Emevî Halifelerinden Kaynaklı Ayrışmalara Karşı Ömer b. Abdülaziz’in İslam Toplumunu Yeniden İnşa Çabası

Yıl 2017, Cilt: 8 Sayı: 2, 331 - 350, 16.11.2017

Ali Hatalmış

https://doi.org/10.19059/mukaddime.297567

Öz

Emevî halifelerinden
kaynaklı birtakım sorunların olduğu bilinmektedir. Muâviye’nin (661-680) halife
seçilme süreciyle birlikte bölünmeler başlamıştır. Yezîd’in (680-683) veliaht
tayini ve halifeliği, Kerbelâ, Harre ve Mekke muhasarası; dini-siyasi ayrılıklara
referans gösterilmiştir. Halifelerin Yemenli-Mudarlı rekabetinde taraf tutmaları,
yönetim zafiyeti oluşturmuştur. Mevâliye karşı takınılan tavır ve muamele bu Müslüman
çoğunluğu potansiyel muhalefet olmaya zorlamıştır.

 Ömer b. Abdülaziz (717-720), züht ve dindarlığıyla
Müslümanların sevgi ve sempatisini kazanmış, toplumda hep birleştirici kabul
edilmiştir. Kısa halifeliğinde mütevazı yaşantısı, İslami kurallara bağlılığı, adil
oluşu ve devlet malına gösterdiği titizliği dikkate alınarak Raşit halifelere
benzetilmiştir. Gecesini gündüzüne katarak halka hizmet etmesi, sorunları savaşmadan
müzakere yoluyla halletmesi, kronikleşen toplumsal sorunların çözümünü
kolaylaştırmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Ömer b. Abdülaziz, Emevî halifeleri

Umar b. Abdulaziz’s Efforts to Reconstruct The Islamic Society Against the Dissidences That Originated From the Umayyad Caliphates

Öz

It is known that there
were some problems that originated from the Umayyad caliphs. Political
dissidence first began with the caliphate electoral process of Muaviye bin
Yezîd’s (680-683) appointment as the crown caliph, his office period as the
caliph and the siege of Karbala, Harre and Mecca are all referred to as having
triggered religious-political divisions. The caliphates’ bias in the rivalry
between the Yemeni and the Mudar caused a deficiency in the administration. The
attitude and treatment taken against the Mevlâya (Mawali) forced the majority
of muslims to become potential opposition.

Umar b. Abdülaziz
(717-720) gained the love and sympathy of the Muslims with his religiosity and
was admitted as a unifying figure in the society. He is likened to the Rasheed
caliphs with regards to his humble life, piety, sense of justice and strictness
against abuse of public interest in his short period of office. The fact that
he served the public day and night and settled the problems through
negotiations without fighting facilitated the solution of the chronic social
problems.

Anahtar Kelimeler

Umar b. Abdulaziz, Umayyad caliphs

Kaynakça

• Ağırakça, A. (1995). İslam’da İlk Tecdit Hareketi ve Ömer b. Abdülaziz (2.bs.). İstanbul: Burûç.
• Ahmed b. Hanbel. (1995-2001). Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. Şuʻayb el-Arnaût, (Thk.). I-L. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Altınay, R. (2006). Emevîlerde Günlük Yaşam (2.bs.). Ankara: Ankara Okulu.
• Belâzûrî, Ahmed b. Yahyâ (1996). Ensâbü’l-Eşrâf. Süheyl Zekkâr-Riyad Ziriklî, (Thk.). I-XIII. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Belâzûrî, Ahmed b. Yahyâ (1987). Fütûhu’l-Büldân. Ömer Enîs et-Tabbâʻ, (Nşr.). Beyrut: Müessesetü’l-Meʻârif.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn (1/2003). es-Sünenü’l-Kübrâ. Abdülkâdir Atâ, (Thk.). I-XI. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn (2/2003). Şuʻabu’l-Îmân. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid, (Thk.). I-XIV. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdillah el-İsfehânî (1996). Hilyetü’l-Evliyâ. I-X. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Ebû Zürʻa ed-Dımaşkî. (1980). Târîhu Ebî Zür‘a ed-Dımaşkî, Şükrullah b. Ni‘metullah el-Kucânî, (Thk.). Dımaşk: Mecme‘u’l-Lüğati’l-Arabiyye.
• Ebü’l-Fidâ, İmâdüddîn (1907). el-Muhtasar fî Târîhi’l-Beşer. I-IV. Kahire: el-Matbaʻatü’l-Huseyniyyeti’l-Mısrıyye.
• Eş’ârî, Ebu’l-Hasen (2005). İlk Dönem İslam Mezhepleri Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn. Mehmet Dalkılıç-Ömer Aydın (Çev.). İstanbul: Kabalcı.
• Fesevî, Ya‘kûb b. Süfyân (1990). el-Ma‘rife ve’t-Târîh. Ekrem Ziyâ el-Ömerî, (Thk.). I-IV. Medine: Mektebetü’d-Dâr.
• Hâkim en-Nîsâbûrî. (2002). el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. Mustafa Abdülkâdir Atâ, (Thk.). I-V. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Halîfe b. Hayyât (1985). Târîhu Halîfe bin Hayyât. Ekrem Diyâ el-Ömerî, (Thk.). Riyad: Dâru Taybe.
• Hatîb el-Bağdâdî (2001). Târîhu Bağdâd. Beşşâr ʻAvvâd Maʻrûf, (Thk.). I- XVII. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• İbn Abdilhakem, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdilhakem (1984). Sîretü ʻUmer bin ʻAbdilʻazîz ʻalâ Mâ Revâhü’l-İmâm Mâlik b. Enes ve Ashâbüh. Ahmed Ubeyd, (Nşr.). Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.
• İbn Asâkir, Ali b. el-Hasen (1995-2000). Târîhu Medîneti Dımaşk, Muhibbüddîn Ebû Sa‘îd Ömer b. Garâme el-‘Amravî, (Thk.). I-LXXX. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Fazlillah, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ (2010). Mesâlikü’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr. I-XXVII. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Hacer el-Askalânî (1960). Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. I-XIII. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• İbn Haldûn (2000-2001). Târîhu İbn Haldûn. Halîl Şehâde, (Nşr). I-VIII. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân (1993). Sahîhu İbn Hibbân bi-Tertîbi İbn Balabân. Şuʻayb el-Arnaût, (Thk.). I-XVIII. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ (1997-1999). el-Bidâye ve’n-Nihâye: Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, (Thk.). I-XXI. Kahire: Dâru Hicr.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ (1998). Câmi‘u’l-Mesânîd ve’s-Süneni’l-Hâdî li-Akvâmi’s-Senen. Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş, (Thk.). I-XII., Beyrut: Dâru Hadr.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (1986). ʻUyûnü’l-Ahbâr. Yûsuf Ali Tavîl, (Nşr). I-IV. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʽİlmiyye.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (ts.). el-Me‘ârif. Servet ‘Ukkâşe, (Thk.). Kahire: Dâru’l-Me‘ârif.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa‘d (2001). et-Tabakâtü’l-Kebîr. Ali Muhammed Ömer, (Thk.). I-XI. Kahire: Mektebetü’l-Hancî.
• İbn Zencûye, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled (1986). Kitâbü’l-Emvâl. Şâkir Zîb Feyyâz, (Thk.). I-III. Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Bühûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye.
• İbnü’l-‘İmâd, Abdülhay (1988). Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb. Abdülkâdir el-Arnaût-Mahmûd el-Arnaût, (Thk.). I-XI. Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• İbnü’l-ʽAdim, Ömer b. Ahmed (1988), Bugyetü’t-Taleb fî Tarîhi Haleb. Süheyl Zekkâr, (Thk.). I-XVII. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn (1987-2003). el-Kâmil fi’t-Târîh. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî-Muhammed Yûsuf ed-Dekkâk, (Thk.). I-XI. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İbnü’l-Vezîr, Ebû Abdillâh Muhammed b. İbrâhîm (1994). el-‘Avâsım ve’l-Kavâsım fi’z-zeb ‘an sünneti Ebi’l-Kâsım. I-IX. Şu‘ayb el-Arnaût, (Nşr). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Kehhâle, Ömer Rızâ (1982). Muʻcemü Kabâili’l-ʻArab el-Kadîme ve’l-Hadîse. I-V. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Kütübî, Muhammed Şakir (1973). Fevâtü'l-Vefeyât ve’z-Zeylü ʽAleyhâ, İhsan Abbas, (Thk.), Beyrut: Dâru Sâdır.
• Meʽâfirî, el-Kâdi Muhammed b. Abdullah (1987). el-ʽAvâsım ve’l-Kavâsım. Muhibuddin el-Hatib, Mahmûd Mehdî el-İstanbûlî, (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• Mesʽûdî, Ali b. Hüseyin (1988). Murûcu’z-Zeheb ve Meʽâdinü’l-Cevher. Muhyeddin Abdülhamid, (Thk.). I-IV. Beyrut: Mektebetü’l-ʽAsriyye.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc (1991). Sahîhu Müslim. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, (Nşr.). I-V. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn (1998). Aʻyânü’l-ʻAsr ve Aʻvânü’n-Nasr. Ali Ebû Zeyd, (Nşr.). Beyrut-Dımaşk: Dâru’l-Fikri’l-Muʻâsır-Dâru’l-Fikr.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn (2000). el-Vâfî bi’l-Vefeyât. Ahmed el-Arnaût, Türkî Mustafâ, (Thk.). I-XXIX. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʽArabî.
• Sallâbî, A. M. (2008). ed-Devletü’l-Ümeviyye ʻAvâmilü’l-İzdihâr ve Tedâʻiyâtü’l-İnhiyâr. I-II. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife.
• Taberânî, Süleymân b. Ahmed (1995). el-Mu’cemü’l-Evsat. Târık b. Abdillah, Abdulmuhsin b. İbrâhîm el-Hüseynî, (Thk.). I-X. Kahire: Dâru’l-Harameyn.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (ts). Tarîhu’r-Rusül ve’l-Mülûk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm, (Thk.). I-XI. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif.
• Tenûhî, Ebu’l-ʽAlî el-Muhassin b. Ali (1987). el-Ferecu Baʽdeş-Şidde. ʽAbbûd eş-Şalcî, (Thk.). Beyrut: Dâru Sâdır.
• Yâkût el-Hamevî (1977). Muʻcemü’l-Büldân. I-V. Beyrut: Dâru Sâdır.
• Zehebî, Şemsüddîn b. Muhammed (1982-1988). Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ. Şu‘ayb el-Arnaût, (Thk.). I-XXV. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Zehebî, Şemsüddîn b. Muhammed (1374). Tezkiratü’l-Huffâz. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muʻallimî, (Nşr.). I-IV. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Zehebî, Şemsüddîn b. Muhammed (1986-2000). Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A‘lâm. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, (Thk.). I-LIII. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî.