Bâvendîlerin Harezmşahlılar ile Münasebetleri

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 170 - 182, 26.12.2019

Akif Rençber

Öz

Hazar denizinin güneyinde
yer alan Taberistan bölgesinin zor iklim ve tabiat şartları, topraklarını
savunmak için bölgenin yerel hanedanlarına avantaj sağlamaktaydı.  Bu sayede Taberistan’ın yerel hanedanlarından
olan Bâvendîler, uzun yıllar bölgede mevcut yüksek otoriteye bağlı varlıklarını
devam ettirdiler. Ancak İran coğrafyasına hükmeden egemen gücün tam anlamıyla
iktidarı altına girmediler. Bu hanedan sırasıyla Keyusiyye, İspehbediyye ve
Kinhariyye isimleriyle üç kola ayrılmaktadır. Çalışmamıza konu olan
İspehbediyye kolu daha çok Selçuklularla ve Harezmşahlılarla münasebetlere
girmiştir. Harezmşahlılar ile Bâvendîler arasındaki ilişkilerin seyri tedrici
olarak değişmiştir. Selçukluların yıkılmasından sonra başlangıçta birbirine
müsavi iki hanedan portresi çizen Bâvendîler ile Harezmşahlılar evlilik yoluyla
akrabalık dahi tesis etmişlerdi. Ancak Harezmşahlıların giderek güçlenmesi
müttefikliği bozmanın yanında bölge idaresinin Harezmşahlıların eline geçmesine
neden oldu. Nihayetinde Bâvendî toprakları Harezmşahlılar tarafından ilhak
edildi. Ayrıca Bâvendîlerin Oğuzlar ve Selçukluların yıkılmasıyla ortaya çıkan
yerel beyler ile de münasebetleri söz konusudur. 

Anahtar Kelimeler

Bâvendîler, İspehbediyye, Harezmşahlılar, Taberistan, Oğuzlar

Kaynakça

• Agacanov, Sergey Grigoreviç. Selçuklular. çev. Ekber Necef-Ahmed Annaberdiyev. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006. Apak, Adem. Anahatlarıyla İslam Tarihi. 4. Cilt. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.Ayan, Ergin. Büyük Selçuklu İmparatorluğunda Oğuz İsyanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2013.Beyât, Azizullah. Tarih-i Tatbiki-yi İran Ba Keşverha-yi Cihan, Tahran: Müesssese-i İntişarat-ı Emir Kebir, 1384.Borzger, Erdeşir. Tarihi-i Taberistan, tsh. Muhammed Şükrî Fûmeşî. 2. Cilt. Tahran: Neşr-i Resâneş, 1388hş. Cüveynî, Alaaddin Ata Melik. Tarih-i Cihangüşa. çev. Mürsel Öztürk Ankara: 2. cilt Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.Fazlullah, Reşidüddin. Cami Al-Tavarih Selçuklular Tarihi. yay. Ahmed Ateş Ankara: TTK Yayınları, 1999.Fazlullah, Reşidüddin. Camiü’t-Tevarih Selçuklu Devleti. çev. Erkan Göksü-Hüseyin Güneş İstanbul: Selenge Yayınları, 2010. Gaffarî-yi Kazvinî, Kadı Ahmed. Tarih-i Cihan Âra. Tahran: Neşr-i Ketabfuruşî, 1342hş. Grousset, Rene. Bozkır İmparatorluğu. çev. M. Reşat Uzmen, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2010. Hakikat, Abdurrafi. Tarih-i Conbiş-i Serbedaran ve Diger Conbişha-yi İraniyan der Kurun-u Heştom Hicri. Tahran: İntişarat-ı İlmi, 1363. İbn İsfendiyar. Tarih-i Taberistan. tsh. Abbas İkbal, 1-2. cilt Tahran: 1386. İbnü’l-Esir. el-Kamil fi’t-Tarih Tercümesi. çev. Ahmet Ağırakça vd., 9-10 cilt İstanbul: Hikmet Neşriyat, 2008.İtimadü’s-Saltana, Muhammed Hasan Han. et-Tedvîn fî Ahval-i Cibal-i Şervîn. tsh. Mustafa Ahmedzade, Tahran: İntişarat-i Fikr-i Rûz, 1373hş.Kafesoğlu, İbrahim. Harezmşahlar Devleti Tarihi. Ankara: TTK Yayınlar, 2000.Kafesoğlu, İbrahim. Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2014.Kayhan, Hüseyin. Irak Selçukluları. Konya: Çizgi Kitapevi Yayınları, 2001. Köymen, Mehmet Altay. Büyük Selçuklu İmparatorluğu. 2. cilt Ankara: TTK Yayınları, 2011.Maraşî, Seyyid Zahirüddin b. Seyyid Nasirüddin. Tarih-i Taberistan Rûyan ve Mâzenderân. tsh. Muhammed Hüseyin Tesbihi, Tahran: Müessese-i Matbuat-i Şarki, 1345.Merçil, Erdoğan. “Bâvendîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 214-216. İstanbul: TDV Yayınları, 1992. Müstevfî, Hamdullah. Tarih-i Güzide. tsh. Abdü’l-Hüseyin Nevaî, Tahran: Emir Kebir, 1364. Özaydın, Abdülkerim. Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 1990. Özgüdenli, Osman Gazi. “Taberistan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 322-323. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Pourshariati, Parvaneh. Decline and Fall of The Sâsânîan Empire. New York: Published Tauris, 2008.Purgari, Salih. “Nigahi be Coğrafya-yi Tarih-i Taberistan der Kurun-u Evvel-i Hicri.” ez-Zehra Üniversitesi İnsani İlmler Araştırma ve İlim Dergisi, sy. 17-18 (1380) 33-56.Râvendî, Muhammed b. Ali. B. Süleyman. Râhatü’s-Südûr ve Ayetü’s-Sürûr. çev. Ahmed Ateş, 2. cilt Ankara: TTK Yayınları, 1999.Roux, Jean Poul. Moğol İmparatorluğu Tarihi. çev. Aykut Kazancıgil-Ayşe Bereket, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001. Rüstemi, Mustafa. Hüner-i Tabarestan. Babilsor: İntişarat-i Müessese-i Amuzeş Alî-yi Marlik, 1392. Samedî, Hüseyin. Ketabnâme-i Mâzenderân. 1. cilt Sârî: Sazman-ı Bername-i Ostan-ı Mâzenderân, 1372.Spuler, Bertold. İran Moğolları. çev. Cemal Köprülü, Ankara: TTK Yayınları, 2011. Taneri, Aydın. Harezmşahlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.