Malatya’da yaşanan bulaşıcı hastalıklar ve karantina uygulamaları (1889

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 91 - 94, 01.08.2017

Cebrail Yılmaz Nermin Ersoy

Öz

01 Ocak-15 Mart 2015 tarihleri arasında yapılan bu çalışmada,
XIX. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’da göç yolları
üzerinde bulunan Malatya’da yaşanan bulaşıcı hastalıklar
ve bu hastalıklara karşı uygulanan mücadeleler hakkında
bilgi elde edilmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle Başbakanlık
Osmanlı Arşiv kataloğu taranarak konu ile ilgili olduğu
düşünülen 40 belge tespit edilmiş ve Başbakanlık Osmanlı
Arşivinde yapılan araştırma sonucunda bu belgelerden
22’sinin Malatya’da yaşanan bulaşıcı hastalıklar ile karantina
uygulamaları hakkında bilgi verdiği görülmüştür.
On dokuzuncu yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı
Devleti, başta kolera olmak üzere veba, sıtma, çiçek, tifo,
tifüs, sarıhumma gibi bulaşıcı hastalıkların neden olduğu
salgınlardan etkilenmiştir. İstanbul’da ve Anadolu’nun
birçok vilayetinde bu salgınlara karşı önlemler alınmasına
rağmen ciddi ölümlerin yaşandığı görülmüştür. 1894 yılında,
özellikle yaz aylarından itibaren bu salgınlar Mamüretülaziz
(Elazığ) vilayetine bağlı bir sancak olan Malatya’yı da etkisi
altına almıştır. 1889-1922 yılları arasına ait Başbakanlık
Osmanlı Arşiv belgelerinde Malatya ve kazalarında salgınlar
yaşandığı, özellikle koleranın ölümlere sebebiyet verdiği ve
Mamüretülaziz, Diyarbakır, Sivas gibi vilayetlere salgının
geçmesinin önlenmesi için Malatya’da ciddi karantina
önlemlerinin alındığı görülmüştür. Örneğin,1894 yılına ait
bir belgede Kayseri, Yozgat, Malatya ve Anadolu’nun bazı
mahallerinde devam eden koleranın sirayetine meydan
verilmemesi için önlem alınması gerektiği belirtilmiştir.
Çiçek ve difteri hastalıklarının da Malatya’nın kazası olan
Eğin’de salgınlar yaptığı, çocuklara aşı yapıldığı ve difteri
için bakteriyoloji haneye başvurulduğu 1906, 1907 ve 1909
tarihli belgelerde ifade edilmiştir. 1920 yıllarına gelindiğinde
ise Anadolu’da olduğu gibi Malatya’da da trahom hastalığı
etkili olmuş ve bölgede “Körler Mektebi” hastane olarak da
hizmet vermiştir

Anahtar Kelimeler

Salgın hastalıklar, Kolera, Çiçek, Difteri, Keywords: Infectious diseases, cholera, small-pox

Infectıous dısease ın Malatya and quarantıne applıcatıons (1889-1922)

Öz

In this work, which was carried on between 1st January and
15th March 2015, it was aimed at getting information about
epidemic diseases occured in Malatya in XIXth century and
struggles against them. For this reason, it was scanned the
Ottoman Archives catalogue and 40 documents related to
this subject was identified. At the end of this research, it
was found that 22 of these 40 documents gives information
about the epidemic disease occured in Malatya and
quarantine applications.
From the beginning of the XIXth century, Ottoman Empire
was influenced by the infections caused by cholera,
plague, malaria, small-pox, typhoid, typhus and yellow
fever. Although measures were taken against these
infections in İstanbul and in many anatolian cities, there
were really serious deaths. In 1894, especially in summer
time, these infections also affected Malatya, a town of
Mamüretülaziz(Elazığ) province.
In Ottoman archives documents related to 1889-1922, in
Malatya and its counties, it is seen that there were infections
and especially cholera caused to deaths and measures were
taken in Malatya to prevent spreading these infections to
provinces like Mamüretülaziz, Diyarbakır and Sivas. For
example, in a document related to 1894, it was suggested
to take measures to prevent spreading cholera in Kayseri,
Yozgat, Malatya and other Anatolian areas.
In 1906, 1907, 1909 documents, it was expressed that Smallpox
and diphtheria in Eğin county of Malatya caused to
infections and the children were vaccined and for diphtheria
it was applied for bacteriology. In 1920, trachoma disease
was effective in Malatya as well as Anatolia and in that area
Trachoma Hospital, called ‘Blinds School’, served many
years.

Anahtar Kelimeler

Salgın hastalıklar, Kolera, Çiçek, Difteri, Trahom, Karantina, Malatya / Infectious Diseases, Cholera, Small-Pox, Diphtheria, Trachoma, Quarantine, Malatya

Kaynakça

• http://www.malatyaninefsanetarihi.com/malatya-tarihi.php Ersoy N., Güngör Y., Akpınar A. International Sanitary Conferences from the Ottoman perspective (1851-1938). Hygia
• Internationalis: An Interdisciplinary Journal for the History of Public Health, 2011; 10(1): 53-79.
• Kahya E., Erdemir A.D. Bilimsel Çalışmalar Işığında Osmanlıdan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara: 2000; s. 250-254.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA).DH.MKT.(Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi),1548/44 (23.M.1306/29 Eylül 1306).
• BOA.,DH.MKT.,1882/111 (23.Ra.1309/27 Ekim 1891);BOA.,DH.MKT.,2021/74 (26.R.1310/17 Kasım 1892); BOA.,DH. MKT.,2041/80 (22.C.1310/11 Ocak 1893).
• BOA.,DH.MKT.,1988/1 (22.M.1310/16 Ağustos 1892; BOA.,DH.MKT.,1989/61 (25.M.1310/19 Ağustos 1892).
• BOA.,A.} MKT.MHM.(Sadaret Mektubi Mühimme Kalemi ), 594/11 (27.B.1311/03 Şubat 1894).
• BOA., A.} MKT.MHM.,552/2 (10.Za.1311/15 Mayıs 1894); BOA.,İ..HUS.(İrade Hususi), 25/1311 (16.Z.1311/20 Haziran
• ); BOA., A.} MKT.MHM.,552/10 (16.Z.1311/20 Haziran 1894); BOA.,Y..MTV.(Mütenevvi Maruzat Evrakı), 98/99
• (29.Z.1311/3 Temmuz 1894);BOA., DH.MKT., 261/17 (11.M.1312/15 Temmuz 1894).
• BOA.,İ..DH.(İrade Dahiliye Belgeleri),1314/1312 (07.M.1312/11 Temmuz 1894); BOA.,MF.MKT.(Mektubi Kalemi), 224/10 (05.Ra.1312/06 Eylül1894).
• BOA.,DH.MKT.,266/8 (25.M.1312/29 Temmuz 1894).
• Ayar, M. (2005). Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını: İstanbul Örneği (1892 – 1895). Marmara Üniversitesi Türkiyat
• Araştırmaları Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi BilimDalı (Doktora Tezi), s.105-106. BOA.,Y..A…HUS.(Sadaret Hususi Maruzat Evrakı ),308/138 (14.Ra.1312/28 Nisan 1895).
• BOA.,DH.MKT., 2196/56 (22.Z.1316/03 Mayıs 1899).
• BOA.,DH.MKT., 1039/42 (12.Za.1323/08 Ocak 1906); BOA.,DH.MKT., 1156/80 (17.S.1325/01 Nisan 1907); BOA.,DH. MKT., 2727/98 (11.M.1327/02 Şubat 1909).
• BOA.,DH.H…(Dahiliye Nezareti Hukuk Evrakı), 26/3 (18.Ş.1329/14 Ağustos 1911); BOA.,DH.İD..(Dahiliye Nezareti İdare Evrakı), 57/9 (11.R.1330/30 Mart 1912).
• Özer S. Türkiye’de Trahomla Mücadele (1925-1945). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 2014; 54: 121-152.