DOĞU TÜRKİSTAN’DA ÇİN MODELİ EĞİTİM SİSTEMİ

Yıl 2021, , 2262 - 2272, 31.12.2021

Tekin Tuncer

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1028912

Öz

Komünist Çin ile bugün varlığını Tayvan’da devam ettiren Milliyetçi Çin Devletinin mücadelesinden Komünist Çinliler galip gelmiş ve kısa bir süre sonra da Doğu Türkistan Komünist Çin’in boyunduruğu altına girmiştir. 1949 yılında Komünist Çin’in Doğu Türkistan’a hâkim olmasından sonra birçok alanda köklü değişimler yaşanmıştır. Bu değişimlerden biri de eğitim sistemidir. Batı Türkistan sahası ile olan yakınlığı ve Çin’in batıya açılan önemli bir kapısı durumunda olan Doğu Türkistan’da Komünist Çin, kendi yönetim modelini oluşturmak ve ekonomik çıkarlarını devam ettirme noktasında Doğu Türkistan’daki eğitim modelini değiştirmekle işe başlamıştır. Uygur ve Kazak Türkleri, Çin’in azınlık statüsü verdiği 55 azınlıktan birisidir. Uluslararası antlaşmalar azınlıkların kendi dillerinde eğitim yapmalarına ve kültürlerini devam ettirmeleri noktasında birçok hak vermesine rağmen Komünist Çin, kendisinin de imza attığı birçok uluslararası antlaşmayı hiçe sayarak bölgede Çince eğitim modelini devam ettirmektedir. Bölge insanı da çocuklarının daha rahat bir hayat sürmeleri ve devlet kademelerinde iş sahibi olmalarını istemeleri sebebiyle çocuklarını Çince eğitim veren okullara göndermek zorunda kalmaktadır. Eğitim seviyesinin düşmesinde ve Doğu Türkistan Türklerinin devlet kademelerinde iş bulamamalarının altında yatan en önemli gelişmelerden biri de budur. Komünist Çin’in Doğu Türkistan’a hâkim olmasından sonra uygulamaya koyduğu eğitim politikası sonucu çocukların %94’ü ilkokula, %88’i ortaokula, ortaokul mezunlarının yarısı liseye ve lise mezunlarının da ancak %5’i üniversite gidebilmiştir. Bu durum Doğu Türkistan’da bilimsel ve kültürel gelişmişliğin düşmesine neden olmuştur. Biz bu bildirimizle Komünist Çin’in Doğu Türkistan’ı işgalinden sonra hayata geçirmeye çalıştığı azınlık hakları ihlalleri ve Çin’in bölgeye yerleştirdiği Çinli göçmenlerin bölge üzerindeki etkilerinden bahsederek bunun Doğu Türkistan’daki eğitim sistemine ne gibi etkileri olduğunu ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, Eğitim, Azınlık Hakları, Çinli Göçmenler, Kültür, İş imkânları.

Kaynakça

• Alptekin, E. (1991). Son Siyasi Gelişmeler Işığında Doğu Türkistan, Türk Kültürü Dergisi, S. 344, 714-722.
• Atalay, İ. (2011). Resimli ve Haritalı Dünya Coğrafyası, İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Bahşi, B. (2017). Doğu Türkistan'ın Yakın Tarihi ve Uygur Türkleri, Akademik Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, S. 57, 571-578.
• Bovingdon, G. (2010). The Uyghurs: Strangers in Their Own Land, New York: Columbia University Press.
• Buran, A. (2011). Kurşunlanan Türkoloji, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Caferoğlu, A. (1965). Doğu Türkistan Türklüğü, Türk Kültürü Dergisi, S. 30, 372-376.
• Castets, R. (2003). The Uyghurs in Xinjiang-The Malaise Grows, China Perspectives, S. 49, https://www.researchgate.net/publication/30445718_The_Uyghurs_in_Xinjiang_-_The_Malaise_Grows (Erişim Tarihi: 02 Temmuz 2021).
• Cengiz, İ. (2005). Sürgündeki Doğu Türkistan Hükümeti, İstanbul: Doğu Türkistan Göçmenler Derneği.
• Council of Europe, European Convention on Human Rights, Rome, 04 Kasım 1950, Protocol 1, Article 2. https://www.echr.coe.int/documents/convention_eng.pdf (Erişim Tarihi 06 Temmuz 2021).
• Çiftci, E. (2016). Çin’in Azınlık Politikalarına Tarihsel Bir Bakış, http://blog.ilem.org.tr/wp-content/uploads/2016/05/Cin_Azinlik_Politikalari_Bilgi_Notu.pdf (Erişim Tarihi: 01 Temmuz 2021).
• “Çin Halk Cumhuriyeti Anayasası” için bkz. http://www.gov.cn/gongbao/content/2004/content_62714.htm (Erişim Tarihi: 01 Temmuz 2021).
• Dauliatova, Ş. (2007). Çin'in Doğu Türkistan Politikası, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dağcı, K. ve Keskin, M. (2013). Çin’in Doğu Türkistan Politikası ve Azınlık Hakları Bağlamında Hak İhlalleri, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 1(2), 11-29.
• Emet, E. (2009). 5 Temmuz Urumçi Olayları ve Doğu Türkistan, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Gökçe, D. ve Ercan, M. (2005). Çin, Türkiye ve Dünya, Karizma Dergisi, S. 23, 39-50.
• Hayit, B. (1975). Türkistan: Rusya ve Çin Arasında, Abdülkadir Sadak (çev.), Ankara: Otağ Yayınları.
• Karluk, A. C. (2017). Çin Halk Cumhuriyeti’nde Dinî Yapı ve Müslüman Milliyetler, TYB Akademi, S. 20, 9-48.
• Karluk, A. J. (2009). Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki Milliyetlerin Dağılımı ve Etno-Demografik Özellikleri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11(11), 63-90.
• Kızıltan, A. (2004). Tek Kutuplu Dünyada Çin Halk Cumhuriyetinin Süper Güç Olabilirliği, C. Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 5(1), 45-66.
• Kul, Ö. (2017). 100 Soruda Doğu Türkistan, İstanbul: Rumuz Yayınevi.
• Mahluf, M. (2010). Zorunlu Göç ve Uygur Diasporası, Hür Doğu Türkistan Sempozyumu Kitabı içinde (s. 135-144), İstanbul: Mavi Ofset.
• Mahmut, D. (2019). Controlling Religious Knowledge and Education for Countering Religious Extremism: Case Study of the Uyghur Muslims in China, Forum for International Research in Education (FIRE), 5(1), 22-43.
• Mahmudoğlu, M. N. (1994). Çin İşgalindeki Ülke Doğu Türkistan, Ankara: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yayın Dairesi Başkanlığı.
• Önel, M. (2005). Çin’in Etnik Politikaları Çerçevesinde Doğu Türkistan Sorunu, Bekir Günay (der.), Avrupa'dan Asya'ya Sorunlu Türk Bölgeleri (87-115), İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Qing-Li, Y. (1990). Population changes in the Xinjiang Uighur autonomous region (1949-1984), Central Asian Survey, 9(1), 49-73.
• Sayın, Y. ve Koçak, G. (2017). Müslüman Dünyanın Bir Sorun Alanı Olarak Doğu Türkistan Meselesi ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin İzlediği Politikalar, Journal of Ottoman Civilization Studies, 3(4), 10-24.
• Şahyar, A. (2010). Gündelik Yaşamda Karşılaşılan İhlaller, Hür Doğu Türkistan Sempozyumu Kitabı içinde (s. 125-133), İstanbul: Mavi Ofset.
• Şemseddin, İ. (1997). Doğu Türkşstan'da Demografik Yapı ve Tarım, İzmir: İrfan Kültür ve Eğitim Derneği Yayınları.
• Türköz, A. Doğu Türkistan'da İnsan Hakları, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• United Nations. (1948). Universal Declaration of Human Rights, Paris, Article 26. https://www.un.org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights (Erişim Tarihi 05 Temmuz 2021).
• United Nations. (1989). Convention on the Rights of the Child, Part 1, Article 28-29. https://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/crc.pdf (Erişim Tarihi: 07 Temmuz 2021).
• Warikko, K. (1995/96). Sincan'da Etnik-Dinsel Uyanış, Avrasya Etüdleri, 2(4), 30-42.