Telifat Dönemi Tecvid Âlimlerinden Mekki b. Ebi Talib ve Abdülvehhab b. Muhammed el-Kurtubi Perspektifinden Teşdid, Telyin ve Tahfif Terimlerine Bir Bakış

Yıl 2019, Sayı: 47, 195 - 238, 25.11.2019

Ali Çiftci

Öz

Tecvid ilminin de diğer ilimler gibi kendine has terimleri vardır
ki bunlar med, idgam, mahreç, ihfa, izhar, iklab, teşdid, telyin ve tahfif gibi
kavramlardır. Sonraki dönem tecvide dair eser kaleme alan bir çok alimin idgam
konusu altında ele almaya çalıştığı konuyu klasik dönem alimleri
teşdid/müşedded başlığı altında incelemeye çalışmışlardır.

Mekki b. Ebi Talip(ö.437/1045) er-Riaye adlı eserinde “el-Müşeddedat”
başlığı altında konuyu işlemiş, Mekki’den sonra gelen Endülüslü tecvid alimi
Kurtubi’de(ö.461/1068) el-Mudıh fi’t-Tecvid adlı eserinde teşdid başlığı
altında idgam ve idgamın sonucu olarak ortaya çıkan şeddeli harf, ve bu harfte
meydana gelen teşdidi sınıflara ayırmıştır. Aynı kelimede ve ya iki ayrı
kelimede oluşan idgamda gunne sıfatı yok ise bu teşdidin tam ve mükemmel
olduğu, fakat idgam eyleminde gunne sıfatı taşıyan harfler bulunuyor ise, bu
teşdidin nakıs bir teşdid olduğu hem Mekki hem de Kurtubi tarafından kabul
edilmiştir.

Ra harfinin telaffuzundaki zorluk nedeniyle bu harfin şeddeli olma
durumundaki telaffuzuna dikkat çekilmiş, bu harfteki tekrir sıfatının
gizlenmesi şartıyla doğru bir telaffuzun gerçekleşeceği konuları üzerinde
durulmuştur. Teşdid kavramının zıttı olarak tecvid alimleri telyin, tahfif
terimlerini kullanmışlar, med harfi konumunda olan ‘vav’ ve ‘ya’ harflerinin
kendilerinden sonra gelen harekeli ‘vav’ ve ‘ya’ harfinde idgam edilmemesini de
telyin, tahfif kavramı ile izah etmişlerdir.

Bununla birlikte daha çok yaygın olan kavramın idgam
olduğu da bir gerçektir ki, hem dil bilimciler hem de tecvid bilginlerinin çoğu
bu kavramı tercih etmişlerdir.    

Anahtar Kelimeler

tecvid, idgâm, teşdîd, el-Kurtubî

Kaynakça

• BİBLİYOGRAFYAAbdulvehhab b. Muhammed b. Abdilvehhab el-Ensari el-Kurtubi (ö.461/1068) , el-Mûdıh fi’t-Tecvid, thk: Ganim Kadduri el-Hamed, DaruAmmar, II. Baskı, Amman, 1430/2009. Atıyye Kabil Nasr, Gayetü’l-Mürid fi ilmi’t-Tecvid, Mektebetü’l-Haremeyn, I. Baskı, Riyad, (1409/1988).Azami, Mustafa (ö.1439/2017) Vahyedilişinden Derlenişine Kur’an Tarihi, trc: Ömer Türker- Fatih Sevenli, İz yayıncılık, İstanbul,2006Benna, Ahmed b. Muhammed (ö. 1117/1705) İthafü Fudalâi’l-Beşer bi’l-Kıraati’l-Erbaate Aşer, thk. Şaban M. İsmail, Alemü’l-Kütüb, 1.Baskı, Beyrut, 1407/1987, II, 194 Çetin, Abdurrahman, Kur’an Okuma Esasları, Emin Yayınları, 7. Baskı, Bursa, 2009.Dâni, Ebu Amr Osman b. Said (ö. 444/1053) , et-Tahdid fi’l-İtkani ve’t-Tecvid, thk: Ganim Kadduri el-Hamed, Daru Ammar, I. Baskı, Amman, 1421/2000.Dani, Ebu Amr Osman b. Said, Câmiu’l-beyân. Fil-Kıraati’s-Sebi, thk Abdürrahim et-Tarhuni –Yahya Murad, Darül Hadis , Kahire,2006. Dani, Ebu Amr Osman b. Said, el-Muhkem fi Nakdi’l-Mesahif, thk: M.Hasen İsmail, Daru’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2004.Demirci Muhsin, Kur’an Tarihi, İfav Yayınları 3. Baskı, İstanbul 2010. Dûseri, İbrahim b. Said, Muhtasaru’l-Ibârat li-Mu’cemi Mustalâhati’l-Kıraât, Daru’l-Hadâra, Riyad, 1429/2008.Firuzâbadi, Mecdüddin Muhammed b. Ya’kub (ö. 817/1414) , el-Kamusu’l-Muhit, thk. MektebüTahkiki’t-Türas fi Müesseseti’r-Risale, II. Baskı, Beyrut, 1407/1987.Ganim, Kadduri el-Hamed, ed-Dirasatü’s Savtiyye Inde Ulemai’t-Tecvid, Daru Ammar, 2. Baskı, Amman, 2007.Gülle, Sıtkı, Açıklamalı Örnekleriyle Tecvid İlmi, Huzur Yayınları, İstanbul, 2005.Hâbûri, Ahmed b. Abdillah b. Zübeyr (ö. 690/1291) , ed-Dürrü’n-Nazıd fi ilmi’t-Tecvid, thk: Ahmed b. Ali b. Abdillah es-Südeys, Mektebetü Daru’z-Zeman, I. Baskı, Medine, 1437/2016. Halil b. Ahmed (ö. 175/791) Kitabü’l-Ayn, thk: Davud Süleyman el-Anbeki – İn’am Davud Sellum, Beyrut, 2004.Hamevi’, Ahmed b. Ömer, Muhammed Ebi’r-Rıza (ö. 791/1388), el-Kavaid ve’l-İşârat fi Usûli’l-Kıraat, thk. Abdülkerim b. Muhammed el-Hasen Bekkar, Daru’l-Kalem, Şam, 1406/1986.Hasen b. Kasım en-Nahvi el-Ma’ribi (ö. 749/1348) , el-Müfid fi Şerhi Umdeti’l-Mecid fi’n-Nazmı ve’t-Tecvid, thk. Cemal Seyyid Rıfai, Mektebetü Evladi’ş-Şeyh ve’t-Türas, Kahire, ts.Hemedani, Ebu’l Ala Hasen b. Ahmed el Hemedani (ö. 569/1173) , et-Temhid fi Ma’rifeti’tTecvid, thk: Cemaluddin Muhammed Şeref-Mecdi Fethi es-Seyyid, Daru’s Sahabe, Tanta, Mısır, 1426/2005.Husari, Mahmud Halil (1401/1979), Ahkamü Kıraeti’l-Kur’ani’l-Kerim, nşr. Muhammed Talha Bilal Minyar, Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye, II. Baskı, y. y. 1417/1996.Hüsnü Şeyh Osman, Güzel Kur’an Okuma (Hakku’t-tilaveh) çev. Yavuz Fırat, Fecr yay. Ankara 2005.İbn Cinni, Ebu’l-Feth Osman el-Mevsili (ö. 392/1001) , Sirru Sınaati’l-İrab, thk. Hasan Hindavi, Daru’l-Kalem, Dımaşk, 1985.İbn Faris, Mu’cemu’l-Mekayis fi’l-Luga, Daru’l-Fikir, Beyrut, 1418/1998İbn Manzur, Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem (ö. 711/1311), Lisanü’l-Arap, DaruSadır, Beyrut, ts. İbn Mücahid, Ebubekir Ahmed b. Musa et-Temîmî, Kitabüs-seb’a fi’l-Kıraat, thk. Şevki Dayf, Dâru’l-Meârif, Üçüncü baskı, Kahire ts.İbn Tahhan, Abdülaziz b. Ali b. Muhammed es-Sümati (ö. 561/1165) , Mürşidü’l-Kâri ila Tahkik-i Mealimi’l-Mekâri, thk: Hatim Salih ez-Zamin, Mektebetü’t-Tabiin, Kahire, 2007.İbnü’l-Baziş, Ali b. Ahmed b. Halef el-Ensâri (ö. 540/1145), Kitâbu’l-İkna’ fi’l-kırâati’s-seb’a, thk. Abdülmecid Katâmış, Daru’l-fikr, Dımaşk 1403.İbnü’l-Cezeri, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Cezeri (ö. 833/1429), et-Temhid fi ilmi’t-Tecvid, thk: G. Kadduri el-Hamed, I. Baskı, Beyrut, 1407/1986.İbnü’l-Cezeri, Ebu’l-Hayr, Muhammed b. Muhammed (ö. 833/1429) , en-Neşr fi’l-Kıraatil Aşr, tsh Ali Muhammed ed-Dabba-Darul-Fikir, Mısır, ts. Karaçam, İsmail, Kur’an-ı Kerim’in Faziletleri ve Okuma Kaideleri, İFAV Yayınları, 16.Baskı, İstanbul, 2013.Mekki b. Ebi Talip el-Kaysi (ö. 437/1045) , er-Riaye li Tecvidi’l-Kıraeti ve Tahkiki lafzi’t-Tilaveh, thk: Ahmed Hasen Ferhat, Daru Ammar, 5. Baskı, Amman, 2008.Müberred, Ebul Abbas Muhammed b. Yezid (ö. 286/900) el-Muktedap, thk, Abdulhalık el-Udayme, Alemül Kütüp, Beyrut, ts. Pakdil, Ramazan, Talim Tecvid ve Kıraat, İFAV Yay., İstanbul, 2013.Râgıb el-İsfahani, Hüseyin b. Muhammed, (ö. V./ XI yüzyılın ilk çeyreği) , el-Müfredat fi Garibi’l-Kur’an, thk. M. Seyyid Kilani, Beyrut, ts. Razi, Muhammed b. Ebi Bekr b. Abdilkadir (ö. 666/1267) , “Muhtâru’s-Sıhah” thk. Halil b. Me’mun Şeyha, Dâru’l-Marife, Beyrut, 1426/2005Saçaklızade Muhammed b. Ebi Bekr el-Mar’aşi (ö.1150/1737) Cühdü’l-Mukill, thk: Salim Kadduri el Hamed, DaruAmmar, 2. Baskı, Amman, 2008.Sibeveyh, Ebu Bişr Osman b. Kanber (ö. 180/796) , Kitabü Sibeveyh, thk: Abdüsselam Harun, Mektebetü’l-Hanci, Kahire, 1408/1988.Subhi Salih, Kur’an İlimleri Çev. M. Sait Şimşek, Hibaş Yayınları, Konya, ts.Şaycî, Ömer Halife, el-Mu’cemü’t-Tecvidiyyü li-Eşheri Elfazı İlmit-Tecvidiyyi, tsh. İsa el-Ma’saravi, I. Baskı Kuveyt, 1431/2010.Ünlü, Demirhan, Kur’an-ı Kerim’in Tecvidi, Türkiye, Diyanet Vakfı Yay. Ankara, 2005.Zemahşeri, Carullah Mahmud b. Ömer (ö. 538/1144) , Esasü’l-Belağa, Daru Sadır, Beyrut, 1965.