Kudâme b. Ca‘fer’in Şiir Tenkidine Yapılan Eleştirilerin Değerlendirilmesi: Yunan Felsesefesi ve Mantık İlminden Etkilenmesi Örneği

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 19, 145 - 168, 15.06.2023

Zahit Kaplangöz

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1312457

Öz

Mantık, felsefe, kamu yönetimi ve edebiyat alanında eserleri bulunan Abbâsîler dönemi meşhur kâtiplerinden Kudâme b. Ca‘fer (ö. 337/948 [?]), Nakdü’ş-ş‘ir adlı eseriyle şiirin iyisinden kötüsünü ayırt etmeyi amaçlamış ve bunun için bazı ölçütler koymuştur. Bu ölçütleri açıklarken mantık ilmine ait ıstılahlara ve Yunan filozofların görüşlerine de yer vermiştir. Bu itibarla son dönem dil alimlerinden Ömer Ferruh (ö. 1987), Bedevî Tabâne (ö. 2000) ve İhsan Abbas (ö. 2003) onun, şiiri değerlendirirken Yunan felsefesi ve mantığından etkilendiğini ve mantık ilminin usulüne göre ölçütler belirlediğini iddia edip, şiirin duyguya hitap eden yönünü sınırlamaya çalıştığı için onu eleştirmişlerdir. Eseriyle Arap şiiri tenkidinin gelişmesinde büyük bir rolü olan Kudâme b. Cafer’in bu şekilde eleştirilmesi, üzerinde araştırma yapılmayı hak eden bir durumdur. Bu makaledeki temel amaç Kudâme b. Cafer’e yöneltilen eleştirilerin değerini ortaya çıkarmaktır. Bu itibarla yapılan eleştiriler belirli başlıklar altında toplanarak eleştirinin mahiyeti belirlenmiş, sonrasında Kudâme b. Cafer’in eleştiriye konu olan görüşlerine yer verilmiştir. Ancak eleştirinin değerlendirilmesini doğru bir şekilde yapabilmek için Kudâme b. Cafer’in diğer görüşlerine de yer verilmiş böylece onun konuya dair görüşleri tam olarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Kudâme b. Cafer öncesi şiir eleştirisindeki durumun geldiği seviye hakkında bilgiler verilmiştir. Böylece onun şiir tenkidinde kendisinden öncekilerden nasıl etkilendiği de anlaşılmıştır. Çalışmada Kudâme b. Ca‘fer’e yöneltilen eleştirilerin zayıf, konuyu ihata etmeyen sınırlı sayıdaki örnekler neticesinde meydana geldiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Kudâme b. Ca‘fer, Şiir, Edebî Tenkit, Yunan Felsefesi

The Evaluatıon of The Crıtıcısm on Qudāma Ibn Ja‘far’s Poetry Criticism: The Example of Its Influence From Greek Phılosophy and Logic Science

Öz

Kaynakça

• Abbas, İhsan. Târîhü’n-nakdi’l-edebî inde’l-Arab. Beyrut: Dârü’s-sekâfe, 1983.
• Abzûzî, Lahzârî. el-Eserü’l-Aristoyî inde Kudâme b. Ca‘fer kitâbu Nakdü’ş-şi‘r enmûzecen. Cezayir: Câmia‘tü Vehrân, Yüksek Lisans, 2014/2015.
• Aristoteles. Poetika. çev. İsmail Tunalı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1987.
• Aristoteles. Organon V Topikler. çev. Hamdi Ragıp Atademir. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Asmaî, Ebû Saîd Abdülmelik b. Kureyb el-Bâhilî el-. Fuhûletu’ş-şu‘arâ. thk. Selahaddî el-Müneccid Ch. Teorry. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-cedîd, 1980.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-tebyîn. Beyrut: Dâru mektebeti’l-hilâl, 1423.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. Kitâbü’l-Hayevân. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1424.
• Cumahî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sellâm b. Ubeydillâh b. Sâlim el-. Tabakâtü fuhûli’ş-şu‘arâ. thk. Mahmud Muhammed Şakir. Cidde: Dârü’l-medeni, ts.
• Dayf, Şevki. el-Belâgatu tetavvur ve târîh. Kahire: Dâru’l-meârif, 2003.
• Ergin, Mehmet Cevat. “İbn Sellâm el-Cumahî ve Tabakâtu Fuhûli’ş-Şu’arâ Adlı Eseri”. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (SBArD) 16/31 (2018), 157–176.
• Evs b. Hacer. Dîvân Evs b. Hacer. thk. Muhammed Yusuf. Beyrut: Dâr Beyrut, 1986.
• Fârâbî. Mantıkta Kullanılan Lafızlar. çev. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Ferruh, Ömer. Târîhü’l-edebi’l-Arabî. Kahire: Dâru’l-ilm li’l-melâyin, 1981.
• Gezek, Ahmet. Klasik Dönem Arap Edebî Tenkidinde Gelenekçi ve Yenilikçi Yönelimler. Yalova: Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Güler, İsmail. “Asma’î’nin Şiir Eleştirisinde Fuhûle Kavramı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2 (2011), 129–136. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001082
• Güler, İsmail. “İbn Kuteybe'nin Şiir Anlayışı ve Şaire Bakışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011), 69–78. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001057
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ. Kahire: Dârü’l-hadis, 1423.
• İbn Tabâtabâ, Ebü’l-Hasen Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. İ‘yâru’ş-şi‘r. thk. Abdülaziz b. Nâsır. Kahire: Mektebetü’l-Hânici, ts.
• İbnu’l-Mu‛tez, Abdullah b. Muhammed el-Abbâsî. Tabakâtu’ş-şu‛arâ. Beyrut: Dâru’l-meârif, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1992.
• İbnü’n-Nedîm, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. Beyrut: Dâru'l-marife, 1978.
• Kallek, Cengiz. “Kudâme b. Ca‘fer”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 21 Ekim 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/kudame-b-cafer
• Katipoğlu, Hasan. “Fasıl”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. Erişim 25 Şubat 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/fasil--mantik
• Kudâme b. Ca‘fer. Nakdü’ş-şi‘r. thk. Muhammed Abdülmunim Hafaci. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, ts.
• Mezîtî, Hamîsa. “el-Müsâkafetü fî nakdi Kudâme b. Ca‘fer: el-Fikrü’l-Aristoyî fî kitâbi Nakdü’ş-şi‘r tefâulun em temâsülün”. Mecelletü işkâlâtin fî’l-lugati ve’l-edebi 10/4 (2021), 241–258 (Erişim 22 Eylül 2022). https://www.asjp.cerist.dz/en/downArticle/238/10/4/168134
• Mutarrızî, Ebü’l-Feth Burhânüddîn Nâsır b. Abdisseyyid b. Alî el-Hârizmî. el-Îzâh şerhu Makâmâti’l-Harîrî. thk. Hurşid Hasan. Pencap: Pencap Üniversitesi, Arap Dili Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Öznurhan, Halim. “Aristoteles Poetika'sının Arap Edebiyatındaki Yansımaları”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 4/1 (2004), 255.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Türki Mustafa Ahmed Arnaud. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâs, 2000.
• Seller, Yusuf. “İbn Sellâm el-Cumahî’nin Arap Edebi Eleştirisine Katkısı: Tabakât Özelinde Bir Analiz”. İslam Tetkikleri Dergisi / Journal of Islamic Review 12/1 (2022), 127–155. https://doi.org/10.26650/iuitd.2022.1030746
• Tabâne, Bedevî. Kudâme b. Ca‛fer ve’n-nakdü’l-edebî. Kahire: Matbatü’l-fenniyyetü’l-hadîsetü, 1969.
• Tevhîdî, Ebû Hayyân et. el-İmtâʿ ve’l-muʾânese. Beyrut: el-Mektebetu’l-ansariyye, 1424.
• Tülücü, Süleyman. “Nâşî el-Ekber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 27 Eylül 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/nasi-el-ekber
• Ünal, Yörükhan. “Poetika Çevirisinde Kırkıncı Yılını Dolduran Yanlışlar”. Varlık Dergisi. Erişim 16 Mayıs 2023. Erişim 16 Mayıs 2023. https://www.academia.edu/9179896/Y%C3%B6r%C3%BCkhan_%C3%9Cnal_Poetika_%C3%87evirisinde_K%C4%B1rk%C4%B1nc%C4%B1_Y%C4%B1l%C4%B1n%C4%B1_Dolduran_Yanl%C4%B1%C5%9Flar
• Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkut b. Abdillâh. Muʿcemü’l-üdebâʾ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslami, 1993.
• Zeynî, Mahmud b. Hasan. “Kudâme b. Ca‘fer ve cuhûduhu’n-nakdiyyeti fî nazari’l-bâhisîne’l-muhdesîn”. Mecelletu kulliyyeti’ş-şerîati ve’d-dirâseti’l-İslâmiyye 4 (1980), 207–218.