Anlamlı Öğrenmeyi Geliştirme; Kavram Haritalarının Fen Bilimleri Dersinde Kullanımı

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 1 - 23, 31.01.2025

Gürbüz Ocak , Akın Karakuyu , Elif Bahçeğil Yazıcıoğlu , Kübra Nur Yıldırım

Öz

Bu çalışmada, fen bilimleri dersinde kavram haritası kullanılarak, maddenin tanecikli yapısı konusundaki kavramların somutlaştırılması, yeni öğrenilen kavramlar ile önceki kavramlar arasında ilişki kurulması ve anlamlı öğrenmenin sağlanması amaçlanmıştır. Çalışmanın yöntemi eylem araştırması olarak kurgulanmıştır. Bu doğrultuda 3 eylem planı hazırlanmış ve uygulanmıştır. Uygulama ortaokul 6. sınıf öğrencileriyle gerçekleştirilmiş ve ardından gözlem, odak grup görüşmesi, öğretmen ve eş gözlemci günlükleri ile veriler toplanmıştır. Verilerin analizinde, içerik analizinden yararlanılarak kodlar ve bu kodlar aracılığıyla da temalar belirlenmiştir. Araştırma bulgularına göre, 6.sınıf öğrencilerinin fen bilimleri dersinde kavram haritası kullanılmasının dersi daha iyi anlamalarını sağladığını, öğrendiklerinin akılda kalmasını kolaylaştırdığını ve diğer derslerde de kavram haritası kullanılmasını istediklerini ifade etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Anlamlı öğrenme, fen bilimleri, kavram haritası.

Develop Meaningful Learning: Use of Concept Maps in Science Course

Öz

In this study, it was aimed to concretise the concepts about the particulate structure of matter, to establish a relationship between the newly learnt concepts and the previous concepts and to ensure meaningful learning by using a concept map in science course. The method of the study was designed as action research. In this direction, 3 action plans were prepared and implemented. The implementation was carried out with 6th grade secondary school students and then data were collected through observation, focus group interview, teacher and co-observer diaries. In the analysis of the data, codes were determined by using content analysis and themes were determined through these codes. According to the findings of the study, 6th grade students stated that the use of concept maps in science lessons helped them understand the lesson better, facilitated the retention of what they learnt, and that they wanted concept maps to be used in other lessons as well.

Anahtar Kelimeler

Concept map, meaningful learning, science

Kaynakça

• Adadan, E., Irving, K.E., & Trundle, K.C. (2009). Impacts of multi‐representational ınstruction on high school students’ conceptual understandings of the particulate nature of matter, International Journal of Science Education, 31(13), 1743-1775.
• Akçöltekin, A., Özdemiz, B., Genç, S.Z. & Şevgin, H. (2022). Fen bilimleri öğretmenlerinin covid 19 pandemi dönemi fen bilimleri dersi uzaktan eğitim uygulamalarına yönelik ihtiyaçlarının swot analizi ile incelenmesi. Uluslararası Eğitimde Yenilikçi Yaklaşımlar Dergisi, 6 (1), 50-62. https://doi.org/10.29329/ijiape.2022.437.5
• Aktepe, V. , Cepheci, E. , Irmak, S. & Palaz, Ş. (2017). Hayat bilgisi dersinde kavram öğretimi ve kavram öğretiminde kullanılabilecek teknikler üzerine kuramsal bir çalışma. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 3(1), 33-50.
• Akyol Gök, Ö. (2014). 6. sınıf sosyal bilgiler dersinde, ülkemizin kaynakları ünitesinde kavram haritası tekniğinin başarı, tutum ve kalıcılığa etkisinin belirlenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ausubel, D. P. (2000). The acquisition and retention of knowledge: a cognitive view, ABD: Springer Science Business Media Dordrecht (e-book version).
• Aydın Ceran, S., & Ergül, E. (2022). Covid-19 Pandemi sürecinde ilkokul fen bilimleri dersi kapsamında öğrenme kayıplarının tespiti ve telafi yöntemleri. Educational Academic Research(45), 35-50.
• Balcı, A. (2013). Sosyal bilimlerde araştırma: yöntem, teknik ve ilkeler. Pegem Yayınları
• Bayram, H., & Ersoy, N. (2015). 7. sınıf öğrencilerinin maddelerin sınıflandırılması ve değişimi konusundaki kavram yanılgılarının deney ve kavram haritası yöntemi ile giderilmesi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 40(40), 31-46. DOI: 10.15285/EBD.2014409741
• Bektüzün, B., & Yel, M. (2019). canlıların sınıflandırılması ve biyolojik çeşitlilik konusunun kavram haritası ile öğretimin 9. sınıf öğrencilerinin akademik başarılarına etkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(1), 91-113. https://doi.org/10.17152/gefad.439037
• Biçer, N., & Çakmak, D. (2022). Matematik dersi çokgenler alt öğrenme alanında kavram haritaları kullanımının akademik başarıya ve kalıcılığa etkisi. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(2), 1-12.
• Borman, G. D. (2020). What can be done to address learning losses due to school closures? [Report]. PACE.
• Caine, R. & Caine, G. (2002). Beyin temelli öğrenme. Çeviri Editörü: Gülten Ülgen. Nobel Yayıncılık. Chang, K., Sung, Y. & Chen, S. (2001). Learning thorough computer-based concept mapping with scaffholding aid, Journal of Computer-Assisted Learning, 17, 21-33.
• Chin, C. & Chia, L. G. (2006). Problem-based learning: Using ill structured problems in biology Project work. Science Education, 90(1), 44-67.
• Chiou, C. C., Lee, L. T. & Liu, Y. Q. (2012). Effect of Novak colorful concept map with digital teaching materials on student academic achievement. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 64, 192-201.
• Chularat, P., DeBacker K., & Teresa (2003). The influence of concept mapping on achievement, selfregulation, and self-efficacy in students of English as a second language. Contemporary Educational Psychology.
• Çakmak, N & Baysen, E. (2013). Kavram haritalarının bilgi arama süreçlerinde kullanılması, Bilgi Dünyası, 14(2), 358 – 372.
• Çite, H., Gürbüzer, S., & Alkış Küçükaydın, M. (2023). İlkokulda yavaş geçişli animasyon ve dijital kavram haritası kullanımı: fen bilimleri tutumu ve üst bilişsel farkındalık açısından bir değerlendirme. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi(58), 177-200. https://doi.org/10.9779/pauefd.1085078
• Dabell, J. (2004). The maths coordinator’s file - using concept cartoons. London: PFP Publishing De Lange, J. (2009). Case study, the use of concept cartoons in the flemish science education: Improvement of the tools and supporting learners’ language skills through a design based research. Turkey, Istanbul: ESERA Conference (31 Ağustos-1 Eylül).
• Demir, A., & Sezek, F. (2009). İlköğretim sekizinci sınıf fen ve teknoloji dersi genetik ünitesindeki kavram yanılgılarının giderilmesinde grafik materyallerin etkisi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 573-587.
• Doğanay, A. (2019). Öğretim İlke ve Yöntemleri. T. N. Tok içinde, Etkili Öğretim için Yöntem ve Teknikler (s. 220-221). Pegen Akademi Yayıncılık.
• Duru, M.K. (2001). İlkôgretim fen bilgisi dersinde kavram haritasıyla ve gruplara kavram haritası çizdirilerek ôgretimin ôgrenci başarısına ve hatırlamaya etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Erdoğan, A. (2007). Kavram haritalarının calculus öğretiminde kullanımı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü
• Evrekli, E., Ekici, D. İ., & Balım, A. G. (2012). Kavram ve zihin haritası kullanımının öğrencilerin kavramları anlama düzeyleri ile fen ve teknolojiye yönelik tutumları üzerine etkileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(1), 229-250.
• Gerekan, B., & AtaseL, O. Y. (2021). Muhasebe eğitiminde kavram haritası ve uzaktan eğitim modelinin akademik başarı üzerine etkisi. Hitit Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2), 520-535.
• Günay, Y. & Hamurcu, H. (2002). İlköğretim fen bilgisi öğretiminde kavram haritaları, Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 48-58.
• Gopal, H., Kleinsmidt, J., Case, J., & Musonge, P. (2004). An investigation of tertiary students' understanding of evaporation, condensation and vapour pressure. International Journal of Science Education, 26(13), 1597-1620.
• Hoffman, E., Trott, J., & Patterson N. K. (2002). Concept mapping: A tool to bridge the disciplinary divide. Am. J. Obstet Gynecol, 187(3), 41-43.
• Jonassen, D.H., Reeves, T.C., Hong, N. Harvey, D. & Peters, K. (1997) Concept mapping as cognitive learning and assessment tools, Journal of Interactive Learning Research, 8(4), 289-308.
• Kalaycı, N. & Çakmak, D. M. (2000). Kavram Haritalarının Öğretim Sürecinde Kullanılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 24 (24) , 571-580.
• Kalemkuş, F. & Kalemkuş, J. (2023) Fen eğitiminde güncel dijital teknolojiler, (Ed. Fatma Erdoğan). İçinde Matematik ve Fen Bilimleri Eğitiminde Yeni Yaklaşımlar 2023, Efe Akademi Yayınları
• Kaptan, F.(1998). Fen öğretiminde kavram haritası yönteminin kullanılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14, 95–99.
• Karacı, A. & Güleç, M. (2019). Çevrimiçi kavram haritalarının fen bilimleri dersindeki başarı ve kalıcılığa etkisi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 46 (46) , 271-289 . DOI: 10.9779/pauefd.458653.
• Keogh, B., Naylor, S. & Downing, B. (2003). Children’s interactions in the classroom: argumentation in primary science. Noordwijkerhout, Netherlands: 4th European Science Education Research Association Conference (19-23 Ağustos).
• Kırkılıç, H. A. , Maden, S. , Şahin, A. & Girgin, Y. (2011). Kavram haritalarının okuduğunu anlama ve kalıcılık üzerine etkisi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1 (4) , 11-18.
• Kıryak, Z., Candaş, B., Çalık, M. & Zeybek, Ö. (2020). Unveiling students' mental images of science course: A cross-grade study. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 50, 468-490.doi: 10.9779/pauefd.536358
• Kirman Bilgin, A., & Yiğit, N. (2017). Öğrencilerin “maddenin tanecikli yapısı” konusu ile bağlamları ilişkilendirme durumlarının incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(1), 303-322. https://doi.org/10.17860/mersinefd.306003
• MEB. (2018). Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı. Ankara: MEB.
• Meydan, H. (2018). Anlamlı öğrenme öz-farkındalık ölçeğinin geliştirilmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 16 (36) , 95-118.
• Miles, M, B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded Sourcebook. (2nd ed). Thousand Oaks, CA: Sage
• Naylor, S. & Keogh, B. (2009). Active assessment. Mathematics Teaching, 215, 35-37
• Nakiboğlu, C. (2006). Fen ve teknoloji öğretiminde yanlış kavramalar. Mehmet Bahar (Ed.) Fen ve Teknoloji Öğretimi (ss.191-217). PegemA Yayıncılık.
• Novak, J.D. & Gowin, D.B. (1984). Learning how to learn. Cambridge University Press.
• Novak, J. D. (1990). Concept mapping: A useful tool for science education. Journal of Research in Science Teaching, 27(10), 937-9
• Ocak, İ., Güleç Islak & Ocak, G. (2015). İlkokul 4. sınıf fen bilimleri dersinde kavram karikatürü kullanımının akademik başarıya etkisi, Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, XIV Uluslararası Katılımlı Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu (21-23 Mayıs 2015) Özel Sayısı s.119 – 132. Doi: 10.14686/BUEFAD.2015USOSOzelsayi13203
• Ocak, G. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Ocak, G. & Akkaş Baysal, E. (2019). Eylem araştırmasını anlamak. (Ed. G. Ocak). Eğitimde eylem araştırması ve örnek araştırmalar (1. Baskı). Pegem Akademi.
• Ocak, G. (2020). Öğretim ilke ve yöntemleri. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Oluk, N.T. & Ekmekçi, G. (2017). Alternatif değerlendirme teknikleri ile klasik değerlendirme tekniklerinin öğrenci başarısını ölçme açısından karşılaştırılması. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 4, 172-199.
• Orak, G., & Kandemir, N. (2023). Fen bilgisi öğretmen adaylarının kavram haritası destekli çevre eğitimi hakkındaki görüşleri. Uluslararası Beşeri Bilimler Ve Eğitim Dergisi, 9(19), 97-119. https://doi.org/10.59304/ijhe.1191559
• Plotnick, E. (2001). A Graphical system for understanding the relationship between concepts. Teacher Librarian,28 (4).
• Polatcan, F. (2014). Kavram haritalarının Türkçe dersinin öğretiminde öğrenci başarısına etkisiyle ilgili öğrenci görüşleri. Ana Dili Eğitimi Dergisi. 2(4), 1-15.
• Rahayu, A. & Nurcahyo, H. (2020). Interactive digital concept maps of immune system to increase student interest and concepts understanding." Bioedukasi Universitas Jember, 18(2), 88-97. doi:10.19184/bioedu.v18i2.19773.
• Sever, R., Budak, F. M., & Yalçınkaya, E. (2009). Coğrafya eğitiminde kavram haritalarının önemi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(2), 19-32.
• Sunguroğlu, E. (2023). Anlamlı öğrenme ve buluş yoluyla öğrenme yöntemleriyle işlenmiş derslerde öğretmenlerin fark etme becerilerinin incelenmesi ve karşılaştırılması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Szu, E., Nandagopal, K., Shavelson, R. J., Lopez, E. J., Penn, J. H., Scharberg, M. & Hill, G. W. (2011). Understanding academic performance in organic chemistry. Journal of Chemical Education, 88(9), 1238-1242.
• Şahin, F. (2002). Kavram haritalarının değerlendirme aracı olarak kullanılması ile ilgili bir araştırma. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (11), 17-32.
• Şenay, A. (2007). Kavram haritaları yöntemiyle metin öğretimi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taşkın Can, B., Yaşadı, G., Sönmezer, D. & Kesercioğlu, T. (2006). Fen öğretiminde kavram haritaları ve senaryolar kavram yanılgılarını giderebilir mi? H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi 31(2006), 133-146.
• Ülgen, G. (1997). Eğitim Psikolojisi: Kavramlar, İlkeler, Yöntemler, Kuramlar ve Uygulamalar. Alkım Yayıncılık.
• Ünlü, M. & Karataş, S. (2016). Öğrenme stratejisi temelli çevrimiçi etkinliklerin fen öğretiminde akademik başarıya ve kalıcılığa etkisi, Eğitimde Kuram ve Uygulama, 12(1), 158-177.
• Webb, P. Williams, Y. & Meiring, L. (2008). Concept cartoons and writing frames: Developing argumentation in South African science classrooms?. African Journal of Research in SMT Education, 12(1). 4-17.
• Yapıcı, H. (2016). Sosyal bilgiler öğretiminde kavram haritası yönteminin kullanılması, Route Educational and Social Science Journal, 3(2), 144-154.
• Yıldırım, B. (2015). İçerik çözümlemesi yönteminin tarihsel gelişimi uygulama alanları ve aşamaları. B. Yıldırım (Ed.). İletişim Araştırmalarında Yöntemler: Uygulama ve Örneklerle (1. Baskı, s. 105-155). Literatürk Akademia
• Yıldırım, A., & Şimsek, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, G. & Çelik, M. E. (2022). Sosyal Bilgiler 5., 6. ve 7. Sınıf Ders Kitaplarının Kavram Haritaları Açısından İncelenmesi. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, (18), 208-221. https://doi.org/10.46778/goputeb.969291
• Yılmaz, K. & Çolak, R. (2012). Sosyal bilgiler öğretiminde kavram haritaları kullanımının öğrencilerin tutum, akademik başarı ve bilgilerinin kalıcılık düzeylerine etkisi. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 1(1) , 1-16.