SABÛHÎ AHMED DEDE’NİN İHTİYÂRÂT’INDA İŞÂRÎ TEFSİR ÖRNEKLERİ

Yıl 2020, Cilt: 50 Sayı: 50, 24 - 42, 31.12.2020

Enver Bayram Müzekkir Kızılkaya

https://doi.org/10.51121/ilafak.2020.2

Öz

Kur’an’ın zahirine ters düşen bâtınî yorumlar ilk dönemlerden beri muhakkik sûfiler ve müfessirler nazarında kabul görmemiştir. Onlara göre Kur’an ve sünnete uyan yorumlar makbul, bunlara muhalif yorumlar da merduttur. Bu husus sûfi düşünce sisteminin temelini oluşturmuştur. Bu doğrultuda onlar eserlerinde görüşlerini serdetmişler, ayet ve hadisleri bu bağlamda ele alıp yorumlamışlardır. Kur’an ve sünnetin bâtınî manalarına ulaşmak için gerekli olan manevi temizliğe ehemmiyet göstermişlerdir. Bu ilmi elde etmek için kâmil bir insan rehberliğinde gönül dünyalarının arıtılması, nefislerin tezkiyesi ve kalplerinin tasfiyesi için azami gayret göstermişlerdir. Arınan gönle esrar-ı ilahi ve envar-ı ilahi damlaları dökülemeye başlamıştır. Gönle gelen nurlar ve sırlar da kimi zaman şiir olarak kimi zaman da nesir olarak sûfi müelliflerin eserlerinde yer bulmuştur. Bu çalışmada Sabûhî Ahmed Dede’nin İhtiyarât’ında ön plana çıkan işârî yorumlar ele alınacaktır. Öncelikle Sabûhî Ahmed Dede’nin hayatı ve eserleri, özellikle de İhtiyarât’ı ele alınıp incelenecektir. Daha sonra İhtiyarât’ta geçen beyitlerin ayet iktibasları ve bu iktibasların nasıl yorumlandığı ele alınıp incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tasavvuf, Sabûhî Ahmed Dede

Kaynakça

• Alemdar, Yusuf. Osmanlı’da Daru’l Kurra Müessesei ve Kıraat Öğretimi, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Doktora Tezi, 2003.
• Algül, Abdulkadir. Sabûhî Ahmed Dede, Hayatı, Eserleri ve “İhtiyârât-ı Sabûhî” Adlı Eseri ( 1-100) Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ateş, Süleyman. İşârî Tefsir Okulu. Ankara: AÜİF Yayınları, 1974.
• Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin. Vefeyât-ı Ayvansarâyî. haz. Ramazan Ekinci, İstanbul: Buhara Yayınları, 2013.
• Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin. Hadîkatü’l-cevâmi‘. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1281.
• Baltacı, Cahit. İslam Medeniyeti Tarihi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2010.
• Beliğ, İsmail. Nuhbetü’l Asar Li-Zeyli Zübdetü’l Eş’ar, haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1999.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. haz. M.A. Yekta Saraç, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2016.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Ağaç Yayınları, 9. Basım, 2009.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: y.y., 1988.
• Çelebi, Âşık. Meşa’irü’ş-Şuara. haz. Filiz Kılıç. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
• Çelebi, Kâtip. Mîzânü’l-hak fi ihtiyari’l-ehak. Ankara: TBMM Kütüphanesi, 209/A, 1948.
• Dede, Esrar. Tezkire-i Şu’aray-ı Mevleviyye, haz. İlhan Genç, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2000.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. Ankara: İfav Yayınları, 2012.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İfav Yayınları, 2011.
• Enver, Ali. Semahane-i Edeb. İstanbul: Âlem Matbaası, 1309.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17/1(2008), 25-46.
• İbn Acîbe, Ahmed el-Hasenî. Tefsîru’l-Fâtihati’l-Kebîr. Thk. Bessâm Mahmûd Bârûd. Ebû Dabi: el-Mücemmeu’s-Sekâfî, 1999.
• İbn-i Manzur, Muhammed b. Mükerrem. “Sabûh”, Lisanu’l-Arab. 7. Cilt Beyrut: Dar’u İhya’ut-Turasil-Arabi, 1999.
• Işın, Ekrem. “Mevlevilik”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 5/426. İstanbul: Kültür Bakanlığı Tarih Vakfı, 1994.
• Kâtip Çelebi. Süllemü’l-vusûl ila tabakâti’l-fuhûl, haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul: Entegre Matbaacılık, 2010.
• Keleş, Reyhan. “Tezkirelere Göre XV-XIX Yüzyılda yaşamış Tokatlı Şairler”. Atattürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 54, (2015), 49-101.
• Kınalızade, Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-Şuarâ, haz. İbrahim Kutluk, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Kızılkaya, Müzekkir. Sabûhî Ahmed Dede, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Kızılkaya, Müzekkir. “Sabûhî Ahmed Dede’nin İhtiyârât-ı Sabûhî Adlı Mesnevi Şerhi”, AKADEMİAR Akademik İslam Araştırmaları Dergisi, 6, (Haziran 2019), 127 – 168.
• Mansûrizade, Mustafa Mucib. Tezkire-i Mûcib, haz. Kudret Altun. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu, 1997.
• Özköse, Kadir. “Tokat’ta Tasavvuf Kültürü.” Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu. 3:79-101. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, 2015.
• Rıfat Ahmed. Lugat-i Târihiyye ve Coğrâfiyye. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1300.
• Sabûhî Ahmed Dede, İhtiyârât-ı Sabûhî (Konya: Mevlana Müzesi Yazmalar Kütüphanesi, 2085), 1a-224b.
• Sabûhî Ahmed Dede, İhtiyârât-ı Sabûhî (Konya: Mevlana Müzesi Yazmalar Kütüphanesi, 2086), 1-235b.
• Sahih Ahmed Dede. Mecmaü’t-Tevarihi Mevleviyan(Mevlevilerin Tarihi). Haz. Cem Zorlu, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Sami, Şemseddin. Kamusu’l-âlâm. İstanbul: Mehran Matbaası, 1311.
• Sami, Şemseddin. Kamus’u türkî. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1317.
• Sarı, Mehmet. Sabûhî Şeyh Ahmed Dede Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divân’nın Tenkitli Neşri. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Sarı, Mevlüt. el-Mevarid. İstanbul: Bahar Yayınları, 1982.
• Seyyid Rıza. Tezkire-i Rıza. Dersaadet: İkdam Matbaası, 1316, 61.
• Seyyid, Mehmet Rıza. Rıza Tezkiresi. haz. Gencay Zavotçu. İstanbul: Sahhaflar, 2009.
• Tanrıkorur, Barihüda. “Mevlevîyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 468-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Tuncer, Orhan Cezmi. “Kilis Mevlevihanesi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (1996) , 259-281.
• Uludağ, Süleyman. “İşâri Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23: 424. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Vassaf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi, 2015.
• Zehebi, M. Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. Kahire: y.y., 1962.
• Ziya, Mehmed. Yenikapı Mevlevihanesi, Dersaadet: Daru’l-Hilafet’ül Aliye, 1329.
• Mahmut Şarlı, “Medine-i Münevvere Arif Hikmet Bey Kütüphanesinde bulunan “Edebîyatla İlgili Tükçe Yazma Eserler”. Erişim: 08 Ağustos 2017. www.ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D01445/2001_11/2001_11_SARLIM.