İslâm Hukukunda İrade Beyanı Olarak Mükellefin Sükûtu; Mâhiyeti, Kısımları ve Beyân Olma Sebepleri

Yıl 2018, Cilt: 46 Sayı: 46, 55 - 94, 06.01.2019

Muharrem Önder

Öz

İslam hukukunda mükellef kişinin
kurduğu akitlerde ve yaptığı hukuki tasarruflarda maksadını ve rızasını ortaya
koyma bakımından irade beyanı büyük önem arz etmektedir. Hukuki anlamda irade
beyanının sözle olması esas olmakla birlikte yazı, işaret dili, fiil (teati) ve
sükut yollarıyla da irade beyanı yapılabilmektedir. Genel anlamda olumsuz bir
tutum şeklinde tezâhür eden ve irade beyânı olarak kabul edilen sükûtun var
olabilmesi için sükût eden kişi, sükût hali ve sükût konusu şeklinde üç temel
unsura dayanması gerekir. Mükellefin sükûtu, soyut (mücerred), nitelikli ve
karinelerle çevrelenmiş sükût şeklinde kısımlara ayrılır.

Biz bu makalemizde maksadı ve iradeyi
açıklayıcı bir yol olan sükutun mahiyeti, unsurları ve kısımları ile sükutun
beyan olma sebeplerini ortaya koymaya
çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

“Mükellef”, “akit”, “hukukî tasarruf”, “sükût”, “irâde”, “beyan”

Kaynakça

• KAYNAKÇAAhmed Zerkâ, Şerhu’l-kavâidi’l-fıkhiyye, thk. Abdüssetta Ebû Gudde, Dâru'l-kalem, Dımaşk 2001 .Ali Haydar, Dürarü’l-hukkâm şerhu mecelleti’l-ahkâm, Arapçaya çeviren Fehmî Huseynî, Dâru'l-cîl, Beyrut 1991.Alîş, Muhammed b. Ahmed, Minehu'l-Celîl şerhu muhtasari Halîl, Dâru'l-fikr, Beyrut 1989.Âmidî, Seyfüddin, el-İhkâm fî usûli'l-ahkâm, thk. İbrahim el-Acûz, Beyrut 1985.Apaydın, H. Yunus, “İrade”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2000, XXII, 384-385. - “İrade beyanı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2000, XXII, 387. Bâbertî, Ekmelüddin Muhammed, et-Takrîr li usûli’l-Bezdevî, thk. Abdüsselam Subhî Salih, Kuveyt 2005. - el-Inâye şerhu'l-hidâye, Beyrut 1977.Bahru’l-ulûm, Muhammed, Uyûbü’l-irâdeti fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye, Beyrut 1984.Bedrân, Ebu’l-Ayneyn Bedrân, Beyânü’n-nusûs et-Teşrî’ıyye, İskenderiye 1969.Beşbîşî, Zâyid Ahmed, Turuku't-ta'bîr ani'l-irâdeti fi'l-kânûni'l-medenî; dirâse mukârene bi'l-fıkhi'l-İslâmî, Dâru'l-kütübi'l-kânûniyye, Kahire 2011.Buhârî, Abdülaziz, Keşfü’l-esrâr şerhu usûli’l-Pezdevî, Dâru'l-kitâbi'l-İslâmî, Kahire ty., Çeker, Orhan, İslâm Hukukunda Akitler, A.H.İ Yayıncılık, İstanbul 2006.Cevherî, İsmail b. Hammad, es-Sıhâh Tâcü’l-lüga ve sıhâhu’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr, Beyrut 1990.Cezzâmî, Celalüddin Abdullah, Akdü'l-cevâhiri's-semîne fî mezhebi âlimi'l-Medîne, thk. Hamîd b. Muhammed, Dâru'l-garbi'l-İslâmî, Beyrut 2003.Cürcânî, Şerîf Ali, et-Ta’rîfât, Beyrut 1983.Cüveynî, Ebû’l-Meâlî Abdülmelik, el-Bürhân fî usûli’l-fıkh, nşr. Abdülazîm ed-Dîb, Kâhire 1400. - et-Telhîs fî usûli’l-fıkh, nşr. Abdullah Cevlim en-Nîbâlî/ Şebbîr Ahmed el-Ömerî, Beyrut 1996, IDerdîr, Ebu’l-Berakât Ahmed, eş-Şerhu’l-kebîr (Hâşiyetü’d-Desûkî ile), Kahire ty.,Desûkî, Muhammed b. Ahmed, Hâşiyetü'd-Desûkî ala'ş-şerhi'l-kebîr li'd-Derdîr, Dâru'l-fikr, Beyrut ty.Dırâz, Remzi Muhammed Ali, Ahkâmü’s-sükût fi’l-fıkhi’l-İslâmî, Menşûrâtü’l-Halebî el-Hukûkiyye, Beyrut 2011.Dönmez, İbrahim Kâfi, “el-Urfu fi’l-fıkhi’l-İslâmî”, Mecelletü Mecmai’l-fıkhi’l-İslâmî, sy. 5, c. 4, 1988, s. 3309 vd. - “Örf”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2007, XXXIV, 87-92.Ebû Habîb, Sa’dî, el-Kâmûsü’l-fıkhî, Karaçi ty., Ebû Sünne, Ahmed Fehmi, el-Urfu ve’l-âde fî re’yi’l-fukahâ, Mekke 1992.el-Elfî, Muhammed Cibr, “Nitâku tatbîki’l-kâideti’l-fıkhiyye;«lâ yünsebü ilâ sâkitin el-kavlü» fi’l-kânûnu’l-medeniyyi’l-Ürdüniyyi”, Dirâsât; Mecelletü ulûmü’ş-Şerîa ve’l-kanûn, c. 24, sy. 3, Amman 1997, s. 193-199.Ferac, Abdürrezzak Hasan, Devru’s-sükût fi’t-tasarrufât el-kânûniyye, Matbaatü’l-Medenî, Kahire 1980.Fîruzâbâdî, Muhammed b. Ya’kûb el-Kâmûsu’l-muhît, Beyrut 1986.Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed, el-Mustasfâ fî ilmi'l-usûl, Bulak-Kahire, 1906'dan ofset Beyrut ty.,Güzelhisârî, Mustafa b. es-Seyyid Muhammed, Menâfiu’d-dekâik şerhu mecâmiu’l-hakâik, Dımaşk ty., Hâdimî, Ebû Saîd Muhammed, Mecâmiu’l-hakâik, İstanbul 1308.Hafnâvî, Muhammed İbrahim, Eseru’l-icmâli ve’l-beyâni fi’l-fıkhi’l-İslâmî, Mansûra 1992.Hamavî, Ahmed b. Muhammed, Gamzü uyûni’l-basâir şerhu’l-eşbâh ve’n-nazâir, Beyrut 1985.Hatîb Şirbînî, Şemsüddin Muhammed, Müğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meânî elfâzi’l-minhâc, nşr. Muhammed Halil Iytânî, Beyrut 1997.Hıraşî, Ebû Abdillah Muhammed, Şerhü muhtasari Halîl, Dâru'l-fikr, Beyrut ty.İbn Âbidîn, Muhammed Emin, Raddü'l-muhtâr ala'd-dürri'l-muhtâr, Beyrut 1979. - “Neşru’l-arf ” (Mecmûatü’r-resâil), Âlemü'l-kütüb, Beyrut ts., II, 114-147.İbn Abdişşekûr, Muhibbullah, Müsellemü’s-sübût (Fevâtihu’r-rahamût şerhi ile), Kahire 1324.İbn Abdisselam, Ebû Muhammed Izzüddin, el-Fevâidü fî ihtisâri’l-makâsıd el-müsemmâ bi’l-kavâidi’s-sugrâ, Kahire 1988. - Kavâidü’l-ahkâm fî mesâlihi’l-enâm, nşr. Taha Abdürraûf Sa’d, Beyrut 1980.İbn Emîri’l-Hâc, Muhammed, et-Takrîru ve’t-tahbîr şerhu’tahrir, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut 1999.İbn Hacer, Ahmed b. Ali, Fethu’l-Bârî şerhu sahîhi’l-Buhârî, nşr. Muhibbuddin el-Hatîb/Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Beyrut 1989.İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed, el-Muğnî, Kahire 1992.İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddin, Lisânü’l-Arab, Dâru’l-meârif, Kahire ty., İbn Nüceym, Zeynülâbidîn b. İbrahim, el-Eşbâhve’n-nezâir, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut 1999. - el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekâik, Beyrut 1997,İbn Sübkî, Tâcüddin Abdülvehhab, el-Eşbâh ve’nazâir, nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd/Ali Muhammed Muavvaz, Beyrut 1991. - el-İbhâc fî şerhi’l-minhâc, Kahire ty.İbn Zekrî, Ebû’l-Abbâs Ahmed, Gâyetü’l-merâm fî şerhi mukaddimeti’l-imâm, nşr. Mahned E. Meşnân, Cezâir 2005. İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed, Ahkâmü’l-Kur’an, Talîk; Muhammed Abdülkadir Atâ, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut ts.,İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin Muhammed, Fethu’l-kadîr şerhu’l-hidâye, Beyrut ty., - Tahrir (Teysîr şerhi ile), Dâru'l-fikr, Beyrut ty.,İbnü’l-Kayyim, Şemsüddin Muhammed, İ’lâmü’l-müvakkı’în an Rabbi'l-âlemîn, thk. Abdurrahman el-Vekîl, Mektebetü İbn Teymiyye, Kahire ty. - et-Turuku’l-hukmiyye fi’s-siyâseti’ş-şer’îyye, nşr. Ahmed ez-Zü’bî, Beyrut 1999.İsnevî, Cemalüddin, et-Temhîd fî tahrîci’l-fürû alâ’l-usûl, thk. Muhammed Hasan Heyto, Beyrut 1987.Kahtân, Abdülkadir Muhammed, es-Sükûtü’l-müabbir ani’l-irâde ve eseruhu fi’t-tasarrufât, Dâru'n-nahda el-Arabiyye, Kâhire 1991.Karadâgî, Ali Muhyiddin, Mebdeü’r-rizâ fi’l-ukûd dirâse mukârane fi’l-fıkhi’l-İslâmî, Beyrut 1985.Karaman, Hayrettin, “Âdet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1998, I, 369-372. Kâsânî, Alauddin Ebû Bekr, Bedâiu’s-sanâi’ fî tertîbü’ş-şerâi’, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut 1982, Kefevî, Ebu’l-Bekâ Eyyûb, el-Külliyyât; Mu’cemun fi’l-mustalahât ve’l-fürûku’l-lügaviyye, Beyrut 1998. Köse, Saffet, “Sükût”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2009, XXXVIII, 52.Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed, el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’an, Beyrut 1988.Mahmasânî, Subhî, en-Nazariyyetü’l-âmme li’l-mûcebât ve’l-ukûd fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Beyrut 1983.Mahallî, Muhammed b. Ahmed, Şerhu cem’ı’l-cevâmi’, Mısır 1937.Mahmûd Sa’d, Mebâhısü’l-beyân ınde’l-usûliyyîn ve belâgıyyîn, İskenderiye 1989.Mecîd, Yaîş, Devru's-sükût fi't-tasarrufâti'l-kânûniyye, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Câmiatü Ebî Bekr Belkâyid, Tilmisân-Cezair 2008.Mergînânî, Ebu'l-Hasan Burhanüddin Ali, el-Hidâye fî şerhi bidâyeti'l-mübtedî, thk. Talâl Yusuf, Dâru İhyâi't-türâs el-Arabî, Beyrut ty. Nesefî, Ebu’l-Berakât Abdullah, Keşfü’l-esrâr, Beyrut 1986.Nevevî, Muhyiddin el-Mecmû’ şerhu’l-mühezzeb, Cidde ty.,Önder, Muharrem, İslâm Fıkıh Usûlünde Sükûtun Delâleti (Yasama Sükûtu), Mana Yayınları, İstanbul 2013.Pezdevî, Ebu'l-Hasan Fahru'l-İslam Ali, Usûl (Keşfü’l-esrâr şerhi ile), Dâru'l-kitâbi'l-İslâmî, Kahire ty., Rahâvî, Yahya, Hâşiyetü şerhi’l-menâr li İbn Melek, Dersaâdet, 1315.Râzî, Fahruddin Muhammed, Mefâtîhu’l-gayb; et-Tefsîru'l-kebîr, Beyrut 1981.Rüstem Bâz, Selim, Şerhu’l-Mecelle, Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, Beyrut 1986.Sadrü’ş-Şerîa, Ubeydullah b. Mes'ud, et-Tavzîh şerhu’t-tenkîh, Dâru'l-beyâni'l-Arabî, Kahire ty.Senhûrî, Abdürrezzâk Ahmed, el-Vasît fî şerhi’l-Kânûni’l-medenî el-cedîd, Beyrut 1970. - Mesâdiru’l-hak fi’l-fıkhi’l-İslâmî, Kahire 1954Serahsî, Şemsü'l-Eimme Ebu Bekr Muhammed, el-Mebsût, Dâru'l-ma'rife, Beyrut ty.Sevvâr, Vahîdüddin, et-Ta’bîru ani’l-irâde fi’l-fıkhi’l-İslâmî, Mektebetü Dâri's-sekâfe, Amman 1998.Suyûtî, Celalüddin, el-Eşbâhü ve’n-nazâir, thk. Muhammed Hasan İsmail, Dâru'l-kütübi'l-ilmiyye, Beyrut 2015.Sülemî, Abdullah b. Nâsır, “Mebdeü i’tibâri’s-sükût bi mesâbeti’l-izni ve’l-kabûl ve hukmü’l-ilzâmi bihi”, Kazâ; Mecelle ilmiyye muhakkeme, Câmiatü'l-İmam Muhammed b. Suud, sy. 3, Şubat 2014, s. 73-96.Şâfiî, Muhammed b. İdris, el-Ümm, nşr. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib, Mısır 2001.Şevkânî, Muhammed b. Ali, Fethu’l-Kadîr el-Câmi’ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye, Dâru’l-meârif, Beyrut ty. - Neylü’l-evtâr min ehâdîsi seyyidi’l-ahyâr şerhu münteka’l-ahbâr, Kahire 1997.Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim, Şerhu’l-lüma’, nşr. Abdülmecid Türkî, Beyrut 1988.Şürunbâsî, Ramazan Ali, es-Sükût ve delâletühü, Dâru'l-fikri'l-Arabî, Kahire ty.Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed, Câmiu’l-beyân fî te'vîli’l-Kur’an, Beyrut 1992.Teftazânî, Sa'duddin Mesud, et-Telvîh ala’t-tavzîh, Kahire ty. Trablusî, Alâuddin Ebu’l-Hasan Ali, Muînü’l-hukkâm fîmâ yeteraddedü beyne’l-hasmeyn mine’l-ahkâm, Kahire 1973. Venşerîsî, Ahmed b. Yahya, Îzâhü’l-mesâlik ilâ kavâidi'l-İmam Malik, es-Sâdık b. Abdurrahman el-Garyânî, Dâru İbn Hazm, Beyrut 2006.Zebîdî, Muhammed Murtezâ, Tâcü’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs, thk. Abdüssettâr Ahmed Ferrac, Kuveyt 1965. Zerkâ, Mustafa, el-Medhalü’l-fıkhiyyü’l-âm (el-Fıkhu’l-İslâmî fî sevbihi’l-cedîd), Dımaşk 1968.Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed, el-Mensûr fî’l-kavâid, thk. Teysîr Ahmed Mahmûd, Kuveyt h.1405. Zeylaî, Fahruddin Osman b. Ali, Tebyînü’l-hakâik şerhu kenzi’d-dekâik, Dâru'l-kitâbi'l-İslâmî, Mısır 1315.Zuhaylî, Muhammed Mustafa, el-Kavâidü’l-fıkhiyye ve tatbîkâtühâ fi’l-mezâhibi’l-erbaa, Dımaşk 2006.