CHP Seçmenlerinin Din Algıları ve Pratikleri

Yıl 2016, Cilt: 40 Sayı: 1, 57 - 86, 15.04.2016

Kurtuluş Cengiz

Öz

CHP siyasal hayatımızda çok yer kaplayan bir siyasal oluşum. Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni kuran parti olması bir yana CHP, Osmanlı-Türkiye Tarihi’nde halk kitlelerini örgütleyerek popüler siyaset zemininde boy gösteren ilk ve en eski siyasal harekettir. Bu anlamda bir siyasal gelenek olarak İttihat ve Terakki’den beri Türkiye’nin hem resmi, hem gayrı resmi hem de hem popüler siyaset geçmişinin demirbaş bir unsurudur. 

CHP’nin, Türkiye tarihindeki bu özel yeri, onun geçmişten beri birçok güncel ve siyasal tartışmaya konu olmasına yol açmıştır. Daha açık bir şekilde ifade etmek gerekirse, Siyaseten CHP’ye rakip olan her siyasi parti, kendi varlığını meşrulaştırmak için CHP ile hesaplaşmak ve kendisini siyaseten ona karşı konumlandırmak durumunda kalmıştır. Bunu İkinci Meşrutiyet’ten beri ortaya çıkan legal ve illegal neredeyse tüm siyasi oluşumlar için söylemek mümkündür. Bu durum, bugün dahi Türkiye’de popüler siyasetin temel dinamiklerinden biridir. Bu yüzden de CHP, Tek Parti Dönemi icraatlarından, askeri darbeler konusundaki tavrına, kendisine biçtiği ortanın solu ya da sosyal demokrasi misyonundan, Kürt Sorunu konusunda aldığı farklı tutumlara özellikle de 1990lar sonrasında siyasal İslam’ın yükselişi karşısında büründüğü laiklik odaklı siyasete kadar birçok kritik konuda çok uzun yıllardır tek başına iktidar olmasa da her zaman eleştirilerin odağında yer almıştır.

Dolayısıyla, ilgili akademik ve güncel literatürde CHP ile ilgili farklı konulara odaklanan birçok tartışma mevcuttur. Ancak son yıllarda özellikle de Siyasal İslam’ın yükselişi, 28 Şubat Süreci ve sonrasında AKP’nin iktidara gelişinden beri siyasal iktidar bloğu ve sivil destekçileri tarafından CHP ile ilgili eleştirilerde öne çıkarılan baskın tema, CHP’nin din konusundaki siyasetidir. Buna göre CHP veya “CHP zihniyeti”, genellikle sağ kanat siyasetçiler, siyasal İslamcı parti, grup, cemaat ve oluşumlar tarafından sürekli din karşıtı siyaset yapmakla; kısmen dinsizlikle ve dindarlara zulüm uygulamakla itham edilmektedir. Öte yandan, dine ilişkin olanları da dâhil olmak üzere CHP’nin resmi parti politikalarına ilişkin birçok araştırma ve inceleme yapılmış olmasına rağmen partinin, resmi politikaları dışında seçmenlerinin din hakkında ne düşündüğüne ve dini nasıl yaşadığına ilişkin henüz kayda değer bir çalışma yapılmamıştır. İşte bu makale, Türkiye’yi  temsil eden kapsamlı bir din sosyolojisi araştırmasının nicel verilerini kullanarak sıradan CHP seçmeninin din algısı ve pratiğini analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

CHP, dindarlık, Türkiye siyaseti, siyasi partiler, laiklik

Kaynakça

• Ahmad F (2005). Modern Türkiye’nin Oluşumu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Akşit B vd. (2012). Türkiye’de Dindarlık: Sosyal Gerilimler Ekseninde İnanç ve Yaşam Biçimleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Altunoglu M (2014). The Republican People’s Party and the 2014 Local Elections in Turkey. Insight Turkey, 16(2), 129.
• Asad T (1983). Anthropological Conceptions of Religion: Reflections on Geertz. New Series, 18 (2), 237-259.
• Ayata A G (1998). Türkiye’de Kimlik Politikalarının Doğuşu. İçinde: 75. Yılda Tebaadan Yurttaşa Doğru, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Ayata A G (1992). CHP: Örgüt ve İdeoloji. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Ayata S ve Ayata A G (2007). The Center‐Left Parties in Turkey. Turkish Studies, 8(2), 211-232.
• Ayata A G (1990). Class and Clientelism in the Republican People’s Party’, İçinde: Sirman, Nükhet; Finkel, Andrew (der.), Turkish State, Turkish Society, London: Routledge, 159-184.
• Ayata A G (2002). The Republican People’s Party. Turkish Studies, 3(1), 102-121.
• Bardakoglu A (2004). Moderate Perception of Islam and the Turkish Model of the Diyanet: the President’s Statement. Journal of Muslim Minority Affairs, 24 (2), 367-374.
• Baykal D ve Cem İ (1992). Yeni Sol. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Bayramoğlu A (2006). Algılar ve Zihniyet Yapıları: “Çağdaşlık Hurafe Kaldırmaz” Demokratikleşme Sürecinde Dindar ve Laikler. İstanbul: Tesev Yayınları.
• Bourdieu P (1991). Genesis and the Structure of the Religous Field. Comperative Social Research, 13, 1-43.
• Celep Ö (2011). The Republican People’s Party and Turkey’s EU Membership. South European Society and Politics, 16(3), 423-434.
• Cengiz K (2013). Yav İşte Fabrikalaşak Anadolu Sermayesinin Oluşumu: Kayseri Hacılar Örneği, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cengiz K (2013) “Gavur” İzmir’de Dini Hayat. İçinde: Muammer Tuna (der.) VII. Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı, Cilt III, Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Elektronik Kitap, 405-417
• Ciddi S (2008). The Republican People’s Party and the 2007 General Elections: Politics of Perpetual Decline?. Turkish Studies, 9(3), 437-455.
• Ciddi S (2009). Kemalism in Turkish Politics: the Republican People’s Party, Secularism and Nationalism. London: Routledge.
• Cindoglu D ve Zencirci G (2008). The Headscarf in Turkey in the Public and State Spheres. Middle Eastern Studies, 44(5), 791-806.
• Crone P (2004). The Medieval Islamic Political Thought, Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Çavdar T (1994). Cumhuriyet Halk Partisi 1950-1980. İçinde: Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. VIII. İstanbul: iletişim Yayınları, 2024-2042.
• Çelik N B (1998). Kemalist Hegemonya Üzerine, Birikim, 105-106.
• Çınar M (1998). Tezcan’a Yanıt: Bir siyaset Grameri olarak Kemalizm, Toplum ve Bilim, 76, 257-268.
• Davie G (1999). Europe: The Exception That Proves the Rule? İçinde: Peter L. Berger (der.), The Desecularization of the World: Resurgent Religion and World Politics, Grand Rapids: Eerdmans, 65-83.
• Dirlik A (2003). Modernity in Question? Culture and Religion in an Age of Global Modernity, Diaspora, 12(2): 147-168.
• Doğan A U (2013). The Conception of Laicite of the Republican People’s Party Between 2002 and 2010 (Basılmamış Doktora Tezi) Ankara: ODTÜ.
• Ecevit B (1966). Ortanın Solu, İstanbul: Kim Yayınları.
• Eisenstadt S (1982). The Axial Age: The Emergence of Transcendental Visions and the Rise of Clerics, European Journal of Sociology, 23(2):294–314.
• Emre Y (2014). The Role of Academics in Turkey’s Politics: The Mülkiye Junta and the Transformation of the Republican People’s Party. Southeast European and Black Sea Studies, 14(1), 109-128.
• Erdoğan N (2002). “Kalpaksız Kuvvacılar”: Kemalist Sivil Toplum Kuruluşları. İçinde (der. Yerasimos, Seufert, Vorhoff) Sivil Toplum ve Milliyetçilik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göle, N ve Amman L (2006). Islam in Public: Turkey, Iran and Europe. Istanbul: Istanbul Bilgi University Press.
• Göle N (2004). Modern Mahrem: Medeniyet ve Örtünme, Metis Yayınları: İstanbul.
• Gülmez S B (2013). The EU Policy of the Republican People’s Party under Kemal Kılıçdaroğlu: A New Wine in an Old Wine Cellar. Turkish Studies, 14(2), 311-328
• Hanioğlu Ş (1997). Garbcılar:Their Attitudes toward Religion and Their Impact on the Official Ideology of the Turkish Republic, Studia Islamica, 86, 133-158.
• Ismail S (2004). Being Muslim: Islam, Islamism and Identity Politics. İçinde Bellamy, R.(der.) Politics of Identity- VI. Oxford: Blackwell Publishing. 614-631.
• İrem N (1997). “Kemalist Modernizm ve Türk Gelenekçi Muhafazakârlığının Kökenleri”, Toplum ve Bilim 74, 52-101
• Kadıoğlu A (1998). Republican Epistemology and Islamic Discourses in Turkey in the 1990s. The Muslim World, 88(1), 1-21
• Kahraman H B (1993). Yeni Bir Sosyal Demokrasi İçin. Ankara: İmge Yayınları.
• Kalaycıoğlu E (2008). Party Identification, Islam and Secularism in Turkey. Paper prepared for presentation at the International Studies Association’s Annual Conference at San Francisco, İstanbul: Sabancı Üniversitesi.
• Kalaycıoğlu E (2012). Kulturkampf in Turkey: The Constitutional Referendum of 12
• September 2010. South European Society and Politics, 17(1), 1-22.
• Karpat K (1991). The Republican People’s Party, 1923-1945. İçinde: J. Landau ve M. Heper (der.) Political Parties and Democracy in Turkey, London: IB Tauris, 42-64.
• Keyder Ç (2010). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Keyman E F(2010). The CHP and the “Democratic Opening”: Reactions to AK Party’s Electoral Hegemony. Insight Turkey, 12(2), 91.
• Keyman F (1997). Kemalizm, Modernite, Gelenek: Türkiye’de Demokratik Açılım Olasılığı, Toplum ve Bilim: 72, 84-101
• Keyman F (1997). Levent Tezcan’a Yanıt: Kemalizm, Gelenek ve Demokratik Açılım. Toplum ve Bilim, 75, 196-207.
• Kili S (1976). 1960-1975 Döneminde Cumhuriyet Halk Partisinde Gelişmeler, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Kiratli O S (2015). European Integration Policy in Turkey: a Comparison of the Republican People’s Party (CHP) and the Nationalist Movement Party (MHP) 1965–2011. Southeast European and Black Sea Studies, 15(3), 261-279.
• Kiriş H M (2012). The CHP: From the Single Party to the Permanent Main Opposition Party. Turkish Studies, 13(3), 397-413.
• Koç Y (1985). Türkiye’de Sosyal Demokrasi ve Sendikacılık, 11 Tez, 4, 107-139.
• Köker L (1996). Kimlik Krizinden Meşruluk Krizine Kemalizm ve Sonrası, Toplum ve Bilim, 71, 150-167.
• Köker L (1995). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Köni H (2012). Religion and Politics in Turkey: An Analysis of Turkish Secularism. GSTF Journal of Law and Social Sciences (JLSS), 1(2), 79-83.
• Küçükural Ö ve Cengiz K (2011). Liberalizm ve Muhafazakârlık Ekseninde
• Müslümanlar: Türkiye’de Değişen Toplumsal Cinsiyet Konumları ve Farklılaşan İslam Yorumları, İçinde: Islam und Europa Als Thema der Deutsch- Türkischen Zusammenarbeit IX, Ankara: Deutsche Botschaft, 128-147.
• Mardin Ş (1991). Din ve İdeoloji, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin Ş (1990). The European Culture and the Development of Modern Turkey. İçinde: Ahmet Evin ve Goeffrey DEnton (der.) Turkey and European Community. Opladen: Leske, Budrich, 13-23
• Özkazanç A (1996). Türkiye’de Yeni Sağ. İçinde: Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 15, İstanbul: İletişim Yayınları, 1218-1224.
• Özkazanç A (1997). Refah Devletinden Yeni Sağa: Siyasi İktidar Tarzında Dönüşümler. Mürekkep, (7), 21–37.
• Özyürek E (2006). Nostalgia for the Modern, State Secularism and Everyday Politics in Turkey, Durham and London: Duke University Press.
• Özyürek E (2011). Modernlik Nostaljisi, Kemalizm Modernlik ve Gündelik Hayatta Siyaset, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Özyürek, E. (2004). Miniaturizing Atatürk Privatization of State Imagery and Ideology in Turkey. American Ethnologist, 31(3), 374-391.
• Parla T (1992). Kemalist Tek Parti İdeolojisi ve CHP’nin Altı Oku, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Peker B (1994). Kanun Hükmünde İdeoloji, Asrı Saadet Devrinde Kemalist Dil ve Dönüşümü, Birikim, 61
• Sakallıoğlu Ü C (1996). Parameters and Strategies of Islam-State Interaction in Republican Turkey. International Journal of Middle East Studies, 28, (2), 231-251.
• Schüler H (1999). Türkiye’de Sosyal Demokrasi: Particilik, Hemşehrilik, Alevilik. İstanbul: İletişim Yayınları
• Smith T W (2005). Between Allah and Atatürk: Liberal Islam in Turkey. The International Journal of Human Rights, 9 (3): 307–325.
• Şentürk R (2006). Modernleşme ve Toplumbilim, İstanbul: İz.
• Tezcan L (1997). Kemalizmi Düşünmenin Sorunları, Toplum ve Bilim, 74, 194-208.
• Tuğal Z C (2006). The Appeal of Islamic Politics: Ritual and Dialogue in a Poor District of Turkey. The Sociological Quarterly, 47, 245-273.
• Turan İ (2006). Old soldiers Never Die: the Republican People’s Party of Turkey. South European Society & Politics, 11 (3-4), 559-578.
• Turan İ (1991). Religion and Political Culture in Turkey, İçinde Richard Tapper, (der.) Islam in Modern Turkey, London: IB Tauris, 31-55.
• Türker G (2013). Social Democratic Parties and European Integration: The Case of the Turkish Republican People’s Party. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Ulutas U (2010). Religion and Secularism in Turkey: The Dilemma of the Directorate of Religious Affairs. Middle Eastern Studies, 46(3), 389-399.
• Yaşın Y N (2005). Kimlik Piyasası: Metalar, İslamcılık, Laiklik. İçinde: D Kandiyoti ve A Saktanber (der.) Kültür Fragmanları: Türkiye’de Gündelik Hayat, İstanbul: Metis Yayınları, 229-259.