeli tarım uygulamaları dünyaya göre yeni olmasına karşın, özellikle gıda imalat sanayinde uygulama alanlarının zaman içinde arttığı ve atıl kapasitenin kullanılmaya çalışıldığı gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İhracat teşvik, Sözleşmeli üretim, Tarıma dayalı sanayi, Üretici

Evaluation in Terms of Export in Food Manufacturing Industry of Contract Farming Model

Öz

Turkey’s fertile land, has a significant potential in an agricultural products variety due to favorable climatic conditions and temperate generation. Despite the high installed capacity in the food manufacturing industry, there are problems in the supply of suitable and sufficient agricultural raw materials in terms of quality. This situation causes the insufficient use of the installed capacity and the supply sourcing through import from abroad of the raw material. These conditions in the food manufacturing industry have pushed businesses to look for different in the supply of raw materials, and one of the most conspicuous examples from these searches has been the contract agriculture model. In the research, firstly, the researches on contract agriculture in the world and in Turkey were examined and information on the subject was tried to be given. In line with the purpose of the research, the applicability of contracted agriculture in the food and beverage industry in export, its applications in the world, the legislative arrangements made on the subject were emphasized and solutions were tried to be presented to increase of this potential. As a result, although contract farming practices in Turkey are new compared to the world, it has been observed that the application areas especially in the food manufacturing industry have increased over time and idle capacity has been tried to be used.

Anahtar Kelimeler

Export promotion, Producer, Contract manufacturing, Agriculture based industry

Kaynakça

• Akçaöz, H., Özkan, B., Karadeniz, C.F., ve Fert, C. (2006). Tarımsal üretimde risk kaynakları ve risk stratejileri: Antalya ili örneği. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 19 (1): 89-97.
• Arumugam, M., Fatimah, M.A., Chiew, E.F.C., ve Zainalabidin, M. (2010). Supply chain analysis of fresh fruits and vegetables (FFV): Prospects of contract farming. Agricultural Economics. 56 (9): 435-442.
• Aydın, B., ve Aktürk, D. (2019). Türkiye’de organik tarım ve illerin organik tarım açısından kümeleme analizi ile değerlendirilmesi. Academic Studies Agriculture Sciences. 2019/2.
• Bakırcı, N. (2020). 2000 sonrası Türkiye tarım politikalarının endüstriyel tarım ürünlerinden şeker ve tütün ürünlerine etkileri. Ecoharran Harran Üniversitesi İİBF Dergisi. 4 (5): 91-116.
• Barrett, C., Bachke, M.E., Bellemare, M.F., Michelson, H.C., Narayanan, S., ve Walker, T.F. (2012). Smallholder participation in contract farming: Comparative evidence from five countries. World Development. 40 (4): 715- 730.
• Başer, U., ve Bozoğlu, M. (2018). Tarımsal değer zincirinde değer yaratan faaliyetlerin belirlenmesi. Türk Tarım- Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi. 6 (8): 1002-1007.
• Bayramoğlu, Z. (2007). Konya ilinde tarıma dayalı sanayinin yapısal analizi. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bellemare, M.F. ve Lim, S. (2018). In all shapes and colors: Varieties of contract farming. Applied Economic Perspectives and Policy. 40 (3): 379-401.
• Broeck, B. ve Maertens, M. (2016). Horticultural exports and food security in developing countries. Global Food Security. 10:11-20.
• Ceylan, C. (1998). Türkiye'de sözleşmeli tarımda yayım eğitiminin önemi ve geleceği. Türkiye 3. Tarım Ekonomisi Kongresi, Ekim 7–9, 1998, Ankara, Türkiye, TC Ziraat Bankası Kültür Yayını No: 35, s.231–240.
• Da Silva, C. (2005). The Growing Role of Contract Farming in Agri-Food Systems Development: Drivers, Theory and Practice, Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). 38p.
• Demirbaş, N. ve Tosun, D. (2005=. Türkiye’de tarımın sanayi ile entegrasyonu, ortaya çıkan sorunlar ve çözüm önerileri. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 2 (2): 27-37.
• Dev, S.M. ve Rao, N.C. (2005). Food processing and contract farming in Andhra Pradesh: A small farmer perspective. Economic and Political Weekly. 40 (26): 2705–2713.
• Devlet Planlama Teşkilatı (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000). Ankara. 307s.
• Duru, S., Gül, A. ve Hayran, S. (2019). Gıda kodekslerinin tarım ve gıda ürünleri dış ticareti bakımından değerlendirilmesi. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 9 (2): 1177-1185.
• Duru, S. (2020). Gıda Sanayinde Dış Ticaret Teşviklerinin Etkinliği. Doktora Tezi. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Adana.
• FAO (2017). Contract Farming: Legal Considerations on Contractual Design and Enforcement. 4p, Rome, Italy.
• Glover, D. ve Kusterer, K. (1990). Small Farmers, Big Business Contract Farming and Rural Development. The Macmillan Press Ltd. 170 p.
• Gök, S.A. (2008). Genişleyen Avrupa Birliği Pazarında Türkiye’nin Organik Tarım Ürünleri Ticareti Açısından Değerlendirilmesi. AB Uzmanlık Tezi. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı. Ankara.
• Hayran, S., Gül, A. ve Saridas, M.A. (2018). Farmers sustainable agriculture perception in Turkey: The case of Mersin province. New Medit, A Mediterranean Journal of Economics, Agricultural and Environment. 2018 (3): 69-78.
• Karakoca, H. (2019). Gıda Sektöründe İhracatı Arttırma Stratejileri ve Uygulama. Yüksek Lisans Tezi. T.C. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Uluslararası İşletmecilik Bilim Dalı. İstanbul.
• Kaya, M., Artık, N., Karakaya, M., Oğraş, Ş.Ş. ve Yalınkılıç, B. (2010). Gıda sanayinin teknolojik analizi. Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi, Ocak 11-15, 2010, Ankara, ss. 1113-1123.
• Konak, K., Armağan, G. ve Cankurt, M. (2000). Aydın ilinde tarım sanayi ilişkilerinde sözleşmeli tarımın etkinliği. IV. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi. Eylül 6-8, 2000, Tekirdağ, Türkiye.
• Masakure, O. ve Henson, S. (2005). Why do small-scale producers choose to produce under contract? Lessons from nontraditional vegetable exports from Zimbabwe, World Development. 33 (10): 1721-1733.
• Minot, N. (2007). Contract Farming in Developing Countries: Patterns, Impact, and Policy Implications. Case Study #6-3 of the Program: Food Policy for Developing Countries: The Role of Government in the Global Food System. Cornell University, Ithaca, New York.
• Minot, N. ve Bradley, S. (2016). Contract Farming in Developing Countries: Theory, Practice and Policy Implications, IFPRI book chapters, in: Devaux, André & Torero, Maximo & Donovan, Jason & Horton, Douglas E. (ed.), Innovation for inclusive value-chain development: Successes and challenges, chapter 4, pages 127-158, International Food Policy Research Institute (IFPRI).
• Otsuka, K., Nakano, Y. ve Takahashi, K. (2016). Contract farming in developed and developing countries. Annual Review of Resource Economics. 8 (2016): 353-376.
• Pultrone, C. (2012). An Overview of Contract Farming: Legal Issues and Challenges. Uniform Law Review, NS – Vol. XVII.
• Rehber, E. (2000). Vertical Coordination in the Agro-Food Industry and Contract Farming: A Comparative study of Turkey and the USA. NE-165 Food Marketing Policy Center-Connecticut, USA. No. 1586-2016-134235.
• Rehber, E. (2016). Sözleşmeli Tarım Teori ve Uygulama. Ekin Yayınevi, ISBN 978. 605-327-295-3, Bursa.
• Resmi Gazete (1996). Sözleşmeli Tarımsal Ürün Yetiştiriciliği ile İlgili Usül ve Esaslar Hakkında Tebliğ. 30 Haziran 1996 tarih ve 22682 sayılı Resmi Gazete. Ankara.
• Resmi Gazete (2006). 5488 Sayılı Tarım Kanunu. 25 Nisan 2006 Tarih ve 26149 Sayılı Resmi Gazete, Ankara.
• Resmi Gazete (2008). Sözleşmeli Üretim ile İlgili Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik. 26 Nisan 2008 Tarih ve 26858 Sayılı Resmi Gazete. Ankara.
• Resmi Gazete (2014). Sözleşmeli Üretim ile İlgili Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. 5 Eylül 2014 Tarih ve 29110 Sayılı Resmi Gazete. Ankara.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2018a). On Birinci Kalkınma Planı. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Ankara.
• Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2018b). On Birinci Kalkınma Planı Tarım ve Gıdada Rekabetçi Üretim Özel İhtisas Komisyon Raporu. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. Ankara.
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2012). Tarımda Sözleşmeli Tarım Modeli ve Samsun İli Yaklaşımı. Tarım ve Orman Bakanlığı Samsun İl Müdürlüğü. Samsun.
• Tarım Orman Şurası (2017). Tarımsal Üretim Planlaması Grubu Çalışma Belgesi. Ankara. 232s.
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2018). Tarım ve Gıda Ürünlerinde Pazarlama Faaliyetleri. Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım Reform Genel Müdürlüğü Pazarlama Dairesi Başkanlığı, Ankara.
• Taşçıoğlu, Y. ve Sayın, C. (2005). Türkiye’de kesme çiçek üretim ve ihracat yapısı. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 18 (3): 343-354.
• Taşdoğan, B. (2019). Uluslararası çerçevede gıda rejimleri, çok uluslu tarım gıda şirketleri ve sözleşmeli üreticilik. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi. 6 (17): 36-383.
• Ticaret Bakanlığı (2018). Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımlarına İlişkin 2018/12 Sayılı Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu Kararı’na Ait Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Genelge. Ankara.
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (2021). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php? /evds/serieMarket/collapse_21/6007/DataGroup/turkish/bie_kko2/ , (Erişim Tarihi: 15.06.2021).
• Wang, H.H., Wang, Y. ve Delgado, M.S. (2014). The transition to modern agriculture: Contract farming in developing economies. Amer. J. Agr. Econ, 96 (5): 1257-1271.
• World Bank (2007). World Development Report 2008. South Africa: Author.
• World Bank (2014). An Analytical Toolkit for Support to Contract Farming. 60p. New York.
• World Bank (2017). Enabling the Business of Agriculture 2017”, World Bank Group.
• World Bank (2018). How Does Participation in Value Chains Matter to African Farmers. World Bank Group Macroeconomics, Trade and Investment Global Practice.