Bir Cümleden Oluşan Kazakça Atasözlerindeki Öge Dizimleri ve Bu Öge Dizimlerinin Sıklık Dağılımları

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 2, 201 - 221, 30.12.2018

Murat Ceritoğlu

Öz

Herhangi bir istatistiki çalışmaya dayanmadan, Türk dilinin ölçünlü öge diziminin Ö/N/Y olduğu varsayılır. Ayrıca, çalkalayan bir dil olmasından dolayı, Türk dilinde Ö/Y/N, N/Ö/Y, N/Y/Ö, Y/Ö/N ve Y/N/Ö öge dizimiyle de cümleler kurulabileceği öngörülür. Bu çalışmada, bu öngörü ve varsayımların Kazakça konuşurlarının öge dizimi bakımından eş zamanlı ve art zamanlı ortak cümleleri olan ata- sözlerinin öge dizimleriyle ne ölçüde örtüştüğü istatistiki olarak belirlenmeye çalışıldı. Bunun için Kazakçaya ait tek cümleden oluşan 2726 atasözünün öge çözümlemesi yapıldı. Çözümlenen atasözleri yüklemin türü ve çalkalanması, öznenin bağımsız biçimbirim olarak var olup olmaması dikkate alınarak öge dizimlerine göre sınıflandırıldı. Sınıflandırılan öge dizimlerinin dizi sıklıkları belirlendi ve sıklık dağılımları istatistiksel olarak değerlendirildi. Değerlendirilme sonucunda özne, tümleç ve yüklem ögelerinden oluşan Kazakça atasözlerinde öge dizimi eğiliminin N/Ö/Y diziminden yana olduğu istatistiki olarak belirlendi, yüklemle başlayan öge diziminin bulunmadığı tespit edildi. Ayrıca, Türk dilinde özne ve nesne tümlecinin cümlede yer alması cümle kurucunun tasarrufunda olduğu için, bu ögelerin eksiltildiği cümlelerin öge dizimi ve eğilimlerinin tespitinde, öngörülen ve varsayılan öge dizimlerinin yetersiz kaldığı görüldü.

Anahtar Kelimeler

Kazakça Atasözleri, Çalkalama, Söz Dizimi, Öge Dizimi, Ölçünlü Öge Dizimi

Kaynakça

• Bussmann H. (1996). Routledge Dictionary of Language and Linguistics. New York 1996.
• Comrie B. (2005). Dil Evrensellikleri ve Dilbilim Tipolojisi. Çev. İ. Ulutaş. İstanbul 2008.
• Éldebekov T. (red.) (2010). Babalar Sözi 65. Tom, Kazak Makal Mételderi, Astana, Foliant Gökdayı H. (2008). “Türkçede Kalıp Sözler”. Bilig 44 (Kış/2008) 89-110.
• Greenberg J. H. (1963). “Some Universals of Grammar with Particular Reference to the Order of Meaningful Elements”. Universals of Language (1963) 73-113. Cambridge.
• Huber E. (2008). Dilbilime Giriş, Multilingual. İstanbul 2008.
• Karaağaç G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara 2013.
• Ross J. R. (1967). Constraints on Variables in Syntax. PhD Dissertation. MIT. Cambridge 1967.
• Tomlin R. S. (1986). Basic word order: functional principles. Croom Helm.
• Yavuz N. (2012). İkinci Dil Olarak Türkçe ve Japoncada Çalkalamanın Edinimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dilbilim Anabilim Dalı. Ankara 2012