Orta Doğu Ve Kuzey Afrika Bölgesi’nde Bulunan Ve Türkiye’nin Dış Ticaret Yaptığı Ülkeler Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 47 Sayı: 2, 229 - 244, 18.08.2025

Serdar Yetişen , Hidayet Gizem Ünlü Ören

https://doi.org/10.14780/muiibd.1555015

Öz

Orta Doğu ve Kuzey Afrika (Middle East and North Africa, MENA) Bölgesi; sosyoekonomik ve siyasal açıdan karmaşık bir yapıya sahiptir. Doğal gaz ve petrol kaynakları açısından önemli rezerve sahiptir ve bazı çalışmalar, bu nedenle, bölgeyi dünya enerji merkezi olarak nitelendirmektedir. Buna rağmen, bölgenin insani gelişmişlik düzeyinin ve makroekonomik göstergelerinin düşük olduğu, bölgede yolsuzluk ve yoksulluk gibi sorunlarla karşılaşıldığı söylenebilir.
Türkiye İstatistik Kurumu dış ticaret istatistiklerine göre; 2023 yılında Türkiye’nin 1 milyar dolar ve üzerinde dış ticaret yaptığı MENA Bölgesi’nde yer alan, nüfusu 10 milyon kişinin üzerinde olan Irak, İran, Suudi Arabistan, Fas, Cezayir, Mısır bu çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Bu bölgede yer alan ülkeler; yenilenebilir enerji, imalat, turizm ve hizmet sektörlerinde gelişme potansiyeline sahiptir.
Bu çalışmada; Türkiye’nin dış ticaret yaptığı MENA Bölgesi ülkelerinin krizler karşısında nasıl tepki verdiği araştırılmaktadır. Bu kapsamda; Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası veri tabanlarından yararlanılarak, gayri safi yurtiçi hasıla, kişi başına gelir, doğrudan yabancı yatırımlar, net göç, büyüme, işsizlik ve enflasyon oranları derlenmiştir. Söz konusu veriler kullanılarak tanımlayıcı istatistikler oluşturulmuş ve kriz dönemleri buradan hareketle tespit edilmiştir. Yapılan uygulama ile Irak ve İran’ın mücadeleci, Cezayir’in başa çıkan (üstesinden gelen), Mısır’ın kırılgan, Fas ve Suudi Arabistan’ın dirençli karakteristiğe sahip olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bölgesel Dirençlilik , MENA Bölgesi , Ekonomik Krizler

Etik Beyan

Çalışma; etik kurallar göz önüne alınarak hazırlanmış ve yazarlar çalışmaya aynı düzeyde katkı vermiştir.

Kaynakça

• Anagnostopoulos, I., Noikokyris, E. & Giannopoulos, G. (2020). A meta-crisis banking efficiency study in the MENA region. Journal of Islamic Accounting and Business Research, 11(10), 2087-2112.
• Alaş, Ş. N. (2016). Veri zarflama analizi ile Orta Doğu ve Kuzey Afrika (MENA) bölgesi’ndeki ülkelerin etkinliklerinin karşılaştırılması (Tez No: 440583) [Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi].
• Amin, M., Bending, T., Francis, D.C., Islam, A.M., Jain, A. & Meza, J.R. (2016). Firm productivity and the business environment: What is holding back the private sector in MENA?: Lessons from the enterprises survey (chapter 2). European Bank for Reconstruction and Development, the European Investment Bank, and the International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank.
• Ayman, I., Schøtt, T., Bazargan, A., Salaytah, B., Kubaisi, H.A., Hassen, M., Vega, I., Chabrak, N., Annan, A., Herrington, M., & Kew, P. (2018). Background to the MENA region. Entrepreneurship Education and Research in the Middle East and North Africa (MENA) (Perspectives on Trends, Policy and Educational Environment) eds. F. Nezameddin; Z. M. Reza.
• Aytekin, B. (2018). MENA bölgesindeki kalkınma sorunu: Hollanda hastalığı ve iktisadi güvenlikleştirme boyutu. Akademik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(86), 81-93.
• Ben Ali, M.S. (2021). Economic developmnet in the MENA Region: New perspectives. Springer.
• Bending, T. & De Lima, P. (2016). Introduction: What is holding back the private sector in MENA?: Lessons from the enterprises survey (chapter 1). European Bank for Reconstruction and Development, the European Investment Bank, and the International Bank for Reconstruction and Development / The World Bank.
• Cainelli, G., Ganau, R. & Modica, M. (2019). Does related variety affect regional resilience? New evidence from Italy. The Annals of Regional Science, 62, 657-680.
• Capello, R., A. Caragliu, & Fratesi, U. (2015). Spatial heterogeneity in the costs of the economic crisis in Europe: Are cities sources of regional resilience?.Journal of Economic Geography, 15(5), 951–972.
• Caporale, G.M., Lodh, S. & Nandy, M. (2017). The performance of banks in the MENA region during the global financial crisis. Research in International Business and Finance, 42, 583-590.
• Chen, A. & Groenewold, N. (2022). Regional resilience in china: the response of the provinces to the growth slowdown. The Review of Regional Studies, 52, 74-104.
• Christopherson, S., Michie, J. & Tyler, P. (2010). Regional resilience: Theoretical and empirical perspectives. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 3, 3–10.
• Clark, J., Huang, H. & Walsh, J.P. (2010). A typology of ‘ınnovation districts’: What it means for regional resilience. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 3, 121-137.
• Daradkah, D., Floreani, J. & Miani, S. (2021). Oil price shocks and stock markets in oil ımporting countries: Evidence from Egypt, Morocco, and Jordan. Scientific Annals of Economics and Business 68(2), 233-247.
• Dirir, S.A. (2023). Identifying the factors that drive renewable energy consumption in the MENA region. Business, Economics and Management Journal, 6(2), 170-185.
• Eraydın, A. (2016). Attributes and characteristics of regional resilience: Defining and measuring the resilience of turkish regions. Regional Studies, 50(4), 600-614.
• Giannakis, E. & Bruggeman, A. (2015). Economic crisis and regional resilience: evidence from Greece. Regional Science, 96(3), 451-478.
• Greenham, T., Cox, E. & Ryan-Collıns, J. (2013). Mapping economic resilience. Friends Provident Foundation.
• Hafner, M., Raimondi, P.P. & Banometti, B. (2023). The energy sector and energy geopolitics in the MENA region at a crossroad, perspectives on development in the Middle East and North Africa (MENA) region. The Energy Sector and Energy Geopolitics in the MENA Region at a Crossroad, Springer.
• Hill, E., Wial, H., Wolman, H., Atkins, P., Blumental, P., Ficenec, S.& Friedhoff, A. (2011). Economic shocks and regional economic resilience. Working Paper No. 2011–03. University of California – Berkeley.
• Holling, C.S. (1973). Resilience and stability of ecological systems, Annual Review of Ecology and Systematics, 4, 1-23
• Hulke, C., Kalvelage, L., Kairu, J., Diez, J.R. & Rutina, L. (2022). Navigating through the storm: conservancies as local ınstitutions for regional resilience in Zambezi, Namibia. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society,15, 305–322
• International Organization for Migration-IOM (2024). Region on the move: Regional mobility report for the Middle East and North Africa 2021-2022. International Organisation for Migration Regional Data Hub Regional Office for Middle East and North Africa, Egypt.
• Jawad, R. (2015). Social protection and social policy systems in the MENA region: Emerging trends. University of Bath, UNDESA, New York, https://www.un.org/esa/socdev/csocd/2016/RJawad-MENA.pdf (Erişim Tarihi: 08.08.2024).
• Kalaycı, İ. (2015). Afrika’nın melez yüzü ‘MENA’: Makro iktisadi göstergelere ve küresel endekslere göre ‘manası’. T.C. Türk İşbirliği ve Koordinasyon İdaresi Başkanlığı, Avrasya Etüdleri, 40(2), 175-199.
• Markowska, M. (2015). A measure for regional resilience to economic crisis. Statistics In Transition New Series, 16(2), 293-308.
• Mateev, M., Sahyouni, A. & Masaeid, T. A. (2024). Bank performance before and during the COVID‑19 crisis: Does efciency play a role?. Review of Managerial Science, 18, 29-82.
• Pike, A., Dawley, S. & Tomaney, J. (2010). Resilience, adaptation and adaptability. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 3(1), 59–70.
• Prodi, E., Ghinoi, S., Rubini, L. & Silvestri, F. (2023). Do informal institutions matter for the economic resilience of European regions? A study of the Post‑2008 Shock. Economia Politica, 40, 189–223
• Schiffbauer, M., Sy, A., Hussain, S., Sahnoun, H. & Keefer, P. (2015). Jobs or privileges: Unleashing the employment potential of Middle East and North Africa, MENA Development Report, World Bank Group.
• Watson, C. (2022). Climate finance regional briefing: Middle East and North Africa. Climate Funds Update, Heinrich Böll Stiftung, Washington DC.
• World Bank Group (2019). The Middle east & north Africa: From transition to transformation.https://thedocs.worldbank.org/en/doc/581.981.554997154.795.0280022019/original/menafromtransitiontotransformationbook.pdf (Erişim Tarihi: 08.08.2024).
• World Bank Group (2021). Middle east and north Africa (MENA): Regional update.https://thedocs.worldbank.org/en/doc/e1ee32f3549c5283c46ca440.478.43890-028.001.2021/original/World-Bank-2021-MENARegional- Update.pdf (Erişim Tarihi: 08.08.2024).
• Yetişen, S. (2023). Bölgesel dirençlilik perspektifinde Türkiye’de düzey 2 bölgelerinin değerlendirilmesi. (Tez No: 809818) [Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi].
• Yousef, M.T. (2006). Development, growth and policy reform in the middle east and north africa since 1950. Journal of Economic Perspectives 18(3), 91–116.