Oruç Keffâretinin Hükmü ve Şer‘î Vasfı

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 21, 1 - 28, 15.06.2024

İbrahim Paçacı

https://doi.org/10.30523/mutefekkir.1501135

Öz

Başlanan Ramazan orucunun bir mazeret bulunmaksızın bozulması haramdır ve böyle orucu bozan kişi günahkâr olur. Bu durumda oruç bozan kişinin günahtan kurtulabilmesi için keffâret meşru kılınmıştır. Hanefî ve Mâlikîlere göre bilerek ve isteyerek, bir mazeret bulunmaksızın herhangi bir şeyle; Şâfiî ve Hanbelîlere göre ise cinsel ilişkiyle Ramazan orucunun bozulması durumunda, orucu bozan kişi keffâretle yükümlü olur. Keffâret, Hanefîlere göre ceza yönü ağır basan bir müeyyide iken, Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelî fıkhında hem ceza olduğuna hem de telafi için meşru kılındığına dair görüşler bulunmaktadır. İslâm bilginlerinin büyük çoğunluğuna göre keffâret vacip iken, çok az da olsa, oruç bozmaktan dolayı keffâret gerekmediğini savunan bilginler de bulunmaktadır. Oruç keffâreti, bozulan orucun günahını telafi etmek üzere meşru kılınan mendup bir ibadet olup, yapılması zorunlu bir ceza değildir. Çünkü hüküm koyma yetkisi, son tahlilde Yüce Allah’a ait olup, peygamberin bir farzı/vacibi kaldırma yetkisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla Hz. Peygamber’in (s.a.s) bedeviye hurmayı ailesiyle birlikte yemesine izin vermesi, keffâret ile ilgili emrin bağlayıcı olmadığını göstermektedir. Diğer taraftan, keffâret mükellefin kendi fiili olması ve pek çok dünyevi ve uhrevi faydaları barındırması sebebiyle oruç keffâretini ceza olarak kabul etmek de uygun değildir. Aksine keffâret, orucu bozmaktan kaynaklanan günahı telafi etmek için verilen bir fırsat ve ikramdır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Oruç, Keffâret, Hüküm, Farz

Kaynakça

• Abbâdî, Ahmed b. Kâsım. Hâşiyetü’l-Abbâdî (Havâşi’ş-Şirvânî ve’l-Abbâdî alâ Tuhfeti’l-Muhtâc bi-Şerhi’l-Minhâc). 12 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2016.
• Abderî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yûsuf b. Ebi’l-Kâsım. et-Tâc ve’l-İklîl li Muhtasari Halîl. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1398.
• Ahmed, İbn Hanbel. Müsnedü’l-İmâmi Ahmed b. Hanbel. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. Riyad: Dârü’s-Samî’î, 2003.
• Aynî, Bedrüddîn Ebu Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-Kâri Şerhu Sahihi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Bâbertî, Ekmelüddin Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed el-Bâbertî. el-İnâye Şerhu’l-Hidâye (Fethu’l-Kadîr ile birlikte). 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Bâbertî, Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. er-Rudûd ve’n-Nukûd Şerhu Muhtasari İbni’l-Hâcib. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd Nâşirûn, 2005.
• Bebek, Adil. “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/469-470. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Bedrüddîn el-Aynî, Mahmûd b. Ahmed b. el-Hüseyn. el-Binâye Şerhu’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bermâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdiddâim. el-Fuâdu’s-Seniyye fî Şerhi’l-Elfiyye. 5 Cilt. Cezîre: Mektebetü’t-Tev’iyyeti’l-İslâmiyye, 2015.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-Kübrâ. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Bigi, Musa Carullah. Uzun Günlerde Oruç: İctihad Kitabı. Ankara: Ayyıldız Matbaası, ts.
• Buhârî, Alâuddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-Esrâr an Usûli Fahri’l-İslâm el-Bezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. İdrîs. er-Ravdu’l-Murbi’ Şerhu Zâdi’l-Müstekni’. Riyad: Dârü’l-Müeyyed, Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. İdrîs. Keşşâfu’l-Kınâ’ an Metni’l-İknâ’. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1997.
• Cemel, Süleyman b. Ömer b. Mansûr el-Uceylî el-Mısrî eş-Şâfiî. Hâşiyetü’l-Cemel alâ Şerhi’l-Menhec. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl. 4 Cilt. Küveyt: Vezâretü’l-Evkâf, 1985.
• Cezîrî, Abdurrahman. Kitâbu’l-Fıkh ale’l-Mezâhibi’l-Erbe’a. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Demîrî, Kemâlüddîn Ebu’l-Bekâ Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ. en-Necmü’l-Vehhâc fî Şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2004.
• Derdîr, Ebü’l-Berekât Sîdî Ahmed. eş-Şerhu’l-Kebîr (Hâşiyetü’d-Desûkî ile birlikte). 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm İbn Muğîre el-Cu’fî el-Buhârî. el-Câmi’u’l-Müsnedü’s-Sahîhu’l-Muhtasaru min Umûri Rasûlillâhi ve Sünenihî ve Eyyâmihî. 9 Cilt. Beyrut: DâruTavki’n-Necât, ts.
• Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünenü İbni Mâce. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb en-Nesâî. el-Müctebâ mine’s-Sünen (Sünenü’n-Nesâî). 8 Cilt. Halep: Mektebü’l-Matbûati’l-İslâmiyye, 1986.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 2. Basım, 1424.
• Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra et-Tirmizî es-Sülemî. el-Câmi’u’s-Sahîh. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhîm. Kitâbu’l-Harâc. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1979.
• Ebû Zehra, Muhammed. Usûlü’l-Fıkh. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Ebü’l-Ferec İbn Kudâme, Şemsüddin Abdurrahman b. Ebû Ömer Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. eş-Şerhu’l-Kebîr (“el-Mukni’” ve “el-İnsâf” ile birlikte). 32 Cilt. Cize: Hecr,1993.
• Ebü’l-Ferec İbn Kudâme, Şemsüddin Abdurrahman b. Ebû Ömer Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. eş-Şerhu’l-Kebîr (Muğnî ile birlikte). 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Ebü’l-Hüseyn el-Basrî, Muhammed b. Ali b. et-Tayyib el-Mu’tezîlî. Kitâbu’l-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh. 2 Cilt. Dimeşk: el-Ma’hedü’l-İlmiyyi’l-Ferensî, 1965.
• Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Müslim. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1998.
• Ebü’t-Tâhir et-Tenûhî, İbrâhîm b. Abdussamed b. Beşrî. et-Tenbîh alâ Mebâdii’t-Tevcîh Kısmü’l-İbâdât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
• Ebyârî, Ali b. İsmâîl. et-Tahkîk ve’l-Beyân fî Şerhi’l-Burhân fî Usûli’l-Fıkh. 4 Cilt. Küveyt: Dârü’z-Ziyâ, 2013.
• Emir Padişâh, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Buhârî. Teysîrü’t-Tahrîr. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.
• Ferrâ, el-Kâdî Ebû Ya’lâ Muhammed b. el-Hüseyn el-Bağdâdî el-Hanbelî. el-Udde fî Usûli’l-Fıkh. 5 Cilt. 2. Basım. Riyad: by, 1990.
• Fevzân, Abdullah b. Sâlih. Teysîrü’l-Vusûl ilâ Kavâ’idi’l-Usûl ve Me’âkidi’l-Fusûl li’lİmâmi Abdilmü’min b. Abdilhak el-Bağdâdî el-Hanbelî. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Fazîlet, 2001.
• Feyrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb eş-Şîrâzî. el-Kâmûsu’l-Muhît. 4 Cilt. Mısır: el-Hey’etü’l-Mısriyye, 3. Basım, 1978.
• Haccâvî, Ebü’n-Nücâ Şerefüddîn Mûsâ b. Ahmed b. Mûsâ. Zâdü’l-Müsteknı’ fi’htisâri’l-Mukni’. Riyad: Dârü’l-Vatan, ts.
• Haccâvî, Ebü’n-Nücâ Şerefüddîn Mûsâ el-Makdisî. el-İknâ’ fî Fıkhi’l-İmâmi Ahmed b. Hanbel. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Hamevî, Ahmed b. Muhammed el-Hanefî. Gamzu Uyûni’l-Besâir Şerhu Kitâbi’l-Eşbâhi ve’n-Nezâir. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Haraşî, Muhammed b. Abdillah. Şerhu Muhtasari Sîdî Halîl. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Haskefî, Muhammed b. Ali b. Abdirrahmân. ed-Dürrü’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr ve Câmi’i’l-Bihâr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hattâbî, Ebu Süleymân Hamd b. Muhammed. Me’âlimü’s-Sünen. 4 Cilt. Haleb: Matbaatu Muhammed Râğıb et-Tabbâh, 1933.
• Heytemî, Şihâbuddîn b. Hacer. Tuhfeti’l-Muhtâc bi-Şerhi’l-Minhâc. 12 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2016.
• Ilîş, Muhammed. Şerhu Minahi’l-Celîl alâ Muhtasari’l-Allâme Halîl. 4 Cilt. Tarablus: Mektebetü’n-Necâh, ts.
• İbn Abdilberr, Ebu Ömer Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed b. Âsım en-Nemrî el-Kurtubî. el-İstizkâr. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Abdilhak el-Bağdâdî, Safiyyüddîn Abdülmü’min b. Kemâliddîn. Kavâ’idu’l-Usûl ve Me’âkidu’l-Fusûl Muhtasaru Tahkîki’l-Emel fî İlmeyi’l-Usûli ve’l-Cedel. Mekke: Câmi’atü Ümmi’l-Kurâ, 1988.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Hâşiyetü Reddi’l-Muhtâr ala’d-Dürri’l-Muhtâr Şerhi Tenvîri’l-Ebsâr. 14 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• İbn Akîl el-Bağdâdî, Ebü’l-Vefa Ali b. Akîl b. Muhammed. el-Vâdıh fî Usûli’l-Fıkh. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• İbn Battâl, Ebü’l-Hasan Ali b. Halef b. Abdilmelik. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 2003.
• İbn Bezîze, Ebû Fâris Abdülazîz b. İbrâhîm b. Ahmed el-Kureşî et-Temîmî et-Tûnusî. Ravzatu’l-Müstebîn fî Şerhi Kitâbi’t-Telkîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2010.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed el-Gırnâtî. el-Kavânînü’l-Fıkhiyye fî Telhîsi Mezhebi’l-Mâlikiyye ve’t-Tenbîhi ale’ş-Şâfi’iyyeti ve’l-Hanefiyyeti ve’l-Hanbeliyye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2013.
• İbn Dakîkü’l-’îd, Takiyyuddîn. İhkâmu’l-Ahkâm Şerhu Umdeti’l-Ahkâm. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1987.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe el-Absî el-Kûfî. el-Musannef li’bni Ebî Şeybe. 26 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kurtuba, 2006.
• İbn Emîri’l-Hâc. et-Takrîr ve’t-Tahbîr ale’t-Tahrîr fî Usûli’l-Fıkh. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b. Abdülvâhid es-Sivâsî. Fethu’l-Kadîr ale’l-Hidâyeti Şerhi Bidâyeti’l-Mübtedî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Şemsüddîn Ebu Abdullah Muhammed b. Ebî Bekr. İ’lâmu’l-Muvakki’în an Rabbi’l-Âlemîn. 4 Cilt. Cidde: Dâru İbni’l-Cevziyye, 1423.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Fedâ Zeynüddîn Kâsım. Hulâsatu’l-Efkâr Şerhu Muhtasari’l-Menâr.Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2003.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemalüddîn Muhammed b. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânuddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillah b. Muhammed. el-Mübdi’ Şerhu’l-Mukni’. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcuddîn Ömer b. Ali b. Ahmed eş-Şâfiî. et-Tavdîh li-Şerhi’l-Câmi’i’s-Sahîh. 36 Cilt. Dimeşk: Dârü’l-Felâh, 2008.
• İbn Neccâr, Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz el-Futûhî el-Hanbelî. Şerhu’l-Kevkebi’l-Münîr el-Müsemmâ bi-Muhtasari’t-Tahrîr. 4 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1993.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Rüşd el-Kurtubî. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 6. Basım, 1982.
• İbn Teymiyye, Şeyhü’l-İslâm Ahmed b. Abdilhalîm b. Abdisselâm. Şerhu’l-Umde. 5 Cilt. Cidde: Mecma’u’l-Fıkhi’l-İslâmî, ts.
• İbn Yûnus, Ebû Bekir Muhammed b. Abdillah b. Yûnus et-Temîmî es-Sıkıllî. el-Câmi’u liMesâili’l-Müdevveneti ve’l-Muhteleta. 24 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2013.
• İbnü’l-Hâcib, Ebû Amr Cemâlüddîn Osman b. Ömer. el-Muhtasar (er-Rudûd ve’n-Nukûd ile birlikte). 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd Nâşirûn, 2005.
• Kâdî Abdülvehhâb, Ebû Muhammed Abdülvehhâb el-Bağdâdî el-Mâlikî. et-Telkîn fî’l-Fıkhi’l-Mâlikî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü Nezâr Mustafâ el-Bâz, 2004.
• Kalyûbî, Şihâbuddîn Ahmed b. Selâme. Hâşiyetü’l-Kalyûbî (Hâşiyetân alâ Şerhi Minhâci’t-Tâlibîn). 4 Cilt. Mısır: Şeriketü Matba’ati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 3. Basım, 1956.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zehîra. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs el-Mısrî el-Mâlikî. Envâru’l-Burûk fî Envâi’l-Furûk. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2003.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekir b. Mes’ûd. Kitâbu Bedâi’i’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kermî, Mer’î b. Yûsuf el-Hanbelî. Gâyetü’l-Müntehâ fî Cem’i’l-İknâ’i ve’l-Müntehâ. 2 Cilt. Kuveyt: Müessesetü Garrâs, 2007.
• Lahmî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed er-Rab’î. et-Tebsıra. 14 Cilt. Katar: Vezâretü’l-Evkâf, 2011.
• Leknevî, Abdulali b. Muhammed b. Nizâmuddîn Muhammed es-Sehâlevî el-Ensârî. Fevâtihu’r-Rahamût bi-Şerhi Müsellemi’s-Sübût. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Makdisî, Şemsüddîn Muhammed b. Müflih. Kitâbu’l-Furû’. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2003.
• Maverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b Habîb. el-Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhi Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Merdâvî, Alâuddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Süleymân. el-İnsâf fî Ma’rifeti’r-Râcihi mine’l-Hilâfi alâ Mezhebi’l-İmâmi’l-Mübeccel Ahmed b. Hanbel. 12 Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, 1956.
• Merdâvî, Alâuddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Süleymân. et-Tahbîr Şerhu’t-Tahrîr fî Usûli’l-Fıkh. 8 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Reşîd, 2000.
• Merdâvî, Alâuddîn Ebü’l-Hasen Ali b. Süleymân. el-İnsâf fî Ma’rifeti’r-Râcihi mine’l-Hilâf (“el-Mukni’” ve “eş-Şerhu’l-Kebîr” ile birlikte). 32 Cilt. Cize: Hecr, 1993.
• Merginânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ebû Bekir b. Abdülcelîl. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. 4 Cilt. İstanbul:Kahraman Yayınları, 1986.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li-Ta’lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Minyâvî, Ebü’l-Münzir Mahmûd b. Muhammed b. Mustafa b. Abdillatif. eş-Şerhu’l-Kebîr li-Muhtasari’l-Usûli min İlmi’l-Usûl. Mısır: el-Mektebetü’ş-Şâmile, 2011.
• Molla Fenârî, Şemsüddîn Muhammed b. Hamza b. Muhammed. Fusûlu’l-Bedâi’ fî Usûli’ş-Şerâi’. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Molla Hüsrev. Mirâtü’l-Usûl Şerhu Mirkâti’l-Vusûl. İstanbul: Şirket-i Sahâfiyye-i Osmaniyye Matbaası, 1321.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mu’cemu’l-Vesît. b.y.: y.y., 2004.
• Mutî’î, Muhammed Necîb. Tekmiletü Kitâbi’l-Mecmû’ Şerhi’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî. 12 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Muvaffakuddîn İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî. el-Muğnî (eş-Şerhu’l-Kebîr ile birlikte). 13 Cilt. Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Muvaffakuddîn İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî. el-Mukni’ (“eş-Şerhu’l-Kebîr” ve “el-İnsâf” ile birlikte). 32 Cilt. Cize: Hecr, 1993.
• Nefrâvî, Ahmed b. Guneym b. Sâlim b. Mühennâ el-Ezherî. el-Fevâkihü’d-Devânî alâ Risâleti’bni Ebî Zeyd el-Kayravânî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Nemerî, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed b. Abdülberr el-Kurtubî. et-Temhîd li-mâ fi’l-Muvattai mine’l-Meânî ve’l-Esânîd. 26 Cilt. Mağrib: Vezâretü Umûmi’l-Evkâfi ve’ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, 1979.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn. Kitâbu’l-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şîrâzî. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Racrâcî, Ebü’l-Hasen Ali b. Sa’îd. Menâhicü’t-Tahsîl ve Netâicü Letâifi’t-Te’vil fî Şerhi’l-Müdevveneti ve Halli Müşkilâtihâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
• Remlî, Ebü’l-Abbâs Ahmed. Hâşiyetü’r-Remlî (Esna’l-Metâlib ile birlikte). 4 Cilt. by, ts.
• Remlî, Şemsüddîn Muhammed b. Ebi’l-Abbâs Ahmed b. Hamza b. Şihâbiddîn. Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1992.
• Ruhaybânî, Mustafâ es-Süyûtî. Metâbilu Üli’n-Nühâ fî Şerhi Gâyeti’l-Müntehâ. 6 Cilt. Dimeşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1961.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Abdülvâhid b. İsmâîl. Bahru’l-Mezheb fî Furû’i’l-Mezhebi’ş-Şâfiî. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi'l-İlmiyye, 2009.
• Sadruşşerîa, Ubeydullah b. Mes’ûd el-Mahbûbî el-Buhârî. et-Tavdîh fî Halli Gavâmidi’t-Tenkîh (Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavdîh ile birlikte). 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Sadruşşerîa, Ubeydullah b. Mes’ûd el-Mahbûbî el-Buhârî. Tenkîhu’l-Usûl (Şerhu’t-Telvîh ale’t-Tavdîh ile birlikte). 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Sahnûn, Sahnûn b. Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ li’l-İmâmi Mâlik b. Enesi’l-Asbehî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Sa’lebî, Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Ali b. Nasr el-Bağdâdî. Uyûnü’l-Mesâil. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2009.
• San’ânî, Ebû Bekir Abdurrazzâk b. Hemmâm. el-Musannef li-Abdirrazzâk. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
• Sehârenpûrî, Halîl Ahmed. Bezlü’l-Mechûd fî Halli Süneni Ebî Dâvûd. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2006.
• Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr. Kavâti’u’l-Edilleti fî’l-Usûl. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Kitâbu’l-Mebsût. 33 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1983.
• Sığnâkî, Hüsâmuddîn el-Hüseyn b. Ali b. Haccâc b. Ali. el-Kâfî Şerhu’l-Bezdevî. 5 Cilt. Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
• Sîdî Halîl, Halîl b. İshâk el-Cündî. Muhtasaru’l-Allâmeti Halîl. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2005.
• Sübkî, Tâcüddîn Ebû Nasr Abdulvehhâb b. Ali b. Abdilkâfî. Ref’u’l-Hâcib an Muhtasarı İbni’l-Hâcib. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1999.
• Süneykî, Zeynüddîn Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Ahmed el-Ensârî. Gâyetü’l-Vusûl ilâ Şerhi Lübbi’l-Usûl. Kuveyt: Dârü’z-Ziyâ, 2017.
• Şa’bân, Zekiyyüddîn. Usûlu’l-Fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Metâbi’u Dâri’l-Kütüb, 1971.
• Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 11 Cilt. Mansûra: Dârü’l-Vefâ, 2001.
• Şelebî, Şihâbuddîn Ahmed. Hâşiyetü Tebyîni’l-Hakâik Şerhi Kenzi’d-Dekâik. 6 Cilt. Bolak: Matbaatü’l-Kübrâ’l-Emîriyye, 1310.
• Şenkîtî, Muhammed b. Muhammed Sâlim el-Meclisî. Levâmi’u’d-Dürer fî Hetki Estâri’l-Muhtasar. 15 Cilt. Moritanya: Dârü’r-Rıdvân, 2015.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. İrşâdü’l-Fuhûl ilâ Tahkîki’l-Hakki min İlmi’l-Usûl. 2 Cilt. Riyad: Dârü’l-Fazîlet, 2000.
• Şeyhzâde, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleymân. Mecma’u’l-Enhur fî Şerhi Mülteka’l-Ebhur. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Şihâbuddîn el-Bağdâdî, Abdurrahman b. Asker. İrşâdu’s-Sâlik ilâ Eşrefi’l-Mesâlik fî Fıkhi’l-İmâmi Mâlik. Kahire: Dârü’l-Fazîlet, ts.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. el-Mühezzeb fî Fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. 6 Cilt. Dimeşk: Dârü’l-Kalem, 1996.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ali b. Yûsuf el-Fîrûzâbâdî. et-Tenbîh fi’l-Fıkhi’ş-Şâfiî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1403.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. el-Hatîb. Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Me’ânî Elfâzi’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1997.
• Şirvânî, Abdulhamîd el-Mekkî. Hâşiyetü’ş-Şirvâni. 12 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2016.
• Takiyyüddîn es-Sübkî, Şeyhu’l-İslâm Ali b. Abdi’l-Kâfî - Tâcuddin es-Sübkî, Abdülvehhâb b. Ali. el-İbhâc fî Şerhi’l-Minhâc alâ Minhâci’l-Vusûl ilâ İlmi’l-Usûl li’l-Kâdî el-Beydâvî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Tayyâr, Abdullah b. Muhammed b. Ahmed. Vebelü’l-Ğamâme fî Şerhi ’Umdeti’l-Fıkhi li’bni Kûdâme. 8 Cilt. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1429.
• Teftazânî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer. Şerhu’t-Telvîhi ale’t-Tavdîh li-Metni’t-Tenkîhi fî Usûli’l-Fıkh. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Tetâî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Halîl. Cevâhirü’d-Dürer fî Halli Elfâzi’l-Muhtasar. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2014.
• Tûfî, Necmüddîn Ebü’r-Rabî’ Süleymân b. Abdilkaviy b. el-Kerîm. Der’ü’l-Kavli’l-Kabîh bi’t-Tahsîni ve’t-Takbîh. Beyrut: Dârü’l-Arabiyye, 1426.
• Türcan, Talip. “Şeriat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/571-574. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2010.
• Türk Hukuk Kurumu. Türk Hukuk Lugatı. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 3. Basım, 1991.
• Umeyra, Şihâbuddîn Ahmed el-Burullusî. Hâşiyetü’l-Umeyrî (Hâşiyetân alâ Şerhi Minhâci’t-Tâlibîn). 4 Cilt. Mısır: Şeriketü Matba’ati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 3. Basım, 1956.
• Yaran, Rahmi. “Kefâret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/179-182. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2002.
• Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ el-Hüseynî. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs. 40 Cilt. Küveyt: Matbaatu Hükûmeti’l-Küveyt, 1974.
• Zerkânî, Abdülbakî b. Yûsuf b. Ahmed. Şerhu’z-Zerkânî alâ Muhtasarı Halîl (“el-Fethu’r-Rabbânî fî-mâ Zehele anhu’z-Zerkânî” ile birlikte). 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. Teşnîfü’l-Mesâmi’ bi-Cem’i’l-Cevâmi’ li-Tâciddîn es-Sübkî. 4 Cilt. Mektebetü Kurtuba, 1998.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh eş-Şâfiî. el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh. 6 Cilt. Küveyt: Vezâretü’l-Evkâfve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2. Basım., 1992.
• Zeyla’î, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf. Nasbu’r-Râye li-Ehâdîsi’l-Hidâye. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1973.
• Zeyla’î, Fahruddîn Osman b. Ali. Tebyînü’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik. 6 Cilt. Bolak: el-Matbaatu’l-Kübrâ, 1310.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmi ve Edilletühû. 10 Cilt. Dimeşk: Dârü’l-Fikr, 4. Basım, 1997.