A study on Ruḥye Risālesi by Chief-physician Muṣṭafā Behcet Efendi: is the work indeed a translation from Störck?

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 1, 40 - 72, 26.01.2021

Ahmet Aciduman , Gözde Acıduman

https://doi.org/10.31020/mutftd.706973

Öz

Muṣṭafā Behcet Efendi (1774-1834) ensured the foundation of Ṭibbkhāne Āmire on March 14, 1827 during his duty as the chief physician for the third time in the Ottoman Empire and wrote and translated many works mostly on medicine, therefore he is considered as a pioneer in the history of Turkish medicine. There are notable studies in the literature involving Muṣṭafā Behcet Efendi’s life, works and translations. Along with Risāle Telḳīh Baḳarī [Pamphlet of Cowpox Vaccine], Vezāʾif-i Aʿżā [Physiology Translation], Tertīb-i Eczā [Composition/prescription of Medicines], Kolera Risālesi [Pamphlet of Cholera], Frengi Risālesi [Pamphlet of Syphilis], translation of Buffon’s Histoire Naturelles [Tārīḫ-i Ṭabīʿī], Hezār Esrār there is also Rūḥye Risālesi which is the object of this study. In the studies in the literature of history of Turkish medicine regarding Rūḥye Risālesi, it is generally accepted that the considered work was written by Chief-physician Muṣṭafā Behcet Efendi. However, some authors assert that Rūḥye Risālesi was a translation from Störck by Muṣṭafā Behcet Efendi. The aim of this article is to exhibit and add the findings about the origin of Rūḥye Risālesi to the literature of history of Turkish medicine.

Anahtar Kelimeler

Muṣṭafā Behcet Efendi, Ruḥye Risālesi, Anton von Störck, History of medicine

Hekimbaşı Muṣṭafā Behcet Efendi’nin Rūḥye Risālesi üzerine bir çalışma: Eser gerçekten Störck’ten bir çeviri mi?

Öz

Osmanlı Devleti’nde, üçüncü hekimbaşılığı döneminde, 14 Mart 1827’de Tıbḫāne-i Āmire’nin açılmasını sağlayan ve büyük bir kısmı tıp üzerine olmak üzere, çeşitli eserler telif ve tercüme eden Muṣṭafā Behcet Efendi (1774-1834), Türk tıp tarihinin önemli ve öncü isimlerinden birisidir. Türk tıp tarihi literatürü gözden geçirildiğinde Muṣṭafā Behcet Efendi’nin hayatı ile telif ve tercüme ettiği eserlerini de kapsayan önemli çalışmaların yapıldığı ve yayımlandığı görülmektedir. Risāle-i Telḳīh-i Baḳarī [Çiçek Aşısı Risalesi], Vezāʾif-i Aʿżā [Fizyoloji Tercümesi], Tertīb-i Eczā, Kolera Risālesi, Frengi Risālesi, Buffon’un Histoire Naturelles’inin tercümesi [Tārīḫ-i Ṭabīʿī], Hezār Esrār gibi eserlerinin yanı sıra, bu çalışmanın da konusunu oluşturan Rūḥye Risālesi isimli bir eseri de bulunmaktadır. Türk tıp tarihi literatüründe Rūḥye Risālesi’ni ele alan eserlerde adı geçen risalenin Hekimbaşı Muṣṭafā Behcet Efendi tarafından yazılmış olduğu genelde kabul edilen bir bilgi olmakla birlikte, bazı yazarlar tarafından Şānīzāde Meḥmed Aṭāʾullah Efendi’nin de Störck’ten bu adla bir çeviri yapmış olduğunu ileri sürdükleri görülmektedir. Bu makalede Rūḥye Risālesi’nin orijinini açıklamaya yönelik ilginç bulguların sunulması ve bu bilgilerin Türk tıp tarihi literatürüne kazandırılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muṣṭafa Behcet Efendi, Ruḥye Riṣālesi, Anton von Störck, Tıp tarihi

Kaynakça

• 1. Bursalı Meḥmed Ṭāhir. ʿOsmānlı Müʾellifleri. Ücünci Cild. İstanbul: Matbaʿaʾ-i ʿĀmire; 1342 Hicriyye. pp:209-10.
• 2. Ünver AS. Tıb Tarihi – Tarihten Önceki Zamandan ve İslâm Tababetine ve İslâm Tababetinden XX inci Asra Kadar I ve II inci Kısımlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları; 1943. pp:175-7.
• 3. Ünver AS. Şanîzada Ataullah Efendi Tıbbî Eserleri. Dirim 1947;22(8):233-6.
• 4. Uzluk FN. 14 Mart 1951 Tıp Bayramı Dolayısiyle Şâni Zade Mehmet Ataullah. Ankara: Örnek Matbaası;1951. pp:14-5.
• 5. Uzluk FN. Türk Tıbbiyesinin 748 ci Yıldönümü Dolayısiyle Hekimbaşı Mustafa Behçet Zâti, Eserleri Üstüne Bir Araştırma. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Enstitüsü; [1954]. pp:86-7.
• 6. Şehsuvaroğlu BN. Hekim Şânizade Ataullah Efendi biyografisi ve eserleri. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 1951;14(3):482-95.
• 7. Karatay FE. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu. C. I. Din, Tarih, Bilimler No. 1 – 1985. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları; 1961. p:588.
• 8. Şehsuvaroğlu BN, Demirhan Erdemir A, Cantay Güreşsever G. Türk Tıp Tarihi. Bursa: Taş Yayıncılık AŞ;1984. p:153.
• 9. Kâhya E. Ondokuzuncu yüzyılın ilk yarısında Osmanlı İmparatorluğunda tıp eğitimi ve kalburüstü hekimlerimiz. Erdem 1985;1(3):685-710.
• 10. Yıldırım N. Mustafa Behçet Efendi. In: Akbayar N, Işın E, Sakaoğlu N, Baydar O, Tanman MB, Koz MS, Aksoy B, Batur A, Yusufoğlu Y, editörler. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 5. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı; 1994. pp:559-60.
• 11. Kâhya E, Erdemir AD. Bilimin Işığında Osmanlıdan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları; 2000. pp:287-8.
• 12. Muṣtafā Behcet eṭ-Ṭabīb. [Ruḥye Risālesi]. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar, T 7045.
• 13. Muṣtafā Behcet eṭ-Ṭabīb. [Ruḥye Risālesi]. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Halet Efendi Koleksiyonu, nr. 754.
• 14. Muṣtafā Behcet eṭ-Ṭabīb. [Ruḥye Risālesi]. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi, Hazine Kitaplığı, No. 569.
• 15. De Rosenstein NR. Trattato delle Malattie dei Bambini, Trasportato dal tedesco con alcune note da Giovanni Battista Palletta. Milano: Nell’ Imperial Monistero di s. Ambrogio Maggiore con Approvazione; 1780. pp:374-8.
• 16. De Rosenstein NR. Traité des Maladies des Enfans, Ouvrage qui est le fruit d’une longue observation, & appuyé sur les faits les plus authentiques. Traduit du Suédois par M. Le Febvre de Villebrune. Paris: Chez Pierre-Guillaume Cavelier; 1778.
• 17. Von Rosenstein NR. Anweisung zur Kenntniß und Cur der Kinderkrankheiten, aus dem Schwedischen übersetzt und mit Anmerkungen erläutert von J. Andreas Murray. Göttingen: Johann Christian Dietrich; 1785.
• 18. Buchan G. Medicina Domestica o sia Trattato Completo di Mezzi Semplici per Conservarsi in Salute Impedire e Risanare le Malattie Opera Utile e Adattata All’Intelligenza di Ciascuno. Tradotta Dall’Inglese e Arrichita di Molte Aggiunte ed Annotazioni Dal. Sig. Duplanil edizione seconda Italiana riveduta, ricorretta e notabilmente accresciuta su la settima di Londra e la quarta di Parigi. Tomo IV. Padova: Nella Stamperia del Seminario; 1789. pp: 212-9.
• 19. Buchan W. Domestic Medicine: or A Treatise on the Prevention and Cure of Diseases by Regimen and Simple Medicines. The Second Edition with considerable additions. Edinburgh, London: Printed for A. Strahan; T. Cadell in the Strand; and A. Kincaid & W. Creech, and J. Balfour; 1777.
• 20. Buchan W. Domestic Medicine: or A Treatise on the Prevention and Cure of Diseases by Regimen and Simple Medicines. With an Appendix, containing a Dispensatory for the use of Private Practitioners. The Eleventh Edition. London: Printed for A. Strahan; T. Cadell in the Strand; and J. Balfour, and W. Creech, at Edinburgh; 1790.
• 21. Strack C. De Crusta Lactea Infantum Ejusdemque Specifico Remedio Dissertatio Quam Scientiarum, Artium Atque Litterarum Academia Quae Lugduni in Galliis Est Altero Duplici Praemio Coronavit die 3 Decembr. Ann. 1776. Francofurti ad Moenum: Typis Andreaeis; 1779.
• 22. Strack. Von dem Milchschorf der Kinder und einem specifiken Mittel darwider: eine von der Akademie der Wissenschaften zu Paris gekrönte Preißschrift vom Herrn Professor Strack, aus dem Lateinischen mit einigen Anmerkungen und einem Anhange von Friedrich August Waiß. Weimar: in der Hoffmannischen Buchhandlung; 1788.
• 23. Plenck JJ. Doctrina de Morbis Cutaneis Qua hi morbi in suas classes, genera & species rediguntur. Viennæ: Apud Rudolphum Græffer; 1776. pp:71-2.
• 24. Plenck GJ. De Morbi Cutanei Guista le Loro Classi, Generi e Specie. Dottrina Gioseffo Jacopo Plenck. Napoli: Presso Guiseppe Maria Porcelli Libraio; 1790, pp:81-3.
• 25. Redhouse JW. A Turkish-English Lexicon. New Impression. Beirut: Librairie du Liban; 1996.
• 26. Devellioğlu F. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle. 18. Baskı. Yayına Hazırlayan: Güneyçal AS. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları; 2001.
• 27. Şānīzāde Meḥmed Aṭāʾullah. Miʿyārü’l-Eṭıbbā. In: Ḫamse-i Şānī-zāde. İstanbul: Matbaʿa-i Āmire; 1235 [1820]. p:198.
• 28. Şānīzāde Meḥmed Aṭāʾullah. Vesāyā-nāme-i Seferiyye. Būlāḳ: Dāru’ṭ-Ṭıbāʿat; 1238 H [1822]. p:2.
• 29. Şānī-zāde Meḥmed Aṭāʾullah. Miʿyārü’l-Eṭıbbā. Konya İl Halk Kütüphanesi, Feridun Nafiz Uzluk Koleksiyonu, No. 6856; 1227 H.
• 30. Steuerwald K. Deutsch-Türkisches Wörterbuch-Almanca-Türkçe Sözlük. Weisbaden: Otto Harrassowitz; 1974.
• 31. Störcks A. Abhandlung von der Einpfropfung der Kinds-blatern. Wien: Johann Thomas Edlen von Trattnern; 1771.
• 32. Meissner FL. Grundlage der Literatur der Pädiatrik, enthaltend die Monographien über die Kinderkrankheiten. Leipzig: Fest’sche Verlagsbuchhandlung; 1850.
• 33. Aḥmed Cevdet Paşa. Tārīḫ-i Cevdet. İkinci ṭabʿı. Cüldü ʿāşiru [Onuncu Cilt]. Dersaʿādet: Matbaʿaʾ-i Osmāniyye; 1309.
• 34. [Uzluk] MFN. Basma ilk türk tıb kitabı ve Şanizade tabib Ata [II]. Dirim 1936;11(6):180-2.