Muhammed Hâmid Efendi'nin Risâle-i Mecidiyye Adlı Risalesi

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 2, 127 - 146, 30.06.2024

Şenol Susoy

Öz

Müderris bir sülalenin ferdi ve vatan şairi olarak bilinen Namık Kemal’in de hocalarından biri olan Muhammed Hâmid Efendi’nin padişah Abdülmecid’e ithaf ettiği Risâle-i Mecidiyye adlı risalesi, İslam akaidi üzerine yazılmış bir eserdir.
Risâle-i Mecidiyye h.1266 (1850) yılında yazılmış olup tek nüshası Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunmaktadır.
Hâmid Efendi, risalesini kendi döneminin Türkçesi ve güzel bir hat ile kaleme almıştır. Risalesinde Farsça ve Türkçe şiirlere de yer vermiştir.
21 varaktan oluşan risale iman mahiyeti konusunu üç bölümde ele almıştır. Muhammed Hâmid Efendi imanın mahiyeti konusunu ele alırken ehl-i sünnet âlimlerinin kendisinin de kabul ettiği görüşlerine yer vermiştir.
Bu çalışma Risâle-i Mecidiyye hakkında yazılmış olan ilk çalışma olması yönünde özgünlük taşımaktadır. Çalışmanın amacı, edebi yönü ile öne çıkan Hâmid Efendi’nin ilmi yönünü ve düşünce yapısını ortaya koyduğu risalesini tanıtmaktır. Bu çalışmamızda; risalenin yazılma sebebi, Hâmid Efendi’nin hayatı anlatılmış; Hâmid Efendi’nin risaledeki görüşlerine ve risalenin kaynaklarına yer verilmiştir. Ayrıca eserin transkripti ekte sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Risâle-i Mecidiyye, Muhammed Hâmid Efendi, İman, Tasdik, Amel, İkrar

Kaynakça

• Osmanlı Arşivi (BOA.), A.MKT, 15/57.
• BOA, (İ.DH.), 90/4482.
• BOA, İ.MVL., 171/5080.
• BOA, MVL., 232/19.
• BOA, NFS.d., 2758; Arslan, Ahmet Turan; “Vasiyetname”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXXII/556-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Bağdatlı İsmail Paşa; Hediyyetü'l-Arifin Esmaü'l-Müellifin ve Asaru'l-Musannifin. I. cilt İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951.
• Cici, Recep; “İmamzâde, Muhammed b. Ebû Bekir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXII/210-211, Ankara: TDV Yayınları, 2000. Çağrıcı, Mustafa; “Gazzâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XIII/518-530, Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Demir, Osman; “Yakîn”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XLIII/271-273, İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Esad Mehmed Efendi. Bâğçe-i Safâ-Endûz. haz: Dr. Rıza Oğraş, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018.
• Fidan, Tarık. Hâmid Dîvânı (İnceleme-Tenkidli Metin). Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2021.
• Güngör, Mevlüt; “Begavî, Ferrâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, V/340-341, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Hatipoğlu, İbrahim; “Mesâbîhu’s-Sünne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXIX/486-487, İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Kandemir, M. Yaşar; "Münâvî, Muhammed Abdürraûf", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXI/571-573, Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kara, Ömer; “Râgıp el-İsfahani”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXIV/398-401, İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Kılavuz, A. Saim. İslam Akaidi ve Kelâma Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1993. Kılıç, Hulusi; "Ebü’l-Bekâ El-Kefevî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, X/298, İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kırzıoğlu, Banıçiçek. “Namık Kemal’in Karstaki Hocası Müderris Büyük-Hâmid Efendi (1779?-1854)”. Türk Kültürü II/22, (1964), 204-208. Kırzıoğlu, Banıçiçek. Namık Kemal’i Kars’ta Okutan Müderris, Şeyh Va’ızzâde Muhammed Hâmid (1779-1854) Ve Divançesi, Ankara: San Matbaası, 1987.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009. Kurt, Hasan. “Taklidi İmanın Tahkiki İmana Dönüşmesi”, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/2, 2012, 1-15. Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz: A. Fikri Yavuz, İsmail Özen, c. I. İstanbul: Meral Yayınları, t.y. el-Mübarekfûri, Abdirrahim. Tuhfetu’l-Ahvezî, c. VII, Kahire: Matbaatü'l-Medeni, 1964/1384.
• Muhammed Hâmid, Divan-ı Hâmid, Topkapı Sarayı Yazma Eserler Kütüphanesi, No. 1049. Muhammed Hâmid, Risâle-i Mecidiyye. BOA, İ.MVL., 171/5080. Özel, Ahmet; “Ali El-Kārî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, II/403-405, İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özen, Rumeysa; İlk Dönem İmanın Mâhiyeti Tartışmaları (Zeyd b. Ali- Ebû Hanîfe Ve Kâsım b. Sellâm Özelinde). Ordu: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Sehâvî, el-Mekasıdu’l-hasene, thk. Muhammed Osmân, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
• Şenel, Abdulkadir; “Ahmed b. Muhammed Kastallânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXIV/255-256, İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Turgut, Ali; “Nizamettin en-Nisaburi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXIII/181-182, İstanbul: TDV Yayınları, 2007. Yavuz, Yusuf Şevki; “Taşköprizâde Ahmed Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXXX/151-152, İstanbul: TDV Yayınları, 2011. Yeşilyurt, Temel. “İmanın Mahiyeti”, Kelam El Kitabı, ed. Şaban Ali Düzgün. 287-295. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.