İbnü’s-Salâh’ın Müftü ve Müsteftînin Uyacağı Âdâb/Kurallar Hakkındaki Görüşleri

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 14, 563 - 584, 31.12.2020

Fatih Çinar

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.849987

Öz

Bu makale, İbnü’s-Salâh’ın (ö. 643/1245) müftü ve müsteftînin fetva sırasında uyacağı âdâba dair görüşleri hakkındadır. Âdâb, din ve aklın güzel, hatta gerekli gördüğü söz ve eylemlerdir. Bu sebeple büyük önem arz etmektedir. İbnü’s-Salâh, Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî adlı eserinde müftünün fetva faaliyeti esnasında uyması gerekli yirmi ilke tespit etmiştir. Müsteftînin uyması gereken on ilke sıralamıştır. Müftü ve müsteftînin dikkate alacağı bu ilke ve kurallar fetva âdâbı olarak isimlendirilir. İbnü’s-Salâh, müftünün sorulan soruları cevaplaması gerektiğini belirtir. Müsteftînin ise başına gelen hadiseyi müftüye sorarak öğrenmesi gerektiğini dile getirir. Bu sebeple ilkesel olarak müsteftîye soru sormak, müftüye ise bu soruya cevap vermek gibi bir vazife düştüğünü söyler. İbnü’s-Salâh’ın fetva âdâbı bağlamında taklid dönemi meselelerini tartışmaya açtığı görülür. Makalenin konusu olan fetva âdâbını sistematik açıdan ele aldığı anlaşılmaktadır. Nakilleri ve değerlendirmeleri dikkate alındığında İbnü’s-Salâh’ın fetva âdâbına kıymetli katkılar verdiği söylenebilir. Müsteftî ile ilgili meseleleri bağımsız bir bölüm ve alt başlıklarda ele alması bunun göstergelerinden biri sayılır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, İbnü’s-Salâh, Müftü, Müsteftî, Âdâb

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995-2001.
• Aslan, Mehmet Selim. “İctihad ve Fetva Faaliyetlerinde Olası Sonuçların Dikkate Alınması (İ’tibâru’l-Meâlât)”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi. 27 (2016), 183-218.
• Aşkar, Muhammed Süleyman. el-Fütyâ ve menâhicü’l-iftâ. Kuveyt: Mektebetü’l-Menâri’l-İslâmiyye, 1976.
• Atar, Fahrettin. “Fetva”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 486-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Atar, Fahrettin. “İftâ Teşkilâtının Ortaya Çıkışı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 3 (1985), 19-48.
• Bayder, Osman. “Hanefi Fetva Usulü Literatürü ve Bedreddin eş-Şuhâvî’nin ‘et-Tırâzu’l-Müzheb’ Adlı Fetva Usulünün Değerlendirilmesi”. Bilimname. 29 (2015), 211-229.
• Bayındır, Abdülaziz. “Âdâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahîh. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Çeker, Orhan. “İfta ve Bir Fetva Defteri Örneği”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 6 (1996), 35-54.
• Dağcı, Şamil. “Din İşleri Yüksek Kurulu Kararlarına Fetva Konseptinde Bir Yaklaşım”. Diyanet İlmi Dergi 38/4 (2002), 5-20.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. es-Sünen. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Düzenli, Pehlul. “Allame Kevseri’nin Fetva Usulü Anlayışı”. Uluslararası Düzceli M. Zahid Kevseri Sempozyumu. 2007, 415-435.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. es-Sünen. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Ebü’l-Fidâ, İmâdüddin İsmâil. el-Muhtasar fî târîhi’l-beşer. Kahire: el-Matbaʻatü’l-Huseyniyyeti’l-Mısrıyye, 1907.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-Mustasfâ min ʻilmi’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hallaq, Wael B. “Tarihi Gelişim Sürecinde Sünni Hukuk Teorisinde İfta’ ve İctihad”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. çev. Şükrü Selim Has. 13 (2002), 357-369.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1996.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali. Târîhu Bağdâd. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2001.
• Hudarî, Muhammed. Usûlü’l-fıkh. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâreti’l-Kübra, 1969.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Mecmûatu resâili İbn Abidîn. y.y: Dâr Saadet, ts.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ‘alâ’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Hamdân, Ahmed. Sıfatu’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1380.
• İbn Kayyim, Muhammed b. Ebû Bekir el-Cevziyye. İ‘lâmu’l-muvakkı‘în ‘an Rabbi’l-‘âlemîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah. Sünen. Beyrut: Dâru’l-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• İbn Nüceym, Zeynüddin. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dakâik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddîn. el-Fetâva’l-kübrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddîn. el-Kâmil fi’t-târîh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987/2003.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr. Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî. Medine-Beyrut: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem-Âlemü’l-Kütübe, 1986.
• İbrâhim, Muhammed Yüsrî. el-Fetvâ ehemmiyetuhâ, davâbituhâ, âsâruhâ. Medine, 2007.
• Karadâvî, Yusuf. el-Fetvâ beyne’l-indibât ve’t-teseyyüb. Kahire: Dâru’s-Sahvâ, 1988.
• Karâfî, Ebu’l-Abbas. el-İhkâm fî temyîzi’l-fetâvâ ʿani’l-ahkâm ve tasarrufâtu’l-kâdî ve’l-imâm. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1995.
• Karâfî, Ebu’l-Abbas. Şerhu Tenkîhi’l-fusûl. Mısır: Şirketü’t-Tıbâʻati’l-Fenniyyeti’l-Müttehide, 1973.
• Karaman, Hayreddin. İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. İstanbul: İFAV, 1996.
• Kâsimî, Muhammed Cemaleddin. el-Fetvâ fi’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Mekkî, Muhammed b. Ali. Davâbitu’l-fetvâ. İskenderiyye: Dâru’l-Furkân, 1418.
• Nemle, Abdulkerim b. Ali. el-Mühezzeb fî ʿilmi usûli’l-fıkhi’l-mukâran. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ. Âdâbu’l-fetvâ ve’l-müftî ve’l-müsteftî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Semerkandî, Alaeddin Muhammed. Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-‘ukûl. Devha: Matâbi‘u’d-Devha’l-Hadîsiyye, 1984.
• Semʻânî, Ebu’l-Muzaffer. Kavâtıʻu’l-edille fi’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Suyûtî, Celâleddin. Edebü’l-fütyâ. Kahire: Dâru’l-Afâki’l-Arabiyye, 2007.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâceddîn Abdulvehhâb b. Ali. Tabakâtu’ş-Şâfi‘iyyeti’l-kübrâ. Dâru Hicr: Kahire, 1992.
• Şahin, Osman. Fetvâ Âdâbı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman. el-Mu’cemü’l-evsat. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Tirmizî, Ebû İsa. Sünen. Şirketü Mektebeti ve Matba‘ati Mustafâ el-Bâbî, 1962.
• Ukberî, Ebû Ali. Risâle fî usûli’l-fıkh. Kuveyt: Mektebetü’ş-Şuûni’l-Fenniyye, 2010.
• Yaman, Ahmet. Fetva Usûlü ve Âdâbı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Yaman, Ahmet. “Güncel Bazı Örnekleri Bağlamında Fetvada Kaynak ve Yöntem Sorunu”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 28 (2009), 7-16.
• Zuhaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1986.