XX. Yüzyılın Ortalarında Türkiye'de Öncü Bir Kamu Vergi Denetçisi ve Öncü Bir Muhasebe Düşünürü: Rasim Saydar (1901-1966)*

Yıl 2013, Sayı: 4 - Sayı: 4, 246 - 269, 01.01.2013

Aysel Güney Murat Çekici

Öz

Cumhuriyet’in ilanından (1923) sonra Ticaret Kanunu’nun yenilenmesi ve
çağdaş vergicilik anlayışına uygun vergi kanunlarının yürürlüğe konulması sonucunda,
muhasebe kayıtlarından ve mali tablolardaki karlar üzerinden beyan usulüyle vergi
alınması, muhasebe ve denetimde çok şeyi değiştirmeye başlamıştır. Kamu vergi
denetçiliğinde önce Muamele ve Kazanç Vergileri’nin denetimi ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
İşte bu denetim örgütlerinin birinin başına, o zamana kadar muhasebe öğretmenliği
yapan Rasim Saydar’ın geçtiği görülmektedir. Rasim Saydar 1941-1956 yılları arasında
kamu vergi denetçiliği görevini önce Kazanç Vergisi Hesap Mütehassıslığı’nda vergi
denetimi yöneticisi olarak, sonra da Hesap Uzmanları Kurulu’nun kuruluşunda görev
alarak sürdürmüştür. Bu arada 1949 Vergi Reformu hazırlıklarında görev almıştır. Bu
dönemde yüksek öğretim kurumlarında muhasebe öğretim üyeliğini devam ettiren
Rasim Saydar, öncü niteliği taşıyan ilk kitabını, Envanter ve Bilanço adlı eserini yay
ınlamıştır.
1950 yılı sonrası işletmelerin muhasebe ihtiyacı iki değişkenin etkisi ile
gelişmeye başlamıştır. Bunlardan birisi 1949 Vergi Reformu ile vergiciliğin ağır bastığı
bir muhasebe anlayışının egemen olmasıdır. Öteki de, izlenmeye başlanan serbest
iktisat politikalarının etkisiyle büyük sanayi kuruluşlarının kurulmaya başlanması
ile ülkenin işletme ihtiyacına dönük muhasebe anlayışının yavaş yavaş gündeme
gelmesidir. Hem kamu vergi denetçiliği görevinde bulunan ve hem de muhasebe
öğretim görevliliğini sürdüren Rasim Saydar, bu değişiklikleri zamanında fark eden ilk
muhasebe düşünürüdür. 1950’li yıllarda Bilanço Analizi, Sanayi Muhasebesi, Şirketler
Muhasebesi gibi konuları içeren eserleri peşpeşine yayınlaması bu görüşü teyit
etmektedir. İşletme yönetiminin ihtiyaç duyduğu bu konuları yapıtlarına alan Rasim
Saydar bir yandan da Ticari ve Mali Bilanço adlı eseri ile Türk vergiciliğinin ve değişen
iktisadi koşulların gündeme taşıdığı muhasebede değerleme konusunu çok yönlü
olarak ele almış ve işlemiştir. Onun bu eseri uzun yıllar Türk muhasebe düşünüşünü
etkilemiştir.
Zamanının değişen koşullarını iyi takip eden ve değerlendiren Rasim
Saydar’ın Türk muhasebe düşüncesinin gelişimine katkılarının hemen hemen tamamı
öncülük niteliğindedir. Bu nedenle Rasim Saydar’ın çabalarının, XX. yüzyılın ikinci
yarısında Türk muhasebe düşüncesinin hızlı gelişimine katkısı büyüktür.

Anahtar Kelimeler

XX. yüzyılın ortaları, Türk muhasebe düşüncesi, Rasim Saydar.

A Pioneer of State Tax Auditing and of Accounting Thinking in the Mid 20th Century in Turkey: [Rasim Saydar (1901-1966)

Öz

As a result of the fact that the Commercial Code was renewed and tax
laws appropriate for a contemporary taxation mentality were put into force after the
proclamation of the republic (1923), levying from accounting records and profits on
financial statements by declaration began to change numerous things in accounting
and supervision. In the state tax auditorship, at first, the need for an audit of Turnover
and Income taxes came up. So it was seen that Rasim Saydar, who was an accounting
teacher at that time, became the head of one of these audit organizations. Rasim
Saydar continued his duty of state tax auditorship as the manager of tax audits in the
accounting specialisation of Income Tax and then by taking charge of the Institute of
Account Experts Board between 1941-1956. Meanwhile, he headed up the preparation
of tax reform in 1949. Rasim Saydar, maintaining his duty as an accounting professor
at higher education institutions at that time, published his first book pioneering property,
Inventory and Balance Sheet.
The accounting requirement of institutions began to arise due to the effects
of two factors. One of these factors was the dominance of an accounting mentality
in which tax reform and taxation control were taking over. The other was that the
accounting mentality regarding the requirement for enterprise in the country gained
currency gradually by the establishment of big industrial entities allowed by the effect
of a free economy policy that was begun to be adopted. Rasim Saydar, working as both
a state tax auditor and an accounting professor, was the first accounting thinker who
realized these developments. That he published works containing such subjects as
Balance Sheet Analysis, Industrial Bookkeeping, and Company Accounting one after
another in the 1950s verifies this view. Including the subject of business management
needs in his endeavours, Rasim Saydar addressed the issue of accounting valuation
- he brought Turkish taxation and changing economical conditions to the agenda with
his composition titled “Commercial and Financial Balance Sheet”. This work of his
affected Turkish accounting thinking for many years to come.
Nearly all the contributions of Rasim Saydar, who was following and
evaluating the changing situations of the time, to the development of Turkish accounting
thinking were pioneering ideas. Therefore, the efforts of Rasim Saydar made a great
contribution to the development of Turkish accounting thinking in the second half of the
20th century.

Anahtar Kelimeler

Mid 20th century, Turkish accounting thinking, Rasim Saydar