Korporatist Kamu Felsefesi İçinde Gelişen Zayıflatıcı Çoğulculuk: Çok Partili Hayata Geçişte CHP ve İşçi Hareketi

Yıl 2025, Sayı: 1, 31 - 54, 30.06.2025

Mustafa Görkem Doğan

Öz

Türk kamu felsefesinin özellikle tek partili dönemde korporatist özellikler taşıdığı hem batıdaki ilham kaynaklarına işaret ederek, hem de özellikle otuzlardaki kimi yasal kurumsal uygulamalar üzerinden Türkiye’de tek parti dönemi hakkındaki yazında önemli araştırmacılar tarafından sıkça dile getirilmiştir. Özellikle Taha Parla’nın bu konudaki tespiti solidarist korporatizmin tek partili dönemde ve onun öncesindeki Osmanlı İmparatorluğunun çözülme sürecinde gerek aydınlar arasında gerekse de kamu idarecileri arasında yaygın olduğunu gösterir. Solidarist ideoloji Osmanlı’da günümüzde pek kullanılmayan bir ifadeyle “tesanütçülük” diye bilinirdi, buna rağmen tek partili döneme halkçılık ilkesi olarak geçmiştir. Korporatizm ise, siyaset biliminde başka kuramsal referanslarının yanı sıra işçi örgütlerinin düzenlenmesi ve bu örgütlerin iktidarca kontrolü bağlamında özellikle gündeme gelen bir kavramdır. Bununla birlikte çok partili hayata geçişte Türkiye’de Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) iktidarınca oluşturulan sendikal örgütlülüğe ilişkin mevzuat her ne kadar fiili ve yasal yöntemlerle kısıtlanmış da olsa sendika seçme özgürlüğü içerir bu bakımdan da temeli itibariyle korporatistten ziyade liberal modele yakın sayılır. Tek partili dönemde Türkiye’de resmi sendikalar kurulmamış bu yüzden doğal olarak sendikalara üye olup olmamak da işçinin seçimine bırakılmıştır. Bu süreçte oluşturulan yasal kurumsal düzenlemeler fiilen kısıtlanmış olsa da sendikal çoğulculuk ve işçiler açısından sendikalara üye olma ya da olmama özgürlüğü içerir. Bu dönemdeki fiili uygulamalar ve devletle sendikalar, iktidar partisiyle sendikalar arasındaki ilişkiler ise daha kompleks bir görünüm verir, liberal demokratik bir rejimde uygulanması beklenmeyecek bazı pratikler işçi hareketi ile olan ilişkisinde iktidar partisi tarafından uygulanır. Cumhuriyet Halk Partisinin kimi yetkilileri iktidar partisi olmanın verdiği güçler sendikalarla bir tür vesayet ilişkisi geliştirmiştir. Bu bağlamda korporatizm ve çoğulculuk arasında kuramda öngörülen karşıtlığın aynı zamanda kimi geçişlilikler de içerdiğini iddia eden bu makale, iktidar partisi ve sendikalaşma talep eden, ilgili mevzuat yasalaşınca da sendikalaşan işçi hareketi arasındaki etkileşimi analiz ederek tek parti döneminde korporatist ideolojinin iktidar çevrelerinde yaygınlığını ve yerleşikliğini analiz etmekte, çoğulcu uygulamalar ve korporatist kamu felsefesi arasındaki geçişliliği değerlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Korporatizm , Zayıflatıcı Çoğulculuk , Türkiye’de Sendikalar , Tesanütçülük , Cumhuriyet Halk Partisi.

From Corporatism to Debilitating Pluralism: CHP and the Labor Movement during the Transition to Multi-Party Life

Öz

It has been frequently stated in the literature that Turkish public philosophy has corporatist features, especially during the Single Party period, both by pointing to its sources of inspiration in the West and through some legal institutional practices, especially implemented during the thirties. Particularly Taha Parla’s observation on this issue shows that solidarist corporatism was widespread among both intellectuals and public administrators during the single-party period and the dissolution of the Ottoman Empire before that. Solidarist principles survived into the single party era through the principle of populism adopted in the thirties as a founding value of the young republic. Corporatism on the other hand, in addition to its other theoretical references, is a concept that has come to the fore in the context of the regulation and control of workers’ organizations by the government. However, in the transition to multi-party life, the legal legislation regarding union organization created by the single-party government in Turkey contains a liberal pluralist design, to be undermined by some de facto practices. Thus the implementation of this institutional design in this period and the relations between the state and the unions provide a more complex picture in this respect; some practices that would not be expected to be implemented in a liberal democratic regime are implemented by the ruling party in its relationship with the labor movement, some circles within the ruling party tried to create a more intimate connection between the party and the newly established unions in order to better control them. Claiming that the envisaged opposition between corporatism and pluralism also includes some transitivities, this article analyzes the prevalence and entrenchment of corporatist ideology in the ruling circles during the single-party period by analyzing the interaction between the ruling party and the labor movement that demands unionization and becomes unionized when the relevant legislation becomes law.

Anahtar Kelimeler

Corporatism , Debilitating Pluralism , Turkish Labor Unions , Solidarism , Republican People’s Party.

Kaynakça

• Akçay İ İ (2010). Türkiye’de Emeğin Bir Mücadele Aracı Olarak İş İhtilafları: 1936-1963. Çalışma ve Toplum, 2/25, 41-64.
• Akın F ve Bayraktar S (2011). Erken Cumhuriyetin İktisadi Kurumlarından Biri: Âli İktisat Meclisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29, 115-121.
• Barkın R (1956). Cumhuriyet Halk Partisinin Sosyal Politikası Sosyal Adalet ve Sosyal Emniyet, İşçi Meseleleri, Sendika, Grev ve Lokavt Üzerinde Mütalealar. Ankara: Karınca Matbaası.
• Bianchi R (1984). Interest Groups and Political Development in Turkey. Princeton NJ: Princeton University Press.
• Bianchi R (1989). Unruly Corporatism: Associational Life in Twentieth-Century Egypt. Oxford: Oxford University Press.
• Çalışma Bakanlığı (1950), Grev Olayları ve Türkiyemiz. Ankara: Güney Matbaacılık ve Gazetecilik T.A.O.
• Çelik A (2010). Vesayetten Siyasete Türkiye’de Sendikacılık (1946-1967). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Doğan M G (2003). Govermental involvement in the establishment and performance to the trade unions during the transition to multi party politics: The case of the worker`s bureau of the Republican People’s Party. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Doğan M G (2015). Türkiye’de İlk Sendikalar Yasası Döneminde Grev Hakkı Tartışmaları. İçinde: Y D Çetinkaya ve M Ö Alkan (der), Tanzimat’tan Günümüze Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi Yeni Yaklaşımlar Yeni Alanlar Yeni Sorunlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 322-334.
• Erişçi L (1997). Türkiye’de İşçi Sınıfının Tarihi (özet olarak). Ankara: Kebikeç Yayınları.
• Gülalp H (1987). Gelişme Stratejileri ve Gelişme İdeolojileri. Ankara: Yurt Yayınları.
• Gülmez M (1983). Türkiye’de Çalışma İlişkileri (1936 Öncesi). Ankara: TODAİE Yayınları.
• Güzel M Ş (1982). Türkiye’de İşçi Örgütlenmesi 1940-1950 Cilt 1.(Basılmamış Doçentlik Tezi). Ankara: AÜSBF.
• Güzel M Ş (1988a). Çalışma Bakanlığı’nın Kuruluşu Çalışma Hayatında İngiliz Etkisi. Tarih ve Toplum, 50, 52-56.
• Güzel M Ş (1988b). 1946 ve Sonrasında Türkiye’de Grev Tartışması. Toplum ve Bilim, 40, 46-50.
• Irmak S (1948). İşçi Sendikaları. Hürbilek, 31 Temmuz.
• Kansu A (2001). Türkiye’de Korporatist Düşünce ve Korporatizm Uygulamaları. İçinde: A İnsel (der), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm. İstanbul: İletişim Yayınları, 253-267.
• Karpat K (1959). Turkey’s Politics the Transition to a Multi-Party System. Princeton NJ: Princeton University Press.
• Kayıran M ve Saygın S (2019). İzmir İktisat Kongresi. Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 3 (5), 27-70.
• Koç Y (1999). Türk İş Tarihinden Portreler Cilt 2. Ankara: Türk İş.
• Koçak H (2015). Salonlardan Meydanlara Doğru: 50’lerden 60’lara İşçi Hareketi Grev Hakkının Peşinde. İçinde: Y. D Çetinkaya ve M Ö Alkan, (der), Tanzimat’tan Günümüze Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi Yeni Yaklaşımlar Yeni Alanlar Yeni Sorunlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 335-354.
• Makal A (1999). Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946. Ankara: İmge Yayınları.
• Makal A (2002). Türkiye’de Çok Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1946-1963. Ankara: İmge Yayınları.
• Makal A (2007). Ameleden İşçiye: Erken Cumhuriyet Dönemi Emek Tarihi Çalışmaları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Manoilesco M (1936). Le Siècle du Corporatisme. Paris: Felix Alcan. Oğuz Ş (der) (2005). 1927 Adana Demiryolu Grevi. İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
• Panitch L (1980). Recent Theorizations of Corporatism: Reflections on a Growth Industry. British Journal of Sociology. 31 (2), 159-187.
• Parla T (1989). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Peker R (1935). C.H.P. Dördüncü Büyük Kurultayında R. Peker’in Söylevi. Ankara.
• Schmitter P C (1979). Still The Century of Corporatism. İçinde: P C Schmitter ve G Lembruch (der), Trends Toward Corporatist Intermediation. London: Sage Publications, 7-52.
• Seren S (1947). Çalışma Bakanlığı Kuruluşundan Bugüne Kadar. Ankara: T.C. Ziraat Bankası Matbaası.
• Sülker K (1955). Türkiye’de Sendikacılık. İstanbul: Vakit Matbaası.
• Sülker K (2004). Türkiye Sendikacılık Tarihi. İstanbul: TÜSTAV Yayınları.
• Talas C (1992). Türkiye’nin Açıklamalı Sosyal Politika Tarihi. Ankara: Bilgi Yayınları.
• TBMM (1936). TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt 12. Ankara.
• TBMM (1947). İşçi ve İşveren Sendikaları ve Sendika Birlikleri Hakkında Kanun tasarısı ve İçişleri, Adalet ve Çalışma Komisyonları Raporları, (1/125). T.B.M.M. Zabıt Ceridesi. Cilt 4, (no. 88). Ankara.
• TİD (1946). Türkiye İşçiler Derneği Nizamnamesi. İstanbul: Sinan Matbaası ve Neşriyat Evi.
• Toker M (2000). Tek Partiden Çok Partiye. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Toprak Z (1980). Türkiye’de Korporatizmin Doğuşu. Toplum ve Bilim, 12, 41-49.
• Toprak Z (1996). 1946  Sendikacılığı: Sendika Gazetesi, İşçi Sendikaları Birlikleri ve İşçi Kulüpleri. Toplumsal Tarih, 6/31, 19-29.
• Toprak Z (2017). Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918. İstanbul: Doğan Kitap.
• Timur T (1991). Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yazıcı F (1949). Sendika ve Grev Hürriyeti. İstanbul: Berksoy Basımevi.
• Yıldırmaz S (2018). İşçilerin Kütüphanesi: Türkiye’de Sendikalı İşçilerin Entelektüel Kaynakları 1946-1961. Çalışma ve Toplum, 4/59, 2083-2128.