An Assessment of the Exemplary Sovereign Figure Narrated from the History of Sassanid in the Medieval Islamic Literature

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 477 - 487, 26.12.2022

Nagihan Doğan

https://doi.org/10.48120/oad.1179040

Öz

In many types of sources of the medieval Islamic world, it is seen that various messages on morality and good administration were given to the rulers of the period through the biographies, wise sayings, or political understandings of the rulers who ruled in the past. What is noteworthy in such narratives is that not only Muslim rulers but also many pre-Islamic Sasanian rulers are presented as the picture of morality and virtue. Given the partiality of first Muslims towards Byzantines in the Greek-Iranian war based on their status as the People of the Book, the tradition that condemned Umayyads for imitating the Sassanian [and Byzantine] imperial model, the close connection between politics and sharia, and most importantly the intense debates on superiority between Arabs and Iranians, this seems astonishing. The Persian influence on the Abbāsid, Saffārid, Sāmānid, and Ghaznavid, and the translations from Persian literature into Arabic by Iranian scribes, historians, and statesmen help to explain this situation but are not enough to completely clarify the issue. In this article, the figure of Sassanian ruler which stands out by his exemplary biography in Medieval Islamic literature will be briefly introduced, but most importantly, the reasons for the prevalence of the narrations about morality and good administration of the Sassanian rulers in the Islamic literature will be discussed despite the points mentioned above.

Anahtar Kelimeler

– Sassanians, Political Treatise, Advice Literature, Abbāsids, Caliph

Orta Çağ İslâm Yazınında Sâsâni Tarihinden Nakledilen Örnek Hükümdar Figürü Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Orta Çağ İslâm dünyasına ait pek çok kaynak türünde, geçmişte hüküm sürmüş hükümdarların biyografileri, hikmetli sözleri ya da siyaset anlayışları üzerinden dönemin yöneticilerine ahlâk ve iyi idare konulu çeşitli mesajlar verildiği görülür. Bu tür kayıtlarda dikkat çekici olan şey, sadece Müslüman hükümdarların değil aynı zamanda İslâm öncesinde hüküm sürmüş birçok Sâsâni hükümdarının da birer ahlâk ve fazilet timsali olarak sunulmasıdır. İlk Müslümanların Rum-İran savaşında ehl-i kitâb olmaları hasebiyle Bizans tarafını tutmaları, Emevileri Sâsâni [ve Bizans] imparatorluk modelini örnek aldıkları için zemmeden gelenek, siyaset ve şeriat arasında kurulan sıkı bağ ve en önemlisi Araplarla İranlılar arasındaki efdaliyet tartışmaları dikkate alındığında bu durum şaşırtıcı görünmektedir. Abbâsi, Saffâri, Sâmâni, Gazneli saraylarındaki Fars etkisi ve İran kökenli kâtip, tarihçi ve devlet adamları tarafından Fars edebiyatından Arapçaya yapılan tercümeler meseleyi izah etmeye yardımcı olmakta, ancak tam olarak açıklamaya yetmemektedir. Bu çalışmada Orta Çağ İslâm yazınında örnek siretiyle temayüz eden Sâsâni hükümdar tiplemesi kısaca tanıtılacak, ama asıl önemlisi yukarıda temas edilen hususlara rağmen Sâsâni hükümdarlarıyla ilgili güzel ahlâk ve iyi idare konulu rivayetlerin İslâm yazınında yaygınlık kazanmasının sebepleri tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sâsâniler, siyasetname, nasihat edebiyatı, Abbâsiler, halife

Kaynakça

• Arjomand, Said Amir; “ ‘Abd Allah al-Muqaffa‘ and the ‘Abbasid Revolution”, Iranian Studies, 27/1-4 (1994), s. 9-36.
• Balcı, Musa; Taşa Kazınmış Sözler: İslâm Öncesi Fars Öğüt Edebiyatı, Büyüyenay Yayınları, İstanbul, 2016.
• Bosworth, C. H.; “The Heritage of Rulership in Early Islamic Iran and the Search for Dynastic Connections with the Past”, Iranian Studies, XI/1-4 (1978), s. 7-34.
• Bulliet, Richard W.; “Conversion to Islam and the Emergence of a Muslim Society in Iran”, Conversion to Islam, (Ed. Nehemia Levtzion), Holmes and Meier Publishers, 1979.
• el-Câhîz, Ebû Osmân ‘Amr b. Bahr; Kitâbü’t-Tâc fî Ahlâki’l-Mülûk, (Nşr. Ömer et-Tabbâ‘), Dârü’l-Erkam, Beyrut, ty.
• __________ “Kitâbü Zemmi Ahlâki’l-Küttâb”, Resâ’ilü’l-Câhiz, c. II, (Nşr. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd), Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2000, s. 139-156.
• __________ Giysiler, Kitaplar, Öğretmenler ve Şarkıcı Kızlar, (Çev. Muharrem Hilmi Özev), Bordo Siyah Yayınları, İstanbul, 2006.
• el-Cehşiyârî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdûs; Kitâbü’l-Vüzerâ’ ve’l-Küttâb, (Nşr. Mustafa es-Sekkâ-İbrahim el-Ebyârî-Abdülhafîz Şelebî), Şirketü Mektebeti ve Matba‘ati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Kahire, 1980.
• ed-Dineverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd; el-Ahbâru’t-Tıvâl, (Nşr. ‘Assâm Muhammed el-Hâc Ali), Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2001.
• Gazâlî; Yöneticilere Altın Öğütler, Gelenek Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Gibb, Hamilton A. R.; İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, (Çev. Kadir Durak ve diğerleri), Endülüs Yayınları, İstanbul, 1991.
• Goldziher, Ignaz; İslam Kültürü Araştırmaları, c. I, (Çev. Cihad Tunç), Otto Yayınları, Ankara, 2019.
• Ibn Qutayba; The Excellence of the Arabs, (Ed. James E. Montgomery-Peter Webb, İng. Çev. Sarah Bowen Savant-Peter Webb), New York University Press, New York, 2017.
• Ibrahim, Mahmood; “Religious Inquisition as Social Policy: The Persecution of the Zanadiqa in the Early Abbasid Caliphate”, Arab Studies Quarterly, 16/2 (1994), s. 53-72.
• İbn Abdirabbih; el-İkdü’l-Ferîd: Kültürel İnciler, (Çev. Musa Kazım Yılmaz), Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2021.
• İbn Haldûn; Mukaddime, (Haz. Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, İstanbul, 2013.
• İbn Hallikân, Ebû’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekir; Vefeyâtü’l-A‘yân, (Nşr. İhsân Abbâs), Dârü Sâdır, Beyrut, ty.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ’ İsmâ‘îl; el-Bidâye ve’n-Nihâye, (Nşr. Abdurrahman Lâdukî-Muhammed Gâzî Beyzûn), Dârü’l-Ma‘rife, Beyrut, 1999.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim; Kitâbü’l-‘Uyûni’l-Ahbâr, (Nşr. Muhammed el-İskenderânî), Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut, 2002.
• __________ el-Ma‘ârif, (Nşr. Muhammed Ali Beyzûn), Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2003.
• İbn Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kûb İshâk; el-Fihrist, (Nşr. Yûsuf Ali Tavîl), Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2002.
• İbn Tıktakâ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ali b. Tabâtabâ; el-Fahrî fî’l-Âdâbi’s-Sultâniyye ve’d-Düveli’l-İslâmiyye, Dârü Sâdır, Beyrut, ty.
• İbnü’l-Esîr, ‘İzzüddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed; el-Kâmil fî’t-Tarîh, (Nşr. Ebû Suheyb el-Kermî), Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, byy., ty.
• İbnü’l-Mukaffa‘, Abdullah; Âsâru İbni’l-Mukaffa‘, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1989.
• İsfahânî, Hamza b. Hasen; Târîhu Sinî: Hükümdarlar Tarihi, Çev. Habip Demir, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2021.
• İstahri; Ülkelerin Yolları, (Çev. Murat Ağarı), Ayışığı Kitapları, İstanbul, 2015.
• Kavak, Özgür (der. ve inc.); Abbâsî Veziri Tahir’den Oğlu Abdullah’a: Siyasî Nasihatnâme, Klasik Yayınları, İstanbul, 2012.
• Keykâvus; Kabusnâme, (Çev. Mercimek Ahmed), (Nşr. Orhan Şaik Gökyay), Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Kudâme b. Ca‘fer; el-Harâc ve Sınâ‘atü’l-Kitâbe, (Nşr. Muhammed Hüseyin ez-Zebîdî), Dârü’r-Reşîd li’n-Neşr, Bağdat, 1981.
• Lapidus, Ira M.; “State and Religion in Islamic Societies”, Past and Present, 151 (1996), s. 3-27.
• el-Makdisî, el-Mutahhar b. Tâhir; Kitâbü’l-Bed’ ve’t-Târîh, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, byy., ty.
• Marlow, Louise; “Kings, Prophets and the ‘Ulamā in Mediaeval Islamic Advice Literature”, Studia Islamica, 81 (1995), s. 101-120.
• el-Maverdî, Ebû’l-Hasan; Siyaset Sanatı: Nasihatü’l-Mülûk, (Çev. Mustafa Sarıbıyık), Kırkambar Kitaplığı, İstanbul, 2000.
• Melik Erdeşîr; ‘Ahdü Erdeşîr, (Nşr. İhsân ‘Abbâs), Dârü Sadır, Beyrut, 1967.
• el-Mes‘ûdî, Ebû’l-Hasan Ali b. el-Hüseyin; Mürûcu’z-Zeheb ve Me‘âdinü’l-Cevher, (Nşr. Yûsuf el-Bikâ‘î), Dârü İhyâ’i’t-Türâsi’l-‘Arabî, Beyrut, ty.
• _______________ et-Tenbîh ve’l-İşrâf, Dârü ve Mektebetü’l-Hilâl, Beyrut, 1981.
• Muhammed b. Turtûşî; Sirâcu’l-Mülûk: Siyaset Ahlâkı ve İlkelerine Dair, (Haz. Said Aykut), İnsan Yayınları, İstanbul, 1995.
• Nizâmî Arûzî Semerkandî; Çehâr Makâle, (Çev. Esin Eren Soysal), Demavend Yayınları, İstanbul, 2016.
• Nizâmü’l-Mülk; Siyâset-Nâme, (Haz. Mehmet Altay Köymen), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
• Norris, H. T.; “Shu’ūbiyyah in Arabic Literature”, ‘Abbāsid Belles-Lettres, (Ed. J. Ashtiany-T. M. Johnstone-J. D. Latham- G. R. Smith), Cambridge University Press, 1990, s. 31-47.
• Sâid el-Endelüsî; Tabakâtü’l-Ümem: Milletlerin Bilim Tarihi, (Çev. Ramazan Şeşen), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2014.
• Schoeler, Gregor; The Genesis of Literature in Islam from the Aural to the Read, Edinburgh University Press, Edinburgh, 2009.
• es-Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed; Âdâbü’l-Mülûk, (Nşr. Celîl el-‘Atıyye), Dârü’l-Garbî’l-İslâmî, Beyrut, 2005.
• Sehl b. Hârûn; Kaplan ve Tilki: Ahlak ve Siyaset Üzerine Düşünceler, (Nşr. ve Çev. Ali Benli), Klasik Yayınları, İstanbul, 2019.
• Spuler, Bertold; “Iranische Einflüsse auf das abbasidische Chalifat”, Akten des VII. Kongresses für Arabistik und Islamwissenschaft (Göttingen 1974), Vandenhoeck&Ruprecht, Göttingen, 1976, s. 342-347.
• Stern, S. M; “Ya‘qūb the Coppersmith and Persian National Sentiment”, Iran and Islam: In Memory of the late Vladimir Minorsky, (Ed. C. H. Bosworth), Edinburgh University Press, 1971, s. 535-555.
• Sühreverdî, Ebü’n-Necîb; Nehcu’s-Sülûk fî Siyâseti’l-Mülûk: Yönetenlerin Yönetimi, (Çev. Nahifi Mehmed Efendi), İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• et-Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr; Târîhu’t-Taberî (Târîhü’l-Ümem ve’l-Mülûk), (Nşr. Ebû Suheyb el-Kermî), Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, byy., ty.
• The Letter of Tansar; (İng. Çev. M. Boyce), Istituto Italiano per il Medio ed Estremo Oriente, Roma, 1968.
• el-Ya‘kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb b. Ca‘fer b. Vehb b. el-Vâzıh; Târîhu Ya‘kûbî, (Nşr. Abdülemîr Muhennâ), Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Matbû‘ât, Beyrut, 1993.
• Yıldırım, Nimet; İran Kültürü: Zerdüşt’ten Firdevsî’ye Sadî’den Şamlû’ya İran’ın Sözlü ve Yazılı Kaynakları, Pinhan Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Zencânî; Alâeddin Keykûbat’a Sunulan Siyasetnâme, (Haz. Hasan Hüseyin Adalıoğlu), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2019.