Tefsîru’l-Menâr’ın Ulûmü’l-Kur’ân’ın Bazı Tartışmalı Konularına Yaklaşımı

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 23, 30.06.2023

Nefise Kuloğlu

Öz

Konu ve Amaç: Modern dönemde Batı ile yüzleşmenin dini ilimler alanına yansımalarının görülebileceği eserlerden biri Tefsîru’l-Menâr’dır. Geleneksel tefsir anlayışına ve Kur’ân’ı yorumlama vasıtalarının tefsirlerde işgal ettiği konuma eleştiriler yönelten ve modern dönem tefsirine önemli ölçüde etki eden bu eserin ulûmü’l-Kur’ân konularına nasıl yaklaştığı önem arz etmektedir. Bu çalışmada, üzerinde sıkça tartışmaların yaşandığı nesh, müteşabih ve kıssalarla ilgili eserin yaklaşımı tespit edilerek literatüre katkı sunmak amaçlanmıştır.
Yöntem: Konunun daha iyi anlaşılması adına öncelikle ulûmü’l-Kur’an kavramı literatür taraması yapılarak ele alınmış, daha sonra Muhammed Abduh ve Reşîd Rızâ’nın ortak eseri olan Tefsîru’l-Menâr’ın genel özelliklerine yer verilmiştir. Eserde ulûmü’l-Kur’ân bahisleri müstakil başlıklar altında ele alınmadığı için araştırmanın ana unsuru olan konulara müellifin yaklaşımını tespit etmek, tefsirin tamamının metin analiz yöntemiyle gözden geçirilmesini zaruri kılmıştır. Konuların geçtiği âyetler tespit edilmiş, makalede yer verilmek üzere müelliflerin bakış açısını temsil edecek nitelikteki örnekler seçilmiştir.
Bulgular: Islah ve tecdit hareketine özgü yorum ve düşünceleri barındıran Tefsîru’l-Menâr, tefsiri yapılacak âyetlerin seçiminden yorum araçlarını kullanım keyfiyetine kadar birçok hususta klasik tefsirlerden farklı bir mahiyet arz etmiş, bu farklılık tartışmalı konulara bakışa da yansımıştır. Kur’ân’ı hidayet merkezli okuma çağrısını her fırsatta tekrar eden Tefsîru’l-Menâr, Kur’ân’ı anlama metodlarının yeniden ele alınmasına vesile olmuştur.
Sonuç: Tefsîru’l-Menâr’ın nesh, müteşabih ve kıssalar bahislerindeki yaklaşımı sonraki tefsir ve ulûmü’l-Kur’ân kaynaklarını etkilemiş, çeşitli noktalarda eleştirilerin hedefi olsa da İslamî literatüre önemli katkılar sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tefsîru'l-Menâr, M. Abduh, Reşid Rızâ, Ulûmü'l-Kur'ân, Modern Dönem

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Tefsîru Cüz-i ‘Amme. Kahire, 3. Basım, 1923.
• Abduh, Muhammed- Rızâ, Reşîd. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm (Tefsîru’l-Menâr). Kahire: Hey’etü’l-Mısrıyye, 1990.
• Akk, Hâlid Abdurrahman. Usûlü’t-tefsir ve kavâîdühü. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2003.
• Arpa, Enver. “Tefsir’de Çağdaş Akılcı Ekol”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/1 (2019), 899-918.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Birışık, Abdülhamit. “İsrâiliyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/195-199. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 31. Basım, 2018.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân Müteşabihleri Üzerine. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1996.
• Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-Luga. thk. Muhammed Avad. Beyrut: Dâru’l-İhyâ, 2001.
• Görgün, Tahsin. “Kur’ân Kıssalarının Neliği (Mahiyeti) Üzerine”. IV. Kur’ân Haftası Kur’ân Sempozyumu. Ankara: Fecr Yayınevi, 1998, 19-40.
• Halefullah, M. Ahmed. el-Fennü’l-kasasî fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire, 1951.
• İbn Kesîr, Ebu’l Fidâ İsmail. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. İstanbul: Kahraman, 1985.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. el-Mükerrem. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdr, 3. Basım, 1993.
• İbn Teymiyye, Takuyyiddîn Ebu’l Abbas Ahmet b. Abdulhalim. Mecmû’u fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed. Medine: Mecmûu’l-Melik Fahd, 1995.
• İnayet, Hamid. Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri. çev. Hicabi Kırlangıç. İstanbul: Yöneliş, 1991.
• İsfahânî, Ebu’l Kasım Hüseyin b. Muhammed Rağıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Adnan Dâvudî. Dâru’l-Kalem, ts.
• Kara, Mustafa. “Kur’an Kıssalarının Anlaşılması”. Günümüz Tefsir Problemleri. ed. Ali Karataş- Yunus Emre Gördük. Ankara: Bilay, 2018, 207-224.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2. baskı., 2007.
• Kattân, Menna‘. el-Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 2014.
• Koca, Ferhat. “Nesh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/582-584. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Mertoğlu, M. Suat. “Tefsîru’l-Menâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/297-299. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Mütercim Âsım Efendi. Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi. ed. Mustafa Koç- Eyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2011.
• Öztürk, Mustafa. “Çağdaşlık ve Çağdaş Dönem Kur’an Yorumlarına Genel Bir Bakış”. İslâmiyât 7/4 (2004), 71-94.
• Öztürk, Mustafa. “Demitolojizasyon ve Kur’an”. Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/1 (2004), 1-27.
• Öztürk, Mustafa. Kur’ân ve Tefsir Kültürümüz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Öztürk, Mustafa. “Neo-Selefîlik ve Kur’an -Reşid Rıza’nın Kur’an ve Yorum Anlayışı Üzerine”. Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2004), 77-106.
• Rızâ, Reşîd- Karaman, Hayreddin. Gerçek İslâmda Birlik. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Sâlih, Subhî. el-Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. Dâru’l-İlmi li’l-Melayîn, 2000.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. 4 Cilt. Mısır: Hey’etü’l-Mısrıyye, 1974.
• Şâtıbî, Ebû İshak. el-Muvâfakât. çev. Mehmed Erdoğan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1993.
• Şehâte, Abdullah Mahmud. Menhecu’l-İmam Muhammed Abduh fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Resâili’l-Câmia, 1984.
• Şengül, İdris. “Kıssa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/498-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Şengül, İdris. Kur’ân Kıssaları Üzerine. İzmir: Işık Yayınları, 1994.
• Şimşek, M. Sait. Kur’an Kıssalarına Giriş. İstanbul: Yöneliş, 1993.
• Şimşek, M. Sait. Kur’ân’da İki Mesele. Konya: Kitap Dünyası, 2012.
• Zebîdî, Muhammed Murtaza el Hüseynî. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 2011.