HALKU’L-KUR’ÂN TARTIŞMALARININ VAHYİN ALLAH’TAN İNSANA İNTIKALİYLE İLGİLİ TELAKKİLER ÜZERİNDEKİ ETKİS

Yıl 2009, Cilt: 28 Sayı: 28, 19 - 46, 01.05.2009

Harun Öğmüş

Öz

Anahtar Kelimeler

-

HALKU’L-KUR’ÂN TARTIŞMALARININ VAHYİN ALLAH’TAN İNSANA İNTIKALİYLE İLGİLİ TELAKKİLER ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Öz

Kur’ân’ın mahlûk olduğu iddiası, özellikle Mihne hâdisesinin vuku bulduğu
hicrî III. asrın başlarında hararetli bir şekilde tartışılmış tarihî bir meseledir. Bununla
birlikte bu konuda birbirinden farklı yaklaşımlara sahip kişi ve gruplar tarafından
birçok nazariye geliştirilmiştir. Bu makalede, söz konusu nazariyelerin, vahyin
Allah’tan peygambere intikaliyle ilgili farklı telakkilerin oluşumuna etkisi araştırılmakta,
böylece bu konunun – tarihî olmasına rağmen— ortaya çıkışından beri
vahiy anlayışının oluşumunda belirleyici olduğu savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, vahiy, kelam, Mu’tezile, kelâmcılar, Selefiyye

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen el-Esedâbâdî, el-Muğnî, I-XX, nşr: Mahmûd Muhammed Kâsım.
• — Şerhu Usûli’l-Hamse, nşr: Abdülkerim Osman, Mektebetü Vehbe, 1988 (baskı yeri yok).
• Abdülkāhir el-Bağdâdî, el-Fark beyne’l-Firak, nşr: Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1993.
• Ahmed Emîn, Duha’l-İslâm, I-III, 1. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,
• Âlûsî, Rûhu’l-Maânî fî Tefsîr’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî, I-XXX, Bey- rut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts., XIX, 121.
• Ammâra, Muhammed, Mu’tezile ve İnsanın Özgürlüğü Sorunu, trc. Vahdet- tin İnce, İst: Ekin, 1998.
• Ateş, Süleyman, Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsîri, I-XII, İst: Yeni Ufuklar Neşri- yat.
• Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. Hüseyin, el-Esmâ ve’s-Sıfât, nşr: Abdullah b. Muhammed el-Hâşidî, I-II, Kahire: Mektebü’l-Beyân.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed, el- Maârifü’l-Akliyye (Düşünme, Konuşma ve Söz Üzerine), trc: Cihan, Ahmet Kamil, İst: İnsan Yayınları, 2003.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî, el-İrşâd ilâ Kavâtıı’l-Edille fi’l-İ’tikâd (Ebûbekir b. Meymûn’un Şerhu’l-İrşâd’ı ile birlikte), nşr: Ahmed Hicâzî-Ahmed es-Sekkâ, Mısır, 1987.
• Duman, M. Zeki, “Kelâmullahın Levh-i Mahfuz’dan Cibrîl’e İntikâli Ve Hz. Peygambere İnzâli”, İslâmî İlimler Dergisi, yıl: 5, Bahar 2010, s. 41-90.
• —, “Levh-i Mahfuz ve Kur’an”, Marife, yıl: 8; Bahar 2008, s. 9-44.
• Ebûbekir b. Meymûn, Şerhu’l-İrşâd, nşr. Ahmed Hicâzî-Ahmed es-Sekkā, Mısır, 1987.
• Ebû Şâme, Şihâbüddin Abdurrahman b. İsmâîl, el-Mürşidü’l-Vecîz ilâ Ulûmin Teteallaku bi’l-Kitâbi’l-Azîz, nşr: Velîd Müsâid et-Tabatabâî, 2. Baskı, Küveyt: Mektebetü’l-İmâm ez-Zehebî, 1993.
• Ebü’l-Muîn en-Nesefî, Meymûn b. Muhammed, Tebsıratu’l-Edille fî Usûli’d- Dîn, nşr: Hüseyin Atay, Ankara: Riâsetü’ş-Şuûni’d-Dîniyye li’l-Cumhûriyyeti’t- Türkiyye, 1993.
• Eş’arî, Ebü’l-Hasen, Makālâtu’l-İslâmiyyîn, I-II, nşr: Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, 1. Baskı, Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1950.
• —, el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, nşr: Beşîr Muhammed Uyûn, 3. Baskı, Dımeşk: Mektebetü Dâri’l-Beyân, 1990.
• Fazlur Rahman, İslâm, Terc: Mehmet Dağ-Mehmet Aydın, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.
• Güneş, Kamil, İslâmî Düşüncenin Şekillenişinde Akıl ve Nass – Bâkıllânî ve Abdülcebbâr’da Kelâmullah Meselesi Örneği—, 1. Baskı, İst: İnsan Yayınları, 2003.
• Hayyât, el-İntisâr ve’r-Redd alâ İbni’r-Râvendî el-Mülhid, 2. Baskı, Beyrut: ed- Dâru’l-Arabiyye li’l-Kitâb, 1993.
• İbn Fûrek, Muhammed b. el-Hasen (ö. 406), Makālâtu’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş’arî, nşr: Ahmed Abdurrahîm es-Sâyih, 1. Baskı, Kahire: Mektebetü’s- Sekâfeti’d-Dîniyye, 2005.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhtasaru’s-Savâiki’l-Mürsele, ihtisar: Muhammed İbnü’l-Mevsılî, nşr: Zekeriyyâ Ali Yûsuf, Kahire, ts.
• İbn Meymûn, Ebûbekir, Şerhu’l-İrşâd, nşr: Ahmed Hicâzî-Ahmed es-Sekkâ, Mısır, 1987.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, I-XI, nşr. Muhammed Yûsuf ed-Dekkâk, 1. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İbnü’r-Râvendî, Kitâbü Fadîhati’l-Mu’tezile, nşr: Abdülemir el-A’sam, Bey- rut, 1975.
• Îcî, Adududdîn Abdurrahman b. Ahmed, el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, t y.
• Kutluer, İlhan, “İbnü’r-Râvendî”, DİA, XXI, 179-180.
• Muhammed Abdülfettah Uleyyân, Edvâ ale’l-Müsteşrikîn, 1. Baskı, Küveyt: Dâru’l-Buhûsi’l-İlmiyye, 1980.
• Muhammed Ebû Zehre, Muhâdarât fi’n-Nasrâniyye, 3. Baskı, Kahire: Matbaatu’l-Medenî, 1966.
• Nesefî, Ömer, el-Akâidü’n-Nesefiyye (Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye ile birlikte), nşr: Muhammed Adnan Dervîş (baskı yeri ve târih yok).
• Neşşâr, Ali Sâmî, Neş’etü’l-Fikri’l-Felsefî Fi’l-İslâm, I-III, 7. Baskı, Kahire: Dâru’l-Meârif, 1977.
• —, İslâm’da Felsefî Düşüncenin Doğuşu, trc: Osman Tunç, İst: İnsan Yayın- ları, 1999.
• Öge, Sinan, İlâhî Kelâmın Yapısı, 1. Baskı, İst: İnsan Yayınları, 2008.
• Özkan, Mustafa, Emevîler Döneminde İktidar-Ulema İlişkisi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.
• Râzî, Fahreddin, Halku’l-Kur’ân beyne’l-Mu’tezile ve Ehli’s-Sünne, nşr: Ahmed Hicâzî es-Sekkâ, 1. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• Sahas, Daniel, “The Arab Character of the Christian Dispatution with Islam. The Case of John of Damascus”, Religionsgesprache im Mittelalter, Wiesbadert, Harrassowitz, 1992.
• Süyûtî, Abdurrahman, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, nşr: Mustafa Dîbülbüğâ, I-II, 2. Baskı, Dımeşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerîm, el-Milel ve’n-Nihal, nşr: Ahmed Fehmî Muhammed, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Şelebî, Ahmed, el-Mesîhiyye, 8. Baskı, Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l- Mısriyye, 1983.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, I-X, nşr: Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhim, Beyrut: Dâru Süveydân.
• Teftâzânî, Sa’deddin Mes’ûd b. Ömer, Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye, nşr: Mu- hammed Adnân Dervîş, 1411, ts.
• —, Şerhu’l-Makâsıd, I-V, nşr: Abdurrahman Umeyra, 2. Baskı, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
• Taşköprîzâde, Miftâhu’s-Seâde ve Mısbâhu’s-Siyâde fî Mevzûâti’l-Ulûm, I- III, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Wolfson, H. Austryn, Kelâm Felsefeleri, trc: Kâsım Turhan, İst: Kitabevi,
• Weber, Alfred, Felsefe Tarihi, Terc: Vehbi Eralp, 5. Baskı, İst: Sosyal Yayın- lar, 1993.
• Wells, H. G, A Short History of the World, London: Penguin Boks, 1977.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “Halku’l-Kur’ân”, DİA, XV, 371.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-İrfan fî Ulûmi’l-Kur’ân, I-II, 1. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• Zerkeşî, Bedreddîn Muhammed b. Abdullah, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, I- IV, nşr: Yûsuf Abdurrahman el-Mer’aşlî ve diğerleri, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1990.