İBNU’L-FÂRIZ’A GÖRE DÛBEYT (İBN MURAHHAL VE ÖMER HALÛF VEZİNLERİNİN UYGULAMALI OLARAK İNCELENMESİ)

Yıl 2020, Cilt: 50 Sayı: 50, 144 - 183, 31.12.2020

Afify Ramadan Afify Ahmed

https://doi.org/10.51121/ilafak.2020.8

Öz

Dubeyt sanatı, Fars edebiyatından geçen ve Arap şiiri kurallarının dışında oluşan yeni şiir sanatlarından biridir. Farklı yüzyıllarda Arap Edebiyatında tanınmış ve yaygınlık kazanmıştır. Bu, onun seçkin bir vezne ve güzel bir ahenge sahip olmasıyla açıklanabilir. Bu sanat, şairlerin dikkatini çekmiş ve onunla tasavvufî düşünceleri işlemişlerdir. Samimi bir üslupla ve dinleyenlerin içine işleyen güzel, sanatsal bir biçimle nefislerinde harekete geçen duyguları anlatmışlardır. İbnu’l-Fârız, dûbeyt söyleyen önemli mutasavvıflardan biri olmuştur. Onda fikrî ve hissî savunmalarını belirtmiş, ona dil ve vezin açısından büyük bir özen göstermiştir.
Bu sanatın ortaya çıkışıyla kaynağı ve vezni hakkında aruzla ilgilenen âlimler arasında büyük bir tartışma olmuştur. Çalışmada, aruz vezinleriyle birlikte İbnu’l-Fârız’ın dûbeytleri, ve İbn Murahhal vezni ve Ömer Halûf’un açıkladığı vezin olmak üzere ona koyduğu iki veznin önemi açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu iki veznin benzer ve farklı yönleri de belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dûbeyt, vezin, İbnu’l-Fârız, İbnu’l-Murahhal, Ömer Halûf

Kaynakça

• Askalâni, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Lisânu’l-mîzân. Thk. Abdulfettah Ebû Gudde Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1422/2002. Atîk, Abdülaziz. İlmu’l-arûz ve’l-kafiye. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, ts. Bağdâdî, İsmâîl Bâşâ el-. Hediyyetu’l-ʿârifîn esmâʾu’l-muellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâʾi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 1370/1951. Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-luğa ve’s-Sıhâhu’l-ʿArabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 4. Baskı. Beyrut: Dâru’l-İlmi’l-Melâyîn, 1407/1987. Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. İrşâdu’s-sâlik ilâ halli Elfiyyeti İbn Mâlik. Thk. Muhammed b. Ivaz b. Muhammed es-Sehlî. Riyad: Ezvâu’s-Selef, 1373/1954. Cumʿa, Bedîʿ Muhammed, Min ravâiʿi’l-edebi’l-Fârisî. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-ʿArabî, 1983. Dâyf, Şevki. el-Fen ve mezâhibuhu fi’ş-şi’ri’l-Arabî. Beyrut: Dâru’l-Me’arif, 12. Baskı, ts. Dernika, Muhammed Ahmed. Mu’cem şuarâ’il-medhi’n-nebevî. Kahire: Dâr ve Mektebetu’l-Hilâl, ts. Ebşîhî, Ebu’l-Feth Bahâuddîn Muhammed b. Ahmed b. Manṣûr. el-Musteṭraf fî kulli fennin musteẓraf. thk. Muhammed Ḫayri Ṭaʿmihi el-Ḥalebî. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 5. Basım, 1428/2008. Enîs, İbrahim. Mûsikiyyu’ş-şiʿr. Kahire: Mektebetu’l-Angelo el-Mıṣriyye, 2. Baskı, 1952. Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Herevî. Tehzîbü’l-luğa. Thk. Muhammed Mür’ib. Beyrut: Dârü’l-İhyâ’, 1421/2001. Halûf, Ömer. el-Bahru’d-Dûbeytî dırâse aruziyye te’siliyye cedîde. Riyad: Mektebetu’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 1418/1997. Halûsî, Safâʾ. Fennü’t-Takdîʿu’ş-şiʿrî ve’l-kâfiye. Bağdat: Mektebetü’l-Mesnâ, 1397/1977. Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbuddîn Yâkut b. Abdillâh. Muʿcemu’l-udebâʾ irşâdu’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb. Thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1413/1993. Hamûde, Tahir Süleyman. Celâluddîn es-Suyûtî asruhu ve hayâtuhu ve âsâruhu ve cuhûduhû fi’d-dersi’l-lugavî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1310/1989. Hanefî, Celâl. el-Arûz tehzîbuhu ve i’âdetu tedvînuhu. Bağdat: Matbaatu’l-Ânî, 1398/1978. Harekât, Mustafa. Evzânu’ş-şiʿr. Kahire: ed-Dâru’s-Sekâfiyye li’n-Neşr, 1418/1998. Hasan, Abbas. en-Naḥvu’l-vâfî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meʿarif, 15. Baskı, ts. Hâşimî, Ahmed b. İbrahim b. Mustafa. Cevâhiru’l-belâga fi’l-meʿânî ve’l-beyân ve’l-bedîʿ. Thk. Yusuf es-Samîlî. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, ts. Herevî, Ebû Ubeyyd el-Kâsım b. Sellâm b. Abdillâh. Garîbu’l-hadîs. Thk. Muhammed Abdulmuʿîd Hân. Haydarâbâd: Matbaatu Dâirati’l-Meʿârifi’l-ʿUsmâniyye, 1384/1964. İbn Asâkîr, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Târîhu Medîneti Dımaşk. Thk. Ömer b. Ğarâme. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1415/1995. İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî el-Bağdâdî. Kitâbu’l-Arûz. Thk. Ahmed Fevzi el-Hîb. Kuveyt: Dâru’l-Kalem 1407/1987. İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas, Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Vefeyâtu’l-Aʿyân ve Enbâu Ebnâi’z-Zemân. thk. İhsan Abbas, Beyrût: Dâru Ṣâdır, 1410/1900. İbn Mîrza, Sadrettin el-Medenî Ali b. Ahmed b. Muhammed. Envâru’r-Rebî’ fî envâ’i’l-bedî’. İbnü’l-Fârız, Ebû Hafs Ömer b. Ebi’l-Hasan b. el-Mürşid. Dîvânu İbni’l-Fârız. Beyrut: Dâru’n-Necm, ts. İbnü’l-Hatîb, Lisânuddîn. el-İhâta fî ahbâri Gırnata. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1424/2004. İbnü’l-Murahhal, Melik b. Abdurrahman b. Ferc b. Ezrak. “er-Risâletü’l-evlâ min risâletân ferîdetân fî arûzi’d-dûbeyt”. Mecelletü’l-Mûredi’l-Irâkiyye 3/4 (1974). İbnü’l-Murahhal, Melik b. Abdurrahman b. Ferc b. Ezrak. Risâletân ferîdetân fî arûzi’d-dûbeyt. Thk. Hilâl Nâci. Mecelletü’l-Mûredi’l-Irâkiyye. Bağdat: Dâru’l-Hürriyye, 1394/1974. Kartacennî, Ebu’l-Hasen Hâzım. Minhâcu’l-Bulegâʾ ve sirâcu’l-udebâʾ. Thk. Muhammed el-Habîb b. el-Hâvâce. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, ts. Kınnûcî, Ebu’t-Tayyib Muhammed Sıddık Han. et-Tâcu'l-mukellel rnin cevâhiri meâsiri't-tırazi'l-âhiri ve'l-evvel. Katar: Vizâratu’l-Evkâf ve’ş-Şuʾûni’l-İslâmiyye, 1428/2007. Mağribî, Ebu’l-Hasen Ali b. Mûsâ b. Saîd. el-Muktetaf min ezhâri’t-taraf. Kahire: Şeriketu Emel, 1425/2005. Mâturîdî, Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd Ebû Mansûr. Tefsîru’l-Mâturîdî. Thk. Mecdi Baslûm, Beyrut: Daru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1426/2005. Muhibbî, Muhammed Emîn b. Fazlullâh b. Muhibbiddîn el-Muhibbî. Hulâsatü’t-türâsi fî aʿyâni’l-karni’l-hâdî aşer. Beyrut: Dâru Sâdır, ts. Mustafa, Mahmud. Ehdâ sebîl ilâ ilmey el-Halîl. Kahire: Mektebetu’l-Me’arif, 1423/2002. Müstecîr, Ahmed. Medhal Riyâdî ilâ aruzi’ş-şi’ri’l-Arabî. 1407/1987. Nablûsî, Abdulġanî b. İsmail b. Abdilġanî b. İsmail. Şerhu Divâni İbnu’l-Fârız. Thk. el-Fâzıl Raşîd b. Gâlip el-Benânî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1424/2003. Nüveyhiz, Adil. Mu’cemu A’lâmi’l-Cezâir. Beyrut: Müessesetu Nüveyhiz, 2. Baskı, 1400/1980. Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed el-Bekrî et-Teymî el-Kureşî. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kahire: Darü'l-Kütüb ve'l-Vesâik, 1423/2002. Ömer, Ahmed Muhtar Abdulhamid. Mu'cemu'l-Lüğati'l-Muʿâsıra. Kahire: ʿÂlem el-Kütüb, 1429/2008. Râfiʿî, Mustafâ Sâdık b. Abdirrezzâk b. Saîd b. Ahmed b. Abdilkâdir. Vahyu’l-kalem. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿIlmiyye, 1420/2000. Râfiʿî, Mustafa Sadık b. Abdürrezzâk b. Saʿîd b. Ahmed b. Abdülkâdir. Târîhu âdâbi’l-ʿArabî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-ʿArabî, ts. Safedî, Salahaddîn Halil b. Eybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Thk. Ahmed el-Arnâût & Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1420/2000. Sâlih, Subhî İbrahim. Dirâsâtün fî fıkhi’l-luğa, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1379/1960. Serrâc, Muhammed Ali. el-Lübâb fî kavâidi’l-luga ve âlâti’l-edebi’n-nahv ve’s-sarf ve’l-belaga ve’l-aruz ve’l-luga ve’l-mesel. Thk. Hayrettin Şemsi Paşa. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1403/1983. Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Ali b. Muhammed Hâmid b. Muhammed Sâbir el-Ömerî el-Fârûkî. Mevsûʿatu Keşşâf Iṣṭılâḥâti’l-Funûn ve’l-ʿUlûm. thk. Ali Daḥrûc. terc. Abdullah el-Ḫâlidî & George Zînâtî. Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1416/1996. Tilimsânî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Ezhâru’r-Riyâd fî ahbâri’l-Kâdî Iyâd. Thk. Mustafa es-Sekâ vd. Kahire: Matbaatu’l-Cenneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr. 1358/1939. ʿUlvî, Yahyâ b. Hamza b. Ali b. İbrâhim. et-Tıraz li-esrari'l-belaga ve ulûmi’l-iʿcâz. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, 1423/2002. Vezîr, Abdullah b. Ali b. Ahmed b. Muhammed. Târîhu’l-Yemen hılâle karni’l-hâdi aşer el-hicrî- es-sâbiʿ aşer el-mîlâdî. Thk. Muhammed Abdurrahîm Câzim. Beyrut: Dâru’l-Mesîra, ts. Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Beyrut: Dârü’l-Hadîs, 1427/2006. Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Kıstâs fî ilmi’l-aruz. Thk. Fahrettin Kabâve. Beyrut: Mektebetu’l-Meârif, 2. Baskı, 1410/1989. Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayruddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımaşkî. el-Aʿlâm. 2. baskı Beyrût: Dâru ʿIlmi’l-Melâyîn, 1422/2002.