Patlatma Kaynaklı Titreşimlerin Güvenli Yönetimi: Deneysel Verilere Dayalı PPV-SD Ve Sismik Kalite Faktörü Karşılaştırması

Yıl 2025, Sayı: 27, 21 - 36, 26.05.2025

Ozan Savaş

Öz

Son yıllarda, patlatma kaynaklı yer titreşimleri madencilik sektöründe önemli bir çevresel ve mühendislik sorunu haline gelmiştir. Kontrolsüz titreşim seviyeleri, çevredeki yapıların bütünlüğünü tehdit edebilir, şev stabilitesini bozarak heyelan riskini artırıp ciddi can ve mal kayıplarına neden olabilir. Bu nedenle, patlatmadan kaynaklanan titreşimlerin izlenmesi, doğru tahmin edilmesi ve olası risklerin en aza indirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, bir taş ocağında gerçekleştirilen pilot ve grup patlatmalarından elde edilen veriler analiz edilerek PPV-SD ve sismik kalite faktörü (Q) yöntemleri karşılaştırılmıştır. Analiz sonuçları, sismik kalite faktörü yöntemi ile hesaplanan PPV değerlerinin saha ölçümleriyle daha iyi uyum sağladığını göstermektedir. PPV-SD yöntemi ise geniş veri setlerine ihtiyaç duyması nedeniyle belirli durumlarda saha ölçümlerinden önemli sapmalar göstermiştir. Elde edilen bulgular, patlatma titreşimlerinin güvenli seviyelerde tutulması için sismik kalite faktörüne dayalı modellemelerin mühendislik projelerinde daha güvenilir bir yaklaşım sunduğunu ortaya koymaktadır. PPV-SD yönteminin doğruluk seviyesinin artırılması için saha koşullarına özgü parametrelerin kalibre edilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

patlatma, patlatma kaynaklı titreşim, madencilik, sismik kalite faktörü

Kaynakça

• Aksoy, G. G. U., & Aksoy, C. O. (2020). Patlatma kaynaklı titreşimlerin tahmininde sismik kalite faktörü kullanımı. Yer Altı Kaynakları Dergisi, 8(18), 133-145.
• Ambraseys, N. R., & Hendron, A. J. (1968). Dynamic behaviour of rock masses. In Rock Mechanics in Engineering Practice (pp. 203-207). John Wiley & Sons.
• Atkinson, B. K. (1993). Introduction to the mechanics of rocks. Chapman & Hall.
• Borcherdt, R. D. (1970). Effects of local geology on ground motion near San Francisco Bay. Bulletin of the Seismological Society of America, 60(1), 35-44.
• Erturaç, M. K., & Tüysüz, O. (2011). Amasya ve çevresinin depremselliği ve deterministik deprem tehlike analizi. İTÜ Dergisi/d, 9(3).
• Field, E. H., & Jacob, K. H. (1993). The theoretical response of sedimentary layers to ambient seismic noise. Bulletin of the Seismological Society of America, 83(2), 363-380.
• Ghosh, A., & Daemen, J. J. K. (1983). A simple new blast vibration predictor. International Journal of Rock Mechanics and Mining Sciences & Geomechanics Abstracts, 20(2), 101-107.
• Gök, R. (2011). Seismic wave attenuation in the Anatolian region using earthquake recordings. Geophysical Journal International, 187(1), 557-568.
• Kahriman, A. (2004). Analysis of parameters of ground vibrations produced from bench blasting at a limestone quarry. Soil Dynamics and Earthquake Engineering, 24(11), 887-892.
• Kahriman, A., Ozer, U., Aksoy, M., Karadogan, A., & Tuncer, G. (2006). Environmental impacts of bench blasting at Hisarcik Boron open pit mine in Turkey. Environmental Geology, 50(7), 1015-1023.
• Kılıçoğlu, C. (2020). Frekans oranı metodu ve Bayesyen olasılık modeli kullanılarak Samsun ili Vezirköprü ilçesinin heyelan duyarlılık haritasının üretilmesi. AKÜ Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 20(1), 138-154.
• Kumar, R., Choudhury, D., & Bhargava, K. (2016). Determination of blast-induced ground vibration equations for rocks using mechanical and geological properties. Journal of Rock Mechanics and Geotechnical Engineering, 8(3), 341-349. https://doi.org/10.1016/j.jrmge.2015.10.009
• Langefors, U., & Kihlström, B. (1963). The Modern Technique of Rock Blasting. John Wiley & Sons.
• Maden Tetkik ve Arama (MTA). (2013). 1/1.250.000 Ölçekli Türkiye Diri Fay Haritası. MTA Özel Yayın Serisi-30.
• Resmî Gazete. ÇGKY. (2022). Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığından: Çevresel Gürültü Kontrol Yönetmeliği (Sayı: 32029). https://www.resmigazete.gov.tr/
• Roy, P. P. (1993). Putting ground vibration predictions into practice. Mining Engineering, 45(2), 135-138.
• Singh, T. N., & Roy, R. (2004). Prediction of blast-induced ground vibration using artificial neural network. International Journal of Rock Mechanics and Mining Sciences, 41(5), 787-792. https://doi.org/10.1016/j.ijrmms.2004.03.004
• Siskind, D. E., Stagg, M. S., Kopp, J. W., & Dowding, C. H. (1980). Structure response and damage produced by ground vibration from surface mine blasting. United States Bureau of Mines Report of Investigations, 8507.
• Uguz, F. M., & Sevin, M. (2009). 1/100.000 ölçekli Sinop-F34 paftası jeoloji haritası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi, No: 116.
• Uyar, G. G., & Ecevitoglu, B. (2008). Waveform analysis in mitigation of blast-induced vibrations. Journal of Applied Geophysics, 66(1), 25-30. https://doi.org/10.1016/j.jappgeo.2008.08.004
• Yalcinkaya, E., & Alptekin, O. (2005). Site effect and its relationship to the intensity and damage observed in the June 27, 1998 Adana-Ceyhan Earthquake. Pure and Applied Geophysics, 162(5), 913-930.