Hüsameddin Ali el-Bitlisî’nin Câmi‘u’t-Tenzîl ve’t-Tevil Adlı Tefsirinin Mukaddimesi: Tahkik ve İnceleme

Yıl 2017, Cilt: 43 Sayı: 43, 35 - 60, 30.06.2017

Esma Çetin

Öz

Hüsameddin
Ali el-Bitlisî (ö. 909/1504) 15. yy. âlimlerindendir. Nurbahşiyye tarikatına
mensuptur. Tasavvuf, felsefe ve tefsir alanlarında çeşitli eserler yazmıştır. Eserlerinde
varlık mertebeleri (merâtibu’l-vücud/ontoloji) ve insan-ı kâmil olma sürecine
(psikoloji) dair meseleleri tartışmıştır. Hayatının son dönemlerinde yazdığı Câmi‘u’t-Tenzîl
ve’t-Tevil adlı tefsir eseri onun en önemli eseridir. Eserin
tam bir nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde, eksik bir nüshası ise
Bitlis-Ohin’de Şeyh Alaaddin’in özel kütüphanesinde bulunmaktadır.

Bu
araştırma Câmi‘u’t-Tenzîl ve’t-Tevil adlı tefsir eserinin mukaddimesini şekil
ve muhteva açısından incelemekte; ayrıca mukaddimenin tahkikli metnini de
sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hüsameddin Ali el-Bitlisî, Câmi‘u’t-Tenzîl ve’t-Tevil, Mukaddime, Tahkik

Kaynakça

• KAYNAKÇA Aclûnî, Ebu’l-Fida İsmail b. Muhammed Keşfu’l-hafâ ve müzilü'l-ilbas amma iştehere mine'l-ehâdîs ala elsineti’n-nas, 2. Basım, Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, (h. 1352)
• Baba Merduh Ruhani, Tarih-i Meşahir-i Kürd: Urefâ, Ulemâ, Üdebâ ve Şuarâ, 2. Basım, Tahran: Şurus, h.1382.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn, Ankara: MEB, 1951.
• Bashir, Shahzad, “The Risâlat al-Hudâ of Muhammad Nurbakhsh (d. 869/1464): Critical Edition with Introduction”, Rivista Degli Studi Orientali, vol. LXXV, fasc. (1-4), Roma, (2001).
• --------------------, Messianic Hopes and Mystical Visions –The Nurbakhshiya Between Medieval and Modern İslam-, USA: University of South Carolina Press, 2003.
• Bitlisî, Hüsameddin Ali, Câmi‘u’t-Tenzîl ve’t-Tevil, Bitlis-Ohin, Molla Alaaddin Kütüphanesi.
• ----------------------------, Câmi‘u’t-Tenzîl ve’t-Tevil, Süleymaniye Ktp., ŞAP 109, 110, 111, 112.
• ----------------------------, Etvâr-ı Seb’a, Beyazıd Devlet Ktp. Veliyuddin Efendi 1795/3.
• ----------------------------, Kelimât ve Makâlât, Konya Bölge Yazma Eserler Ktp., 07 Ak 164/5.
• ----------------------------, Şerh-i Gülşen-i Râz, Pertev Paşa, 606/14.
• ----------------------------, Şerhu Hutbeti’l-Beyân, Süleymaniye Ktp. Ayasofya 1777
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahih-i Buhârî, 2. Basım, İstanbul: Çağrı,1992.
• Bursalı, Mehmet Tahir [t.y.], Osmanlı Müellifleri (1299-1915), Haz. Ali Fikri Yavuz, İsmail Özen, İstanbul: Meral.
• Çetin, Esma, “Hüsâmeddin Ali el-Bitlisînin (ö. 909/1504) Câmi‘u’t-Tenzîl vet-Te’vîl İsimli Eserinden Âl-i İmrân Sûresinin Tahkik ve Tahlili”, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi SBE, 2016.
• ---------------, “Hüsâmeddin Ali el-Bitlisî’nin Türkiye Kütüphanelerinde Yazma Halinde Bulunan Eserlerinin Tanıtımı”, Dinbilimleri Dergisi, c. 15, sy. 3 (2015).
• ---------------, “Nazarî-Sufî Tefsir Alanında Bilinmeyen Bir Âlim: Hüsâmeddin Ali el-Bitlisî”, Turkish Studies, ISSN: 1308-2140, Volume 11/5 Winter 2016, Ankara/Turkey, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8815.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eşas b. İshak, Sünen, 2. Basım, İstanbul: Çağrı, 1992.
• Hoca Sadeddin Efendi, Tâcü't-Tevârih, İsmet Parmaksızoğlu (haz.), Ankara: Kültür Bakanlığı, 1992.
• M. Tayyib Gökbilgin, XV-XVI Asırlarda Edirne ve Paşa Livası: Vakıflar-Mülkler-Mükataalar, İstanbul: İÜEF, 1952, No: 508.
• M. Törehan Serdar, Mevlânâ Hakimüddin İdris-i Bitlisî, İstanbul: Ötüken, 2008.
• Mehmet Bayraktar, Kutlu Müderris İdris-i Bitlisî, İstanbul: Biyografi, 2006.
• Muhammed Emin Zeki, Meşahirü’l-Kürd ve Kürdistan fi’d-Devri’l-İslamî, Bağdad: Matbaatü't-Tefeyyüz el-Ehliyye, 1945/1364.
• Müslim, Ebû Hüseyin el-Kuşeyrî Müslim b. Haccâc, Sahîh, 2. Basım, İstanbul: Çağrı, 1992. Orhan Başaran, “İdris-i Bitlisi’nin Heşt Bihişt’inin Hatimesi (Metin-İnceleme-Çeviri)”, (Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi SBE, 2000).
• Şeref Han Şerefuddin b. Şemseddin el-Bitlisî, Şerefnâme, Muhammed Ali Avnî (Arapça’ya çev.), [y.y.]: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, [t.y.].
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. Sevra, Câmiu’s-sahîh, 2. Basım, İstanbul: Çağrı, 1992.