Yerel Yönetimlerde Siyasal Açıdan Farklı Yerel Özerklik Uygulamaları ve Örnekleri

Yıl 2016, Cilt: 40 Sayı: 1, 87 - 109, 15.04.2016

Taylan Koç

Öz

Yerel demokrasi kavramı ile bağlantılı kavramlardan biri olan ve literatürde kimi zaman yerel demokrasi ile eşdeğer anlamda kullanılan “yerel özerklik” kavramı, en genel anlamıyla; bir yerel topluluğun, yerel nitelikteki işleri, kendi başına, kendi organları eliyle görebilmesi ve buna olanak verecek kaynaklara sahip olabilmesidir (Keleş, 2000: 49). Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı’nın üçüncü maddesi, “özerk yerel yönetim” kavramını, “yasalar çerçevesinde kamu hizmetlerinin önemli bir bölümünü yurttaşlarının yararı doğrultusunda ve kendi sorumluluğunda yerine getiren, hukuki ve yönetsel yeteneklere sahip yerel tüzel kişilik” olarak tanımlamaktadır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında ise bu hakkın, üyeleri serbest, gizli, eşit, doğrudan ve genel seçimle oluşturulan konseyler ya da meclisler tarafından kullanılacağı ifade edilmektedir (Mengi, 1998: 70).

Günümüzde küresel politik süreçlerde sıklıkla dile getirilen yerel yönetimlere daha fazla özerklik talebi, liberal anlayış tarafından yerel yönetimlerin merkezi yönetimin müdahalesinden uzak/özerk olması ile sınırlandırılmakta ve yerel hizmetlerin özelleştirilmesi, merkezi ve yerel parçalarıyla bir bütün oluşturan kamu rejiminin dağıtılarak küresel sermayenin etkinliğinin artırılması ve neo-liberal politikaların rahatlıkla uygulanabilmesi gibi hedefleri içermektedir. Bu türden bir yerelciliğin yerel özerklik talebi, geniş halk kesimlerinin temsilini önemsemeyen bir içeriğe sahip olmakla birlikte, demokrasinin egemenlerin çıkarlarına hizmet etmesini sağlamak, bütünüyle taşeronlaştırılmış, küresel sermayenin eline teslim edilmiş, neo-liberal politikalarla istenen her şeyin yapıldığı ve Marx’a atıfla; “gölgesini satamadığı ağacı dahi kesen kapitalizmin” insafına terkedilmiş bir yerel yaratmak amacındadır. Özellikle de içinde bulunduğumuz süreçte küreselleşmeci yerelleşme anlayışı egemen kılınmaya çalışılırken, merkezden uzaklaşmak çoğu zaman küresel kapitalizmin çarklarına teslim olmak ve küresel şirketlerin hüküm sürdüğü rekabetçi bir yerelcilik anlayışına eklemlenmek anlamına gelmektedir. Fakat bu durum yerel yönetimlerin birer özyönetim birimi olarak varlık göstermelerinin ve yerel halkın gereksinimleri doğrultusunda kararlar alabilmelerinin önüne geçmemelidir. Sıkı merkeziyetçi anlayış da bir nevi liberal anlayış gibi yerel yönetimlerin halk katılımına dayanan özyönetim birimleri olabilmelerinin önünde önemli bir engeldir. 

İnsanlık tarihi boyunca tüm toplumlar kendi gereksinimleri temelinde örgütlenmiştir. Bugün gelinen noktada yerel yönetimlerin demokrasinin tabana yayılmasında ve toplumsal gelişmenin eşgüdümsel olarak gerçekleşebilmesi hususunda taşıdıkları önem açıktır. Bu sebeple, günümüz koşullarında artık çoğu noktada tıkanıklığa neden olan ve halkın karar alma süreçlerine katılımını çok büyük oranda sınırlayan katı merkeziyetçi yapılardan uzaklaşarak yerel yönetimlerin yetkilerinin artırılması ve katı, hantal, bürokratik bir anlayış yerine üretken, gerçek anlamda eşitlikçi halk katılımına dayanan bir anlayışın hâkim kılınması, küreselleşmenin ve neo-liberalizmin yıkıcı etkilerine karşı bir alternatif oluşturabilecektir.

Öte yandan, yerel yönetimlerin yetkilerinin artırılması ve güçlendirilmesi özellikle Türkiye’nin en önemli sorunlarından biri olan Kürt sorununun çözümüne de önemli ölçüde katkı sunabilecek bir potansiyel taşımaktadır. Cumhuriyet tarihi boyunca yerel yönetimler, özellikle de belediyeler, yerel demokrasinin sağlanmasından ziyade, yerel hizmetlerin etkin, verimli ve daha az maliyetle sağlanmasının aracı olarak görülmüştür. Ancak bu yaklaşım yerine, Fransa’nın 1951’den itibaren yaptığı gibi, ulus-devletin katı merkeziyetçi sistemini gevşeterek yerel yönetimlere anlamlı oranda yetki devri yapmak yoluyla hem ülke içinde eşitlikçi bir bütünleşme sağlanabilecek, hem bölgeler arası sosyo-ekonomik dengesizlikler aşılabilecek, hem de farklı yerelliklerin kendi farklılıklarını korumalarına olanak tanıyacak çoğulculuk sağlanabilecektir. Bu yolla halkın yönetimde yer alma olanaklarının geliştirilmesini sağlayacak mekanizmaların kurulması, yerel yönetimlerin toplumun bütün sorunları ile ilişkilendirilmesi, sosyal, ekonomik, tarihsel ve kültürel varlığın korunması ve geliştirilmesinde yerel yönetimlerin bir özne olarak değerlendirilmesi mümkün hale getirilebilecektir. Bu anlayışa ek olarak ise, söz konusu yerelliklerin hem gelişmişlik oranlarına göre denge sağlayıcı bir biçimde merkezi bütçe tarafından desteklenmesi, hem de kendi ekonomik kalkınmalarını sağlayabilmelerine imkân tanıyan olanakların (kooperatifleşme gibi) verilmesi, yani bir nevi ortaklaşma ve ürettiğini tüketebilme, kendine yetebilme imkânı tanınması, neo-liberal sistemin halk için değil sermaye için esas aldığı “küreselleşmeci yerelleşme” anlayışının alternatifi olabilecektir. Bu esaslara dayanan bir “yerel özerklik” anlayışı ile liberal yaklaşım tarafından savunulan yerel yönetimlerin merkezi yönetimin müdahalesinden uzak olması ile sınırlandırılmış olan “yerel özerklik” anlayışı arasındaki fark ise ortadadır.

Anahtar Kelimeler

özerklik, yerel demokrasi, yerel yönetim, özerk yerel yönetim, halk katılımı.

Kaynakça

• Ağaoğulları M A (2006). Ulus-Devlet ya da Halkın Egemenliği. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Altıntaş H (2003). Yerel Yönetimlerin Modernizasyon Süreci ve Yeni Kamu Yönetim Anlayışı. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 12(1), 6–22.
• Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı (1985). http://www.tbb.gov.tr/hukuki-destek-velobi/mevzuat/kanunlar. Son erişim tarihi, 7/12/2015.
• Baran S (2003). Demokrasi Mücadelesinde Yerel Yönetimler. İstanbul: Aram Yayınları.
• Barber B (1995). Güçlü Demokrasi: Yeni Bir Çağ İçin Katılımcı Siyaset. Çev M Beşikçi, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bauman Z (2006). Küreselleşme. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• BDP (2010). Özgür Demokratik Yerel Yönetimlerle Demokratik Özerkliğe. İstanbul: Gün Matbaa.
• Beyazıt E (2006). Yerel Demokrasi ve Katılım: Yerel Gündem 21 Uygulamaları Sürecinde Hatay ve Yerel Katılım Sorunları. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi.
• Bora T (2010). Federasyonu Düşünmek. Birikim, 257, 12-17. Brecher J, Costello T ve Smith B (2002). Aşağıdan Küreselleşme, İstanbul: Aram Yayınları.
• Canalp E (2006). Avrupa Birliği Hukukunun Üye Ülkelerin Yerel Yönetimleri Üzerindeki Etkileri. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Cantzen R (2000). Daha Az Devlet Daha Çok Toplum. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Coşkun M K (2007). Demokrasi Teorileri ve Toplumsal Hareketler. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Çelebi T (2003). Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı ve Türkiye’de İdari Vesayet Uygulamasının Değerlendirilmesi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Çelik V; Çelik ve Usta S (2008). Yerel Demokrasi ve Yerel Özerklik İlişkisi. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 1(2), 87-104.
• Çiçek C (2011). Demokratik Özerklik Üzerine. Birikim, 261, 45-54.
• Çitçi O (1996). Temsil, Katılma ve Yerel Demokrasi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 5(6), 5-14.
• Çolak H (2004). Yerel Yönetimlerde İdari Vesayet Denetimi ve Yerel Yönetimlerin Özerkliği. (Basılmamış Yüksek Lisans Tez). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Çukurçayır M A (2002). Siyasal Katılma ve Yerel Demokrasi, Küreselleşme Sürecinde Yurttaş, Yönetim ve Siyaset. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Erdemir T (2010). Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye ve İngiltere Yerel Yönetim Sistemlerinin Karşılaştırılmalı Analizi. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Eroğul C (2007). Anatüzeye Giriş. Ankara: İmaj Yayınları.
• Görmez K (1997). Yerel Demokrasi ve Türkiye. Ankara: Vadi Yayınları.
• Gözler K (2008). İdare Hukukuna Giriş. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Güçlü S (2007). 1980 Sonrası Türkiye’de Yerel Yönetimler İçin Önerilen Modeller. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Güler B A (1992). Doğu Avrupa’da Yerel Yönetimler. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 1(2), 35- 44.
• Güler B A (2000). Yerel Yönetimleri Güçlendirmek mi? Adem-i Merkeziyetçilik mi?. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 9(2), 14-29.
• Güler B A (2006). Yerel Yönetimler: Liberal Açıklamalara Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Güler B A (2004). Kamu Yönetimi Temel Kanunu Üzerine. Hukuk ve Adalet-Eleştirel Hukuk Dergisi, 1(2), 1-31.
• Hardt M ve Negri A (2008). İmparatorluk. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Holton R J (1999). Kentler, Kapitalizm ve Uygarlık. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• İnaç H ve Ünal F (2015). Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı ve Türkiye’de Belediyeler. birimler.dpu.edu.tr/app/views/panel/ckfinder/userfiles/17/.../1-24.pdf. Son erişim tarihi, 21/11/2015).
• İsbir B (2010). Temsili Demokrasi Anlayışına Göre Yerel Yönetimlerde Özerklik, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 11 (Özel Sayı: 2009), 1571-1599.
• Kalyon K (2015). Demokratik Özerklik Çağrısına Burun Kıvırılamaz. Bianet.org, 29 Nisan. http://bianet.org/bianet/toplum/127869-demokratik-ozerklik-cagrisina-burunkivrilamaz, Son erişim tarihi, 10/12/2015).
• Karaarslan M (2007). Türkiye’de Yerel Yönetimler Reformu Bağlamında Yerel Yönetimlerin Özerkliği ve Denetimi. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Kayıkçı S (2003). 1982 Reform Yasası Sonrası Fransa’da Yerel Yönetimler ve Yerel Özerklik Şartı. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 12(3), 22-47.
• Keleş R (1995). Yerel Yönetimler Özerklik Şartı Karşısında Avrupa ve Türkiye, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 4(6), 3-19.
• Keleş R (2006). Yerinden Yönetim ve Siyaset. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Luxemburg R (2010). Ulusal Sorun: Ulusların Kendi Yazgısını Tayin Hakkı ve Özerklik. İstanbul: Belge Yayınları.
• Pustu Y (2005). Yerel Yönetimler ve Demokrasi. Sayıştay Dergisi, 57, 121-134.
• Resmi Gazete (2006). Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun, Kanun Numarası: 5449, Resmi Gazete Tarihi: 8 Şubat 2006, Sayı: 26074.
• Sarıçiçek E (2010). Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi ve Son Dönemlerde Yapılan Yetki Devirlerinin Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı Açısından Ele Alınması. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• TESEV (2009). Yerel Yönetim Sistemleri. İstanbul: TESEV Yayınları.
• TODAİE (1992). Kaya Projesi Yerel Yönetimler Araştırma Grubu Raporu. Ankara: TODAİE Yayınları.
• Toprak Z (2006). Yerel Yönetimler. İstanbul: Nobel Yayınları.
• Tortop N (1991). Özerk, Üretken ve Katılımcı Mahalli İdare Anlayışı. Amme İdaresi Dergisi, 24(4), 3-10.
• Tortop N (1999). Mahalli İdareler. Ankara: Yargı Yayınları.
• Touraine A (2000). Eşitlik ve Farklılıklarımızla Birlikte Yaşayabilecek miyiz?. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Turan R (2011). Özerk İstanbul için Bir Deneme. Günlük Gazetesi, 17-20 Şubat 2011.
• Urhan F V (2008). Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması. Sayıştay Dergisi, 70, 85-102.
• Uygun O (2007). Federal Devlet: Temel İlkeler, Kurumlar ve Uygulama. İstanbul: On İki Levha Yayınları.
• Vera-Zavala A (2006). Katılımcı Demokrasi, Dünyadaki Katılımcı Demokrasi Deneyimleri. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yalçındağ S (1995). Yerinden Yönetim, Yerel Yönetim. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 4 (2), 3-19.
• Yıldız M (1996). Yerel Yönetimler ve Demokrasi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 5(4), 3-15.